DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu
Yüklə 6,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məcmu tələb və maliyyə-büdcə siyasəti
- Dövlət xərclərində dəyiĢikliklər
- Dövlət sifariĢlərinin multiplikatorunun düsturu
Н. Грегори Менкйу
614 Pul-kredit siyasətində analoci dəyişikliklər həm faiz dərəcəsinin təqribi göstəricilərinin dəyişməsi, həm də pul təklifinin dəyişməsi terminlərində nəzərdən keçirilə bilər. FABƏK federal fondlar üzrə faiz normalarının plan göstəricilərini aşağı saldıqda istiqrazların ticarəti ilə məşğul olan FES-in birca brokerləri dövlət istiqrazlarını alırlar, bu isə pul təklifinin artmasına və tarazlıq faiz dərəcəsinin azlmasına gətirib çıxarır. (Şəkil 31.3) FABƏK plan göstəricilərini artırdıqda FES-in brokerləri dövlət istiqrazlarını satırlar, Beləliklə pul təklifi azalır, tarazlıq faiz dərəcəsi isə yüksəlir. Bləliklə, məqsədi məcmu tələbin genişləndirilməsindən ibarət olan monetar siyasətdəki dəyişikliklər ya pul təklifinin artması, ya da faiz dərə- cəsinin azalması kimi xarakterizə oluna bilər. Məqsədi məcmu tələbin məhdudlaşdırılmasından ibarət olan pul-kredit siyasətindəki dəyişikliklər ya pul təklifinin azalması, ya da faiz dərəcəsinin artması kimi xarakterizə oluna bilər.
faiz dərəcələri – Alan Qrinspen.»
Dövlət iqtisadi vəziyyətə təkcə pul kredit siyasəti deyil, həm də fiskal (maliyyə-büdcə) siyasət vasitəsilə təsir göstərir. Fiskal siyasət dedikdə dövlət xərclərinin ümumi səviyyəsi yaxud vergilər barədə dövlətin qəbul etdiyi qərarlar nəzərdə tutulur. Əvvəl bu kitabda uzunmüddətli dövrdə onun yığıma, investisiyalara və iqtisadi artıma təsirini nəzərdən keçirmişdik. Lakin,
Економиксин принсипляри
615 qısamüddətli dövrdə maliyyə-büdcə siyasətinin əsas təsiri əmtəə və xidmətlərə olan məcmu tələbin üzərinə düşür.
Hökumət əmtəə və xidmətlərin dövlət tərəfindən alışını dəyişdikdə birbaşa məcmu tələbin qrafikinə təsir göstərir. Məsələn, fərz edək ki, ABŞ-ın Müdafiə Nazirliyi dövlət sifarişlərinin iri icraçılarından biri olan Boing kompaniyasında yeni qırıcı təyyarələrin 20 mlrd. dollar həcmində sifarişini yerləşdirir. Əlavə dövlət sifarişi kompaniyanın məhsuluna tələbi artırır. Bu isə onu əlavə işçilər götürməyə və istehsalı genişləndirməyə sövq edir. Boinq Amerika iqtisadiyyatının subyekti olduğu üçün istehsal olunan məhsula tələbin artması əmtəə və xidmətlərə məcmu tələbin artmasında özünü əks etdirir və məcmu tələb əyrisinin qrafiki sağa yerini dəyişir. Sağa, nə qədər? Ağla ilk gələn fikir məcmu tələb əyrisinin qrafikinin həmin 20 mlrd. dollara qədər sağa yerini dəyişməsi olur. Məlum olur ki, ilk fikir heç də həmişə düzgün olmur. Məcmu tələbin yerdəyişməsinin kəmiy- yətini dövlət xərclərinin dəyişikliklərindən fərqləndirən iki makroiqtisadi amil mövcuddur. Onlardan birincisinin, multiplikator effektinin təsiri nəticəsində məcmu tələbin yerdəyişməsi 20 mlrd. dollardan çox ola bilər. İkincisinin, sıxışdırma effektinin təsiri nəticəsində məcmu tələbinr yerdəyişməsi az ola bilər. Aşağıda bu effektlərin hər ikisini nəzərdən keçirəcəyik. Multiplikator