DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu
Yüklə 6,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ġqtisadiyyatı sabitləĢdirmənin iqtisadi siyasəti
- Aktiv sabitləĢdirmə siyasətinin dəlilləri
- Aktiv sabitləĢdirmə siyasətinə qarĢı dəlillər
Економиксин принсипляри
621 əhalidə qalan hər dollar 1992-ci il üzrə vergi bəyannamələrinin təqdim olunmalı olduqları zaman 1993-cü il 15 aprelə əlavə vergi ödəmələri demək idi. Beləliklə, «corc Buşa görə vergilərin azaldılması» faktiki olaraq dövlət tərəfindən əhaliyə verilən qısamüddətli ssudalardan ibarətdir. Təəccüblü deyil ki, belə siyasətin istehlak xərcləri və məcmu tələbə təsiri cüzi oldu.
Dövlətin monetar və fiskal siyasətlərinin iqtisadiyyatda əmtəə və xidmətlərə olan məcmu tələbə mümkün təsirlərini nəzərdən keçirdik. Bizim nəzəri müddəalarımız mühüm siyasi sual doğurur: məcmu tələbi idarəetmənin bu vasitələrinin iqtisadiyyatın sabitləşdirilməsində istifadəsi zəruridirmi? Zəruridirsə, hansı hallarda? Zəruri deyilsə, nə üçün?
Bu fəslin başlanğıcındakı məsələyə qayıdaq. ABŞ prezidenti və konqres dövlət büdcəsinin kəsirinin azaldılmasına yönəldilmiş dövlət xərclərinin aşağı salınması barədə qərar qəbul edirsə buna FES-in cavabı nə olmalıdır? Məlum olduğu kimi dövlət xərcləri məcmu tələb əyrisinin vəziyyətinə təsir göstərən amillərdən biridir. Dövlət xərcləri azaltdığı zaman məcmu tələb aşağı düşəcək, bu da qısamüddətli dövrdə istehsalın həcminin azalmasına və işsizliyin səviyyəsinin artmasına gətirib çıxaracaq. Əgər FES maliyyə büdcə siyasətinin arzu olunmaz nəticələrinin qarşısını almağa cəhd göstərirsə pul təklifini artıraraq, məcmu tələbin genişləndirilməsi istiqamətində tədbirlər görür. Pul ekspansiyası faiz dərəcələrinin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır və istehlak və investisiya xərcəlrini stimullaşdırır. Uyğun monetar siyasət əmtəə və xidmətlərə olan məcmu tələbin həcmini aşağı düşməsinə imkan verməməyə şərait yaradır. FES-in açıq bazarda əməliyyatlar üzrə komitəsinin üzvləri də təxminən belə düşünürlər. Onlar bilirlər ki, pul-kredit siyasəti məcmu tələbə təsir edən mühüm vasitələrdən biridir. Eləcə də onların prezident və konqres tərəfindən müəyyən olunan fiskal siyasət də daxil olmaqla digər faktlar haqqında da təsəvvürləri var. Buna görə də FABƏK siyasi dikussiyaları çox böyük diqqətlə izləyir. Maliyyə-büdcə siyasətinin təshih edillməsinə cavab olaraq monetar siyasətin dəyişdirilməsi daha ümumi halın təzahür formasıdır: məcmu tələbin deməli, istehsalın və məşğulluğun sabitləşdirilməsi məqsədilə dövlət tənzimləmə vasitələrindən istifadə. ABŞ hökuməti siyasətinin əsas məqsədi iqtisadi sabitliyin təmin olunmasıdır. Məsələn: 1946-cı il məşğulluq haqqında qanunda qeyd olunur ki, «Federal hökumət… yönəldilmiş siyasət həyata keçirir və… istehsalın və tam məşğulluğun təmin olunmasına görə cavabdehlik daşıyır». Demək, hökumət qısamüddətli makroiqtisadi göstəricilərə görə özü- özünü cavabdeh seçmişdir. Н. Грегори Менкйу
