Економиксин принсипляри
609
kimi, qiymətlərin səviyyəsinin P
1
–dən
P
1
–yə artması pula tələb qrafikinin
sağa, MD
1
-dən MD
2
-yə yerdəyişməsidir.
ġəkil 31.2. Pul bazarı və məcmu tələb əyrisinin yerdəyiĢməsi
Pula tələbin yerdəyişməsinin pul bazarında tarazlığa təsirinə diqqət
yetirək. Təsbit edilmiş pul təklifi zamanı pula tələb və təklifi tarazlaşdırmaq
üçün faiz dərəcəsi yüksəlməlidir. Qiymətlərin yüksək səviyyəsi iqtisadi
subyektlərin daha çox pul məbləğlərinə malik olmaq istəyini göstərir, bu da
tələb qrafikinin sağa yerdəyişməsinə gətirib çıxarır. Lakin pul təklifinin həcmi
dəyişmir, beləliklə, əlavə tələbə cavab kimi faiz dərəcəsi r
1
-dən r
2
-yə
yüksəlməlidir. Faiz dərəcəsinin yüksəlməsi təkcə pul bazarının ölçülərində
Пул кцтлясинин щяъми
ФЕС тяряфиндян мцяййян олунан
щяъм
3…беляликля,
таразлыг фаиз
дяряъяси
йцксялир…
р
2
МД
1
МД
2
р
1
0
(а) Пул базары
2…пула тялябин артмасына
эятириб чыхарыр,…
Фаиз дяряъяси
Пул тяклифи
Мяъму
тяляб
4
… бу да юз нювбясиндя, ямтяя вя
хидмятляря олан тялябин азалмасы демякдир
1. Гиймятлярин
сявиййясинин
артмасы…
(б) Мяъму тяляб яйриси
Й
2
Гиймятлярин
сявиййяси
Пул кцтлясинин
щяъми
р
2
р
1
0
Пул тяклифи
Й
1
Н. Грегори Менкйу
610
deyil, həm də əmtəə və xidmətlərə tələbin həcmində özünü əsk etdirir. (qrafik
(b) Şəkil 31.2) Daha yüksək faiz dərəcəsində borcların qiyməti və
əmanətlərdən gəlirlər artır. Ev təsərrüfatlarının bir hissəsi kreditlə təzə evləri
almaq planlarından imtina edirlər, artıq borc alanlar isə sahəsi daha az olan
evlər alırlar. Beləliklə, mənzil tikintisinə yönəldilmiş investisiyalara tələb
azalır. Yeni istehsal tikintisinə və avadanlıqların alınmasına görə kredit alan
firmaların sayı da azalır, bu da istahsala yönəldilmiş infestisiyaların həcminin
azalmasına gətirib çıxarır. Ev təsərrüfatları gələcək üçün yığımlarını artırırlar,
yəni istehlak mallarına xərclər də azalır. Bu səbəblərə görə qiymətlərin
səviyyəsinin P
1
-dən P
2
-yə, pula tələbin MD
1
-dən MD
2
-yə və faiz dərəcəsinin
r
1
-dən r
2
-yə yüksəlməsi tələbin yönəldiyi əmtəə və xidmətlərin kəmiyyəti Y
1
-
dən Y
2
-yə qədər azalır.
Faiz dərəcəsi amilinin iqtisadiyyata təsirinin təhlili aşağıdakı nəticələri
əldə etməyə imkan verir:
1.
Qiymətlərin səviyyəsinin yüksəlməsi pula tələbin artmasına gətirib
çıxarır.
2.
Pula tələbin artması faiz dərəcəsinin yüksəlməsinə səbəb olur.
3.
Faiz dərəcəsinin yüksəlməsi əmtəə və xidmətlərə tələbin həcminin
azalmasına səbəb olur.
Təhlilin son nəticəsi qiymətlərin səviyyəsinin və tələbin yönəldiyi
əmtəə və xidmətlərin kəmiyyəti arasında əks asılılığın mövcudluğu barədə
müddəadır. Bu asılılıq məcmu tələb əyrisinin aşağıya meylində özünü əks
etdirir.
YaddaĢ guĢəsi
Qısamüddətli və uzunmüddətli dövrlərdə faiz dərəcəsi
İndi isə iki yol arasında seçim imkanının çətinliklərini nəzərdən keçirək.
Beləliklə, biz faiz dərəcəsinin müəyyən olunması haqda iki nəzəriyyə ilə
üzləşmişik. 24-cü fəsildən bildiyimiz kimi faiz dərəcəsi borc fondlarının
(yəni, milli əmanətlər və planlaşdırılmış investisiyalar) təklifi və tələbi
tarazlaşdırmaq üçün dəyişir. Bu fəsildə biz belə nəticəyə gəldik ki, faiz
dərəcəsi pula tələbi və pul təklifini tarazlaşdırır. Bu nəzəriyyələrdən hansı
həqiqətə uyğundur? Paradoksal olsa da məlum olur ki, hər ikisi.
Bunu qısamüddətli və uzunmüddətli dövrlərdə iqtisadiyyatın vəziyyətini
fərqləndirərək nəzərdən keçirək. Burada əsas üç makroiqtisadi kəmiyyət
mühüm
rol oynayır: iqtisadiyyatda istehsal olunan əmtəə və xidmətlərin həcmi, faiz
dərəcəsi və qiymətlərin səviyyəsi. Klassik makroiqtisadi nəzəriyyəyə əsasən
(Fəsil 23,24 və 27) onlar aşağıdakı kimi müəyyən olunurlar:
1.
Məhsul buraxılışı kapitalın və işçi qüvvəsinə əsasən, eləcə də kapital
və işçi qüvvəsini əmtəə və xidmətlərə çevirən istifadəsi mümkün olan