effekti Dövlət Boinq kompaniyasından 20 mlrd. dollar həcmində yeni qırıcı təyyarələrin alınmasına qərar verdikdə, ABŞ hökuməti tərəfindən təqdim olunan tələbin həcminin artmasının nəticəsi bilavasitə məşğulluğun və dövlət sifarişinin icraçısının gəlirlərinin artmasından ibarətdir. Lakin fəhlələrin əmək haqqısı və firma sahiblərinin mənfəəti artdığı üçün iqtisadi subyektlərin gəlirlərin artmasına reaksiyası istehlak mallarına xərclərin artmasından ibarətdir. Boinq kompaniyasının məhsulunun dövlət tərəfindən alınması digər firmaların tələbinin artmasına gətirib çıxarır. Beləliklə, Amerika dövləti tərəfindən xərclənən hər dollar əmtəə və xidmətlərə olan məcmu tələbi 1 dollardan çox artırdığı üçün belə deyirlər ki, dövlət sifarişləri məcmu tələbə görə multiplikator effektinə malikdir. Lakin multiplikator effektinin fəaliyyəti bununla məhdudlaşmır. Bir halda ki, istehlak xərcləri artır, istehsalçı firmalar çoxlu sayda fəhlələri işə götürürlər və onların mənfəəti artır. Yüksək əmək haqqı və mənfəət istehlak xərclərinin artmasına səbəb olur və s. Beləliklə, müsbət əks əlaqə göz qabağındadır, yüksək tələb gəlirlərin artmasına səbəb olur, bu da daha böyük tələbə gətirib çıxarır. Bütün bu artımları cəmləsək tələbin yönəldiyi əmtəə və Н. Грегори Менкйу
616 xidmətlərin kəmiyyətinin cəmi effekti bilavasitə dövlət sifarişlərinin nəticəsi olan başlanğıc effektdən daha çox ola bilər. Multiplikator effekti şəkil 31.4-də göstərilmişdir. Əvvəlcə dövlət sifarişlərin 20 mlrd. dollar artması məcmu tələb əyrisinin qrafikini AD 1 -dən AD 2 -yə sağa düz 20 mlrd. dollar qədər yerini dəyişir. Lakin istahlakçılar bu yerdəyişməyə öz xərclərini artırmaqla cavab verdikdə məcmu tələb əyrisinin qrafiki daha çox, AD 3 -ə yerini dəyişir. $2 0 m lrd
2. ...лакин мултипликатор еффекти мяъму тяляб яйрисинин йердяйишмясини артыра биляр. 1. Дювлят хяръляринин 20 млрд. доллар артырылмасы яввялъя мяъму тялябин дя уйьун олараг бу гядяр артмасына эятириб чыхарыр... Г ий м я тл я ри н с я в ий й я си Мящсул
бурахылышынын щяъми
Мяъму тяляб, АД 1 АД 3 АД 2
ġəkil 31.4 Multiplikator effekti
Məcmu tələbin artmasına istehlak xərclərinin reaksiyası nəticəsində əmələ gələn multiplikator effekti investisiyaların təsiri ilə daha da güclənə bilər. Məsələn: Təyyarələrə tələbin artmasına cavab olaraq Boinq daha çox avadanlığın alınması yaxud yeni zavodun tikintisi barədə qərar qəbul edə bilər. Bu halda dövlət tərəfindən tələbin artırılması infestisiya məhsullarına təlabatın yüksəlməsinə imkan yaradır. Tələb və investisiyalar arasındakı belə müsbət əks əlaqə bəzən investisiya akseleratoru adlanır.
Çox asan hesab vasitəsilə istehlak xərcləinin artması nəticəsində meydana çıxan multiplikator effektini ədədi ifadə edə bilərik. Bu düstürda ən mühüm kəmiyyət istehlaka meylin ən son həddi (MPc) – ev təsərrüfatlarının əlavə gəlirin yığıma deyil, istehlaka yönəltdikləri hissəsidir. Fərz edək ki, istehlaka meylin ən son həddi ¾ -dür. Bu o deməkdir ki, ev təsərrüfatlarının qazandıqları Yüklə 6,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|