622 Məşğulluq haqda qanundan iki nəticə çıxır. Birincisi, hökumətin fəaliyyəti iqtisadi qeyri-tarazlıqlara gətirib çıxarmamalıdır. Beləliklə, iqtisad- çıların əksəriyyəti hesab edir ki, dövlət pul-kredit və fiskal siyasətlərin qəfil dəyişikliklərindən çəkinməlidir, çünki belə tədbirlər yüksək ehtimalla məcmu tələbin qeyri-tarazlıqlarına gətirib çıxara bilər. Əgər belə dəyişikliklər qaçınılmazdırsa, pul-kredit və maliyyə–büdcə siyasətlərinin həyata keçirilməsinə cavabdeh olan siyasi xadimlərin bir-birlərinin hərəkətlərinə və baş verən dəyişiklərə uyğun cavab vermələrinə görə tam məsuliyyət daşımaları çox vacibdir. Məşğulluq haqda qanundan çıxan ikinci daha iddialı nəticə məcmu tələbin sabitləşdirilməsi məqsədilə dövlətin iqtisadiyyatın xüsusi sektorunda vəziyyətin dəyişməsinə cavab olaraq müəyyən tədbirlər həyata keçirilməli olduğündan ibarətdir. Müəlliflərin c.M.Keynsin ideyalarının təsiri altında olmaları görünür. Qeyd etmişdik ki, «Məşğulluq mənfəət və faizin ümumi nəzəriyyəsi» iqtisadi mövzuya həsr olunmuş ən məşhur kitablardan biridir. Bu kitabda c.M.Keyns qısamüddətli iqtisadi dəyişiklərin izahı üçün məcmu tələbin həlledici rolunu vurğulayırdı və tam məşğulluq səviyyəsində istehsalın saxlanılması üçün məcmu tələb çatışmadıqda onu aktiv stimullaşdırmağa çağırırdı. c.M.Keyns (və onun çoxsaylı davamçıları) iddia edirdi ki, məxmu tələbin yerdəyişmələri əhəmiyyətli dərəcədə pessimizm və optimizmin irassional dalğaları ilə meydana çıxır. İnsanların fikirlərində belə ixtiyari dəyişiklikləri ifadə etmək üçün o, sürü hissiyyatı (animal spirits) termiNindən istifadə etmişdir. Pessimizm hissinə qapılmış ev təsərrüfatları istehlak xərclərini, firmalar isə investisiya xərclərini azaldırlar. Bunun nəticəsində məcmu tələbin və istehsalın həcmi aşağı düşür, işsizliyin səviyyəsi isə yüksəlir. Əksinə, optimizm hissinə qapılmış ev təsərrüfatları və firmalar xərcləri artırırlar, bu da məcmu tələbin, istehsalın həcminin və inflyasiya təzyiqinin dərəcəsinin artmasına gətirib çıxarır. Diqqət yetirin ki, fikirlərin belə dəyişməsi öz-özünü qidalandırır. Prinsip etibarilə dövlət optimizm və pessimizm dalğalarına uyğun olaraq fiskal və monetar siyasətləri tənzimləmək, beləliklə də məcmu tələbi sabitləşdirmək imkanına malikdir. Məsələn: əgər iqtisadi subyektlər çox pessimist ruhludurlarsa, FES pul təklifini artıra bilər. Baxmayaraq ki, iqtisadi subyektlər onu məhdudlaşdırmağa o qədər də meyilli deyillər. FES-in sabiq sədrlərindən biri olan Ulyam Martin pul-kredit siyasətinə bu cür baxışları belə təsvir edirdi: «FES-in işi ondan ibarətdir ki, məclisin ən şirin yerində içki ilə dolu badəni götürsün».
Bəzi iqtisadçılar iddia edirlər ki, dövlət fiskal və monetar siyasətləri yalnız iqtisadi artım, aşağı səviyyəli inflyasiya kimi uzunmüddətli məqsədlərə nail olmaq üçün istifadə etməlidir, qısamüddətli qeyri –tarazlıqlarların isə
Yüklə 6,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|