DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu
Yüklə 6,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsil 31 PUL-KREDĠT VƏ MALĠYYƏ-BÜDcƏ SĠYASƏTĠNĠN MƏcMU TƏLƏBƏ TƏSĠRĠ
- Monetar siyasətin məcmu tələbə təsiri
- (likvidliyə üstünlük vermə nəzəriyyəsi)
Економиксин принсипляри
603 izah edən – məcmu tələb və məcmu təklif modelinə baxdıq. Sonrakı fəsillərdə bu modellərin hər bir elementini biz təhlil edəcəyik. Qısamüddətli iqtisadi fluktuasiya modeli nə cür yaradılmışdır. Əhəmiyyətli dərəcədə müsbət xarici effekt özünü göstərir. 1929-1933-cü illərdə «böyük depressiya» zamanı ABŞ ÜDM-nun real həcmi 30% aşağı düşmüşdür. İşsizliyin səviyyəsi isə 3%-dən 25%-ə qədər artmışdır. İqtisadçılar və siyasətçilər ressesiyanın səbəblərini başa düşmürlər və bu hadisədən çıxmaq üçün onlar yollar axtarırdılar. 1936-cı ildə con Meynard Keynsin məşhur «Məşğulluğun, faiz və pulun ümumi nəzəriyyəsi» adlı əsəri nəşr olundu. Bu əsərində o, çalışırdı ki, iqtisadi fluktuasiyanın qısamüddətli səbəblərini və Böyük tənəzzülün səbəblərini izah etsin. O, belə hesab edirdi ki, durğunluğun və tənəzzülün əsas səbəbi əmtəələrin və xidmətlərin məcmu tələbdə deyildir, əsas səbəb əmtəələr və xidmətlər məcmu tələbin uyğun gəlməməsidir. c.M.Keyns belə bir nəticəyə gəlirdi ki, klassik iqtisadi nəzəriyyədə müstəsna hal kimi iqtisadi siyasətin uzunmüddətli nəticələri təhlil edilir. Uzun kəsik müddətinə iqtisadi təhlil bizim istiqamətimizi çaşdırır. Bu məşhur sözü də, o, belə izah edirdi ki, həyata uzunmüddətli bir dövr kimi baxsaq, səhv etmiş olarıq. O zaman biz həyatda olmayacağıq, öləcəyik. İqtisadçılar iqtisadiyyata uzunmüddətli bir dövr kimi baxırlar, onlar çalışırlar ki, sadə məsələlər həll etsinlər, lakin bu məsələlər heç kimə lazım deyil. Biz isə əslində episentrin mərkəzindəyik, tufanın qurtarmağını və okeanın sakitləşməsini gözləyirik. c.M.Keynsin ideyaları siyasətçilərə və iqtisadçılara lazımdır. Dünya iqtisadiyyatı işsizliyin yüksək səviyyəsindən xeyli əzab çəkmişlər. c.M.Keyns belə bir siyasət təbliğ edirdi ki, hökumət ictimai işləri maliyyələşdirməklə yanaşı məcmu tələbi artırmalıdır. Sonrakı fəsildə biz pul-kredit və maliyyə- büdcə siyasətinə təsir edən məcmu tələbin elementlərini tədqiq edəcəyik. Sonrakı fəsildə verəcəyimiz təhlil con Meynard Keynsin əsərlərinə əsaslanır.
Н. Грегори Менкйу
604 Fəsil 31 PUL-KREDĠT VƏ MALĠYYƏ-BÜDcƏ SĠYASƏTĠNĠN MƏcMU TƏLƏBƏ TƏSĠRĠ
Təsəvvür edin ki, siz ABŞ-ın pul-kredit (monetar) siyasətini müəyyən edən Federal ehtiyyat sisteminin açıq bazarda əməliyyatlar Kommitəsinin (FABƏK) üzvüsünüz. Federal büdcə kəsirinin azaldılmasına yönəldilmiş dövlət xərclərinin ixtisarı barədə Konqress və Prezidentin razılığa gəlməsi haqda sizdə məlumat var. Maliyyə-büdcə (fiskal) siyasətində dəyişikliklərə FES hansı münasibəti göstərəcək? O, pul təklifini artırmalı, azaltmalı yaxud heç bir tədbir görməməlidir?
Hər hansı bir qərar qəbul etmək üçün siz monetar və maliyyə- büdcə siyasətlərinin iqtisadiyyata təsirini nəzərdən keçirməlisiniz. Əvvəlki fəsildə biz məcmu tələb və məcmu təklif modelini istifadə edərək, qısamüddətli iqtisadi müvazinətsizliklərin səbəblərini nəzərdən keçirmişdik. Məcmu tələb yaxud məcmu təklif əyrilərinin yerdəyişmələri məhsul və xidmətlər buraxılışının ümumi həcminə və qiymətlərin səviyyəsinə təsir göstərir. Əvvəlki fəsildə qeyd etdiyimiz kimi dövlət pul-kredit və fiskal siyasətin vasitəsilə məcmu tələbin ölçülərinə təsir göstərmək imkanına malikdir. Deməli, onların dəyişməsi qiymətlərin və istehsalın qısamüddətli tərəddüdlərinə gətirib çıxara bilər. Ola bilər ki, siyasətçilər əvvəlcədən mənfi nəticələrin baş verəcəyini nəzərə alaraq onların kompensasiyasına istiqamətlənmiş qərarlar qəbul etsinlər. Bu fəsildə biz pul-kredit və fiskal siyasətin vasitələri ilə həyata keçirilən əməliyyatların iqtisadiyyatın vəziyyətinə təsirini təfsilatı ilə nəzərdən keçirəcəyik. Dövlət tənzimlənməsinin uzunmüddətli nəticələrini biz əvvəllər müzəkirə etmişdik. Biz 24 və 25-ci fəsillərdə maliyyə-büdcə siyasətinin əmanətlərə, investisiyalara və uzunmüddətli iqtisadi artıma təsirini; 27 və 28-ci fəsillərdə pul kütləsinin idarə edilməsinin və uzunmüddətli dövrdə pul təklifi barədə müxtəlif qərarların qiymətlərin səviyyəsinə təsiri nəticələrini nəzərdən keçirmişdik.
