DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu
Yüklə 6,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Multiplikator effektinin istifadəsinin digər yolları
- SıxıĢdırma effekti
Економиксин принсипляри
617 hər bir dolların 25 senti yığıma 75 senti isə istehlaka yönəldilir. Əgər MPc ