DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu
Yüklə 6,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Prinsip 4. Ġnsan stimullara reaksiya verir
Економиксин принсипляри
25 Lakin əgər kompaniyanın rəhbərliyi bu məsələyə son hədd dəyişik- likləri nöqteyi-nəzərindən baxarsa, kompaniya üçün əldə olunan gəlirin həcmini artırmağa imkan yaranacaq. Fərz edək ki, təyyarədə 10 boş yer qalıb, qeydiyyat şöbəsinin yanında isə biletə görə 300 $ verə biləcək sərnişin dayanıb. Aviakompaniya ona bilet sata bilərmi? Mütləq satmalıdır. Əgər təyyarədə boş yerlər qalmışdırsa, daha bir sərnişinin uçuş xərcləri ilə bağlı məsrəflər çox cuzi olacaqdır. Bir sərnişinin uçuşuna görə orta məsrəflər 500$ olsa da, əlavə müştərinin uçuşuna görə son həddəki məsrəflər onun yediyi bir qutu yemək və içdiyi bir qab suyun dəyərindən çox olmayacaq. Nə qədər ki, sərnişin biletə görə son hədd məsrəflərini aşmayan məbləğ ödəyir, bilet satışı aviakompa- niyaya gəlir gətirir. Bu misallardan göründüyü kimi, ayrı-ayrı şəxslər və firmalar son hədd dəyişikliklərini nəzərə alaraq, daha əsaslandırılmış qərar qəbul etmək imkanını əldə edirlər. Səmərəli surətdə fikirləşən insan yalnız və yalnız əldə olunacaq son həddəki gəlirlərin onun son həddəki xərclərini üstələdikdə fəaliyyət göstərməyə başlayır.
İnsanın qəbul etdiyi qərarlar adətən mümkün olan xeyir və məsrəflərin müqayisəsinə əsaslandığı üçün onlar arasındakı nisbətin dəyişməsi də şübhəsiz, şəxsin qərarlarına təsir göstərəcək. Beləliklə, insan stimullara reaksiya verir. Məsələn, almanın qiyməti qalxdıqda, o, alma yox, armud almaq qərarını qəbul edə bilər, ona görə ki, alma daha baha başa gəlir. Meyvə bağlarının sahibləri isə satışlardan əldə etdikləri gəlirlər artdığına görə, alma məhsulunu yığmaq üçün daha çox muzdlu işçi tutmaq qərarına gəlirlər. Dövlət adamları stimulları heç vaxt yaddan çıxarmamalıdırlar, ona görə ki, bir çox siyasi qərarlar əhalinin gəlir və xərclərinin həcminə təsir göstərir, beləliklə də vətəndaşların davranışlarını dəyişdirmiş olurlar. Məsələn, benzinə vergilərin qaldırılması insanları daha qənaətcil avtomobilləri almağa vadar edir. Bundan başqa, bu tədbir ictimai nəqliyyatdan istfadəni və hər gün şəxsi avtomobildə şəhərin digər başına getmək əvəzinə, iş yerinə yaxın yaşayış yerinin axtarışını stimullaşdırır. Əgər bu vergi ən yüksək həddə çatmış olsa idi, yəqin ki, əhali elektromobillərdən istifadəyə keçərdi. Dövlət xadimləri qəbul etdikləri qərarların insanların davranışlarına təsir göstərən stimullara təsirini düzgün qiymətləndirmək iqtidarında olmadıqda, ilkin gözlənilənlərdən tamamilə fərqli nəticələr əldə edə bilərlər. Heç olmasa, ABŞ-da avtomobil təhlükəsizlik kəmərlərinin tətbiqi proqramını yada salaq. 1950-ci illərdə onlar populyar deyildilər, lakin indii təhlükəsizlik kəmər- ləri hər bir avtomobildə mövcuddur. Nə üçün? 1960-cı illərin sonunda avtomo- billərin təhlükəsiz idarə edilməsinə dair problemləri nəzərdən keçirən Ralf Neyderin «İstənilən sürət təhlükəlidir» adlı kitabı cəmiyyətin diqqətini özünə
Н. Грегори Менкйу
26 cəlb etmişdi. ABŞ konqresi bu problemlərə avtomobil istehsalçılarından sərnişinlərin təhlükəsizliyini artıran müxtəlif elementlərin istifadəsini tələb edən xüsusi qanunların qəbul olunması ilə cavab verdi, buraya bütün yeni avtomobillərin standart təchizatı dəstinə daxil edilən həmin kəmərlər də aid edildi. Təhlükəsizlik kəmərləri haqda qanun sərnişinlərin və sürücülərin təhlükə- sizliyinə necə təsir göstərdi? Birbaşa əlaqə aşkardır. İnsanların əksəriyyəti bütün avtomobillərdə olan təhlükəsizlik kəmərlərindən istifadə edirlər. Demə- li, qəza zamanı onlardan çoxu yalnız cüzi xəsarətlər alırlar. Bu baxımdan, təhlükəsizlik kəmərləri çoxlu insan həyatını xilas etmiş olur. Lakin belə nəticə, mövcud vəziyyəti tam aydınlıqla əks etdirmir. Bu qanunun təsirini tam qiymətləndirmək üçün onu etiraf etmək zəruridir ki, insanlar qarşılaşdıqları stimullara cavab olaraq, öz davranışlarını dəyişdirirlər. Bu halda, uyğun davranış sürücülərin avtomobilləri nə dərəcədə ehtiyatla və hansı sürətlə idarə etməsindən ibarətdir. Yavaş və ehtiyatla sürmək çox baha başa gəlir, ona görə ki, çoxlu zaman sərfi və sürücüdən böyük enerci tələb edir. Avtomobili nə dərəcədə ehtiyatla idarə etmək barədə qərar qəbul etdikdə, təmkinli insan təhlükəsiz idarəetmənin gətirdiyi son həddəki faydanı son həddəki məsrəflərlə müqayisə edir. O, sürəti yolda ehtiyatla idarəetmənin səmərəsi artdığı zaman azaldır, məsələn, yağışlı yaxud şaxtalı havada. İndi isə təhlükəsizlik kəmərlərindən istifadə olunması barədə qanunun düşünən sürücü tərəfindən fayda və məsrəflərin qiymətləndirilməsinə necə təsir etdiyini nəzərdən keçirək. Xəsarətalma və ölüm hallarının ehtimalı azaldığı üçün təhlükəsizlik kəmərləri avtomobil qəzalarının məsrəflərini azaldır, eləcə də yavaş və ehtiyatla idarə etmənin faydası da azalır. İnsan təhlükəsizlik kəmərlərindən istifadəyə avtomobili idarəetmə şərtlərini təkmilləşdirən vasitə kimi baxaraq, təhlükəsizlik kəmərlərinə sürəti artırmaq və dəlisov sürməklə reaksiya verir. Beləliklə, təhlükəsizlik kəmərlərindən istifadə olunması barədə qanunun son nəticəsi avtomobil qəza hallarının çoxalmasından ibarət olur. Avtomobil qəzaları nəticəsində ölüm hallarının sayına qanun necə təsir göstərir? Təhlükəsizlik kəmərlərindən istifadə edən sürücülərin qəza zamanı sağ qalmaq şansı daha çoxdur, lakin məhz onlar daha çox yol-qəza hadisə- lərinin iştirakçılarına çevrilirlər. Nəticədə, son səmərə birmənalı deyil. Bundan əlavə, riskli idarəetmə piyadalara tam əks təsir göstərir (eləcə də təhlükəsizlik kəmərlərini bağlamayan sürücülərə). Onlar böyük təhlükəyə məruz qalırlar, ona görə ki, təhlükəsizlik kəmərlərilə müdafiə olunmadıqları üçün daha tez-tez yol- qəza hadisələrinə rast gəlirlər. Beləliklə, təhlükəsizlik kəmərlərindən istifadə olunması barədə qanun yol-qəza hadisələrinə düşən piyadaların sayının artmasına gətirib çıxarır. Ola bilər ki, stimulların və təhlükəsizlik kəmərlərinin müzakirə olunması sizə qəribə görünə bilər. Lakin iqtisadçı Sem Pelçman 1975-ci ildə Yüklə 6,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|