Məlum olduğu kimi fiskal və monetar siyasətlərlə bərabər məcmu tələbə çoxlu digər amillər də təsir göstərir. O cümlədən, ev təsərrüfatları və firmalar tərəfindən xərclərin məbləği barədə qəbul edilən qərarlar məhsul və xidmətlərə ümumi tələbi müəyyən edir və bu qərarların dəyişməsi nəticəsində məcmu tələb əyrisi yerini dəyişir. Bunlara uyğun olaraq dövlətin münasibətinin yoxluğu məcmu tələbin yerdəyişmələri istehsalın həcmi və məşğulluq
Економиксин принсипляри
605 səviyyəsinin qısamüddətli tərəddüdlərinə gətirib çıxarır. Pul-kredit və maliyyə- büdcə tənzimlənməsinin həyata keçirilməsində cavabdeh siyasi xadimlər məcmu tələbin yerdəyişmələrini kompensasiya etməyə və iqtisadiyyatı sabitləşdirməyə cəhd göstərirlər. Daha sonra biz onların əsəslandıqları nəzəriyyələri və bu nəzəriyyələrin praktiki baxımdan reallaşdırılmasının bəzi çətinliklərini müzakirə edəcəyik.
Məcmu tələb əyrisinin təhlili bizdə qiymətlərin hər bir səviyyəsinə əmtəə və xidmətlərə təqdim edilən tələb haqda təsəvvür yaranmasına imkan yaradır. Əvvəlki fəsildən bildiyimiz kimi məcmu tələbin əyrisi aşağıdakı səbəblərə görə azalma meylinə malikdir:
Dövlətlilik amili: - qiymətlərin səviyyəsinin enməsi təssərrüfatların pul ehtiyyatlarının real dəyərinin artmasına gətirib çıxarır, bu da öz növbəsində istehlak xərclərini stimullaşdırır.
Faiz dərəcəsi amili: - iqtisadi subyektlərin artıq pul resursları əma- nətlərin yığımına yönəldiyi üçün qiymətlərin səviyyəsinin azalması zamanı faiz dərəcəsi aşağı düşür. Faiz dərəcəsinin azalması nəticəsində investisiya xərcləri artır.
dərəcəsinin azalması ilə nəticələnərsə, bu zaman investorlar öz kapitallarının bir hissəsini xaricə köçürürlər, bu da milli valyutanın mövqeyinin zəifləməsinə səbəb olur. Milli valyutanın qiymətdən düşməsi yerli malların idxal mallarına nisbətən ucuzlaşmasını əvvəlcədən müəyyənləşdirir, beləliklə ixraca meyl yaranır. Nəzərdən keçirdiyimiz amillər birlikdə fəaliyyət göstərir, bu da qiymətlərin ümumi səviyyəsinin aşağı düşdüyü zaman tələbin həcminin yüksəlməsini müəyyənləşdirir. Lakin məcmu tələb əyrsinin azalma meylinə səbəb olan amillər heç də bərabər əhəmiyyətli deyildirlər. Ona görə ki, pul ehtiyyatları təssərrüfatların mülkiyyətinin çox az hissəsini təşkil edir, dövlətlilik amili məcmu tələbə ən az təsir göstərən amildir. Bundan əlavə ixrac və idxal ABŞ-ın ÜDM-nun çox az hissəsini təşkil etdiyi üçün amerika iqtisadiyyatına mübadilə kursu amilinin təsiri çox az nəzərə çarpır. (Bu amil ölkə iqtisadiyyatında xarici ticarətin mühüm rol oynadığı kiçik dövlətlər üçün daha vacibdir.) ABŞ iqtisadiyyatında məcmu tələb əyrisinin azalma meylinin əsas səbəbi faiz dərəcəsi amilidir. Məcmu tələbə dövlətin təsir metodlarını aydınlaşdırmaq üçün faiz dərəcəsi amilini daha dəqiqliklə tədqiq edək. Biz faiz dərəcəsinin müəyyənləşdirilməsi nəzəriyyəsi (likvidliyə üstünlük vermə nəzəriyyəsi) ilə tanış olacağıq və bu nəzəriyyənin köməyi ilə məcmu tələb əyrisinin azalma meyli səbəblərini və ona dövlətin pul kredit siyasətinin təsirini təfsilatı ilə aydınlaşdıracağıq.
Yüklə 6,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|