DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu
Yüklə 6,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Avtomatik sabitləĢdiricilər
Економиксин принсипляри
623 istisadiyyat özü müstəqil öhdəsindən gələ bilər. Onlar güman edirlər ki, nəzəri cəhətdən dövlət tənzimlənməsi iqtisadiyyatı sabitləşdirməyə imkan verir, lakin praktiki baxımdan buna şübhə ilə yanaşırlar. Pul-kredit və fiskal siyasətlərə qarşı əsas dəlil vaxt amili – həyata keçirilən tədbirlərin labüd gecikdirilməsidir. Həqiqətən də pul-kredit siyasətinin tədbirləri faiz dərəcələrinin dəyişməsinə gətirib çıxarır, bu da öz növbəsində infestisiya xərclərinə təsir göstərir. Lakin əksər firmaların infestisiya planları çox uzunmüddətli dövr üçün nəzərdə tutulmuşdur. Deməli, istehsal və məşğulluq baxımından hər hansı bir məqsədə (iqtisadi subyektlərin planlarının təshih edilməsini nəzərdə tutan) nail olmaq üçün ən az yarım il bəzən isə bir neçə il tələb olunur. Sabitləşdirmə siyasətinin tənqidçiləri iddia edirlər ki, vaxt amilinə görə FES iqtisadiyyatı «dəqiq köklənməsi» cəhdlərindən imtina etməlidir. Onlar iddia edirlər ki, FES daim gecikməyə məhkumdur, son nəticədə onun fəaliyyəti iqtisadiyyatdakı qeyri-tarazlıqların aradan qaldırılması vasitəsi kimi deyil, daha çox onların səbəbi kii təzahür edir. Tənqidçilər passiv pul-kredit siyasətinin (pul təklifinin dayanıqlı aşağı artımının) zəruriliyini müdafiə edirlər. Maliyyə büdcə siyasəti də geri qalır, lakin monetar siyasətdən fərqli olaraq onun gecikməsi səbəbləri daha çox siyasi proseslərlə aid edilə bilər. Dövlət xərclərinin və vergilərin dəyişdirilməsi barədə qərarlar ABŞ-da Nümayəndələr Palatası və Senatın komissiyaları tərəfindən, sonra isə konqresin hər iki palatası tərəfindən təsdiq olunmalıdır, nəhayət prezident tərəfindən imzalanmalıdırlar. Bu proses aylarla, hətta illərlə də davam edə bilər. Onlar bütün mərhələləri keçib icraya tam hazır olana qədər iqtisadi şərait tamamilə dəyişə bilər. Pul-kredit və maliyyə-büdcə siyasətində vaxt amili problemi daha çox iqtisadi proqnozların dəqiqliyi səviyyəsi ilə bağlıdır. Əgər iqtisadçılar iqtisadiyyatın inkişaf perspektivlərini heç olmasa bir il əvvəl qabaqcadan dəqiq görə bilmək imkanına malik ola bilsəydilər, hətta vaxt amillərini nəzərə almaqla fiskal və monetar siyasətlərin vasitələrinin istifadəsi heç bir etiraza rast gəlməzdi. Lakin tənəzzül və böhran xəbərdarlıqsız gəlir. Fikrimizcə ən düzgün siyasət - iqtisadi problemlər yarandıqca onların həll olunmasıdır.
