Н. Грегори Менкйу
606
Likvidliyə üstünlük vermə nəzəriyyəsinin təhlili bizim qısamüddətli iqtisadi
müvazinətsizliklər haqda anlayışımızı genişləndirəcək.
Likvidliyə üstünlük vermə nəzəriyyəsi
c.M.Keyns «Məşğulluq, faiz və pulun ümumi nəzəriyyəsi » əsərində faiz
dərəcəsini müəyyən edən amilləri izah etmək üçün likvidliyə üstünlük vermə
nəzəriyyəsini təklif etdi, əslində, bu nəzəriyyə tələb və təklif nəzəriyyəsinə
əlavədən ibarətdir. Keynsə görə faiz dərəcəsi pul təklifi və ona olan tələbi
tarazlaşdırılması istiqamətində dəyişir.
23-cü fəsildə iqtisadçıların nominal və real faiz dərəcələrini fərqləndir-
diklərini öyrəndik. Nominal faiz dərəcəsi adətən rəsmi olaraq qəbul olunur,
real faiz dərəcəsi isə inflyasiyanı nəzərə almaqla nominal faiz dərəcəsinə
bərabərləşdirilir. Bu halda biz hansı faiz dərəcəsini nəzərdən keçirməliyik?
Məlum olur ki, hər ikisini. Daha sonrakı təhlildə biz inflyasiyanın sürətini
daimi hesab edəcəyik. (Biz iqtisadiyyatı qısamüddətli dövrdə nəzərdən
keçirdiyimiz üçün bu ehtimal məqsədyönlü hesab oluna bilər.) Beləliklə,
nominal faiz dərəcəsinin yüksəldiyi və yaxud azaldığı zaman real faiz
dərəcəsinə uyğun insanların faiz gəliri əldə edəcəklərini düşündükləri real faiz
dərəcəsi nominal faiz dərəcəsinə uyğun olaraq artır və yaxud azalır. buna görə
də təhlil zamanı biz onu yadda saxlamalıyıq ki, həm nominal, həm də real faiz
dərəcəsi eyni istiqamətdə dəyişir.
İndi isə pul təklifi, pula olan tələbi, eləcə də onların faiz dərəcəsindən
asılılığını nəzərdən keçirək.
Pul təklifi. Likvidliyə üstünlük vermə nəzəriyyəsinin birinci hissəsi pul
təklifinə həsr olunmuşdur. ABŞ iqtisadiyyatında pul təklifini Federal ehtiyyat
sistemi idarə edir. Pul kütləsi həcminə əsas təsir vasitəsi açıq bazarda dövlət
istiqrazlarının satışı və alışı vasitəsilə bank ehtiyatlarının tənzimlənməsidir.
FES açıq bazarda dövlət istiqrazlarını əldə etdikdə onlara görə ödənilən
dollarlar adətən banklarda yerəşdirilir və bank ehtiyatlarını artırır. FES dövlət
istiqrazlarını satdıqda isə əldə olunan pullar bank sistemindən çıxarılır və
bankların ehtiyyatları azalır. Öz növbəsində bankların borc alma və pul əldə
etmək imkanları bank ehtiyatlarının dəyişməsindən asılıdır. Açıq bazarda
əməliyyatlarla bərabər FES pul təkliftinə ehtiyyat normalarını (bankların təmin
etməli olduqları ehtiyatların əmanətlərə nisbətən müəyyən norması) və uçot
dərəcələrini (bankların FES-dən aldıqları borclara görə faiz dərəcəsi)
dəyişməklə təsir göstərir
FES-in siyasətini həyata keçirmək üçün monitar tənzimlənmə mexaniz-
minin detalları çox vacibdir, lakin bu fəsildə onlar bizim təhlilimizin predmeti
deyil. Bizim məqsədimiz pul təklifinin dəyişməsinin əmtəə və xidmətlərə olan
məcmu tələbə necə təsir göstərməsini tədqiq etməkdən ibarətdir. Bu məqsədə
nail olmaq üçün FES-in siyasətinin detallarını nəzərə almamaq olar və sadəcə
Економиксин принсипляри
607
fərz etmək olar ki, FES bilavasitə pul təklifini idarə edir. Başqa sözlə
iqtisadiyyatda təklif olunan pulların miqdarı FES-in qərarına uyğun olaraq,
istənilən səviyyədə müəyyənləşdirilə bilər.
Beləliklə, pul təklifinin həcmi FES-in siyasəti ilə müəyyən olunur və
digər iqtisadi dəyişən kəmiyyətlərdən, xüsusilə faiz dərəcəsindən asılı deyil.
Biz təsbit edilmiş pul təklifini şaquli təklif əyrisi ilə təsvir edirik (Şəkil 31.1)
Pula tələb. Likvidliyə üstünlük vermə nəzəriyyəsinin ikinci hissəsi
pula olan tələbə həsr olunmuşdur. Xatırladaq ki, likvidlik dedikdə istənilən
aktivin iqtisadiyyatda qəbul olunmuş tədavül vasitəsinə çevrilməsinin asanlığı
başa düşülür.
r
1
r
2
0
М
d
1
М
d
2
İqtisadiyyatda tədavül vasitəsi puldur, deməli, müəyyən olunduğu kimi
bütün mövcud mümkün aktivlərdən ən likvid olanıdır. Pulların likvidliyi
onlara olan tələbi izah edir: sahib olmağa görə daha çox gəlir gətirdikləri üçün
pullar digər aktivlərdən üstündürlər, ona görə ki, əmtəə və xidmətlərin alınması
üçün istifadə olunurlar.
Pula tələbi bir çox amillər müəyyən edir, lakin likvidliyə üstünlük
vermə nəzəriyyəsində qeyd olunduğu kimi, özündə pulların saxlanılmasının
alternativ xərclərini əks etdirən faiz dərəcəsi ən vacib amildir. Yəni sizin var-
dövlətiniz nəğd pul şəklində saxlanılırsa və gəlir gətirən heç bir qiymətli
kağızlarda yerləşdirilməmişdirsə bu zaman siz könüllü olaraq, əlavə gəlirdən
imtina edirsiniz. Faiz dərəcəsinin yüksəlməsi nəğd pulların «bekar qalması»
Пул
тяклифи
Фаиз дяряъяси
Пула тяляб
Таразлыг
фаиз
дяряжяси
ФЕС тяряфиндян мцяййян
олунмуш щяжм
Пул кцтлясинин щяжми
Шякил 31.1. Пул базарында таразлыг
Н. Грегори Менкйу
608
xərclərinin çoxalmasına və onlara olan tələbin azalmasına gətirib çıxarır.
Beləliklə, pula tələb əyrisinin qrafiki aşağı enir. (Şəkil 31.1.)
Pul bazarında tarazlıq. Likvidliyə üstünlük vermə nəzəriyyəsinə görə
faiz dərəcəsi pul təklifi və ona olan tələbi tarazlaşdırılması istiqamətində
dəyişir. (Şəkil 31.1.) Tarazlıq faiz dərəcəsi adlanan yeganə faiz dərəcəsi
mövcuddur. Bu faiz dərəcəsində pula tələbin həcmi təklif olunan pul
vəsaitlərinin kəmiyyətinə tam bərabərləşir. Faiz dərəcəsi istənilən başqa
qiymətə malik olarsa, iqtisadi subyektlər aktivlərin bütün növlərini təshih
etməyə çalışırlar. Nəticədə faiz dərəcəsi tarazlılıq nöqtəsinə çatır.
Fərz edək ki, faiz dərəcəsi tarazlıq səviyyəsindən yuxarıda yerləşir
(Şəkil 31.1. –də r
1
). Bu zaman mövcud tələbə uyğun pulların miqdarı (M
d
1
)
FES tərəfindən təklif olunandan az olur. Əlavə pullara malik olan iqtisadi
subyektlər gəlir gətirən qiymətli kağızlar əldə edərək, yaxud pulları bank
hesablarında yerləşdirərək onlardan qurtulmağa çalışırlar. Qiymətli kağızların
emitentləri və banklar daha az faiz ödəməyə üstünlük verdikləri üçün onlar
pulların əlavə təklifinə əmanətlərə görə faizlərin azaldılması ilə cavab verirlər.
Faiz dərəcəsi aşağı düşdükcə ayrı-ayrı şəxslərin pulları əldə saxlamaq istəyi
artır və nəhayət faiz dərəcəsinin tarazlıq qiymətində onlar məmnuniyyətlə
məhz FES-in təklif etdiyi kəmiyyətdə nəğd pul vəsaitlərini özlərində
saxlayırlar. Tarazlıq səviyyəsindən (r
2
) (Şəkil 31.1.) aşağı faiz dərəcəsində
əhalinin əlində saxlamaq istədiyi pulların miqdarı (M
d
2
) FES-in təklif
etdiyindən çox olur. İqtisadi subyektlər istiqrazlardan və digər gəlir gətirən
aktivlərdən qurtularaq pul ehtiyatlarını çoxaltmağa cəhd göstərirlər. Qiymətli
kağızlara tələb azaldıqca istiqrazların emitentləri alıcıları cəlb etmək məqsədi
ilə daha yuxarı faiz dərəcəsinin qoyulmasının zəruriliyi haqda nəticəyə gəlirlər.
Beləliklə, faiz dərəcəsi yüksələrək tarazlıq səviyyəsinə çatır.
Məcmu tələb əyrisinin qrafikinin aĢağı enməsi
Tarazlıq faiz dərəcəsinin müəyyənləşdirilməsi prosesinin əmtəə və ximətlərə
olan məcmu tələbə təsirini nəzərdən keçirək. Əvvəlcə bu modeli məcmu tələb
əyrisinin qrafikinin aşağı enməsinin izahı üçün istifadə edək. Fərz edək ki,
iqtisadiyyatda qiymətlərin ümumi səviyyəsi yüksəlir. Pul təklifi və ona olan
tələbi tarazlaşdıran faiz dərəcəsi necə diyişəcək və bu dəyişikliklər tələbin
yönəldiyi əmtəə və xidmətlərin kəmiyyətinə necə təsir göstərəcək?
Pula tələbin determinantlarından biri qiymətlərin səviyyəsidir. (Fəsil
27.) Qiymətlər yüksəldikdə əmtəə və xidmətlərin hər bir alqı-satqı aktında
daha çox pul tələb olunur, nəticədə ayrı-ayrı şəxslər sərəncamlarında xeyli pul
vəsaitləri məbləğinin olmasının zəruriliyi haqda qərar qəbul edirlər. Yəni
qiymətlərin səviyyəsinin hər yüksəlməsi uyğun faiz dərəcəsində pula olan
tələbin artmasına gətirib çıxarır. Beləliklə, qrafikdən (a) şəkil 31.2 göründüyü
Dostları ilə paylaş: |