Sabitləşdirmə siyasətinin həm tənqidçiləri, həm də tərəfdarları vaxt amillərinin labüdlüyünün bu siyasətin səmərəliliyinin aşağı düşməsinə səbəb olmasında həmfikirdilər. Siyasətçilərə qəbul olunan qərarların həyata keçirilməsinin tezləşdirilməsi üsulları gərəkdir və onlar mövcuddurlar. Bunlar tənəzzül dövründə məcmu tələbin stimullaşdırılmasına yönəldilən, hər hansı xüsusi siyasi qərarlar olmadan baş verən fiskal siyasətdə dəyişikliklər – avtomatik
Mühüm avtomatik sabitləşdirici maliyyə –büdcə sisteminin özüdür. İqtisadiyyat durğunluq fazasına daxil olduqda dövlədt tərəfindən yığılan vergilərin məbləği avtomatik azalır, ona görə ki, onların ölçüsü birbaşa iqtisadi Н. Грегори Менкйу
624 fəaliyyətin nəticələrində asılıdır. Şəxsi gəlirə vergi ev təsərrüfatlarının gəlirlərindən, əmək haqqıya vergi işçilərin əməyinə görə verilən haqqın ölçülərindən, ümumi gəlir vergisi isə firmaların mənfəətindən asılıdır. Tənəzzül dövründə bütün mənfəət, qazanc və gəlirlər azaldığı üçün istər-istəməz dövlətin vergi daxilolmaları aşağı düşür. Vergi daxilolmaların avtomatik azalması məcmu tələbi stimullaşdırır və beləliklə də iqtisadi qeyri –tarazlığın ölçülərini azaldır. Avtomatik sabitləşdirici rolunun dövlət xərcləri də icra edilər. Xüsusilə, tənəzzül dövründə çox saylı müvəqqəti işdən azad edilmələr mövcud olduğu üçün iş yerlərini itirənlər işsizliyə görə sığorta haqlarının, sosial müdafiə müavinətlərinin və eləcə də digər maddi yardımların verilməsi üçün müraciət edirlər. Dövlət xərclərinin avtomatik artımı məcmu tələbi məhz onun tam məşğulluğu təmin etmək üçün çatışmadığı vaxt stimullaşdırır. Həqiqətən də 1930-cu illərdə ABŞ-da ilk dəfə olaraq işsizliyə görə sığorta sistemi tədbiq olunduqda bu, onun bir çox tərəfdarları tərəfindən avtomatik sabitləşdirici kimi nəzərdən keçirilirdi. ABŞ iqtisadiyyatında avtomatik sabitləşdiricilərin səmərəliliyi qısa- müddətli tənəzzülü tamamilə aradan qaldırmağa imkan vermir, lakin onların olmadığı bir şəraitdə istehsal və məşğulluq bundan daha az dayanıqlı ola bilərdi. Buna görə də bir çox iqtisadçılar federal büdcənin daim tarazlığını tələb edən konstitusiya dəyişikliklərinə qarşı çıxış edirlər. İqtisadiyyat durğunluq fazasına daxil olduqda vergi daxilolmaları azalır, dövlət xərcləri çoxalır, deməli, büdcə kəsri artır. Əgər dövlət büdcə gəlirləri və xərclərinin bərabərliyini təmin etməli olsaydı, ABŞ-ın maliyyə-büdcə sisteminin avtomatik sabitləşdiricilərini yaddan çıxarmaq olardı.
İqtisadi siyasətdə düşəlişlər etmək barədə qərar qəbul etdikdə dövlət xadimləri bunun bütün mümkün ola biləcək nəticələrini nəzərdən keçirməlidirlər. Pul- kredit və maliyyə –büdcə siyasətlərinin (birincinin qiymətlərinin səviyyəsi və inflyasiyanın surətinə, ikincinin ticarət balansı, infestisiyalar, yığımın səviyyəsinə və uzunmüddətli iqtisadi artıma təsirini) uzunmüddətli dövr üçün nəticələrini təsvir edən iqtisadiyyatın klassik modellərini nəzərdən keçirmişdir. Bu fəsildə monetar və fiskal təsirin qısamüddətli nəticələrini tədqiq etdik və belə bir yekun müddəa əldə etdik ki, siyasətçilər əmtəə və xidmətlərə olan məcmu tələbə, deməli, uzunmuddətli dövrdə istehsal və məşğulluğun həcminə təsir göstərmək imkanına malikdirlər. Kəsirsiz büdcəyə malik olmaq məqsədilə dövlət xərclərinin azaldılması barədə ABŞ konqresi qərar qəbul etdikdə millət vəkilləri bunun həm yığım və iqtisadi artım üçün uzunmüddətli dövrə, həm də məcmu tələb və məşğulluq üçün qısamüddətli dövrə görə nəticələrini nəzərdən keçirməlidirlər. FES pul təklifinin artım tempinin azaldılması barədə qərar qəbul etdikdə FES-in rəhbərləri bu addımın həm uzunmüddətli dövrdə inflyasiyaya, həm də qısamüddətli dövrdə istehsala
Yüklə 6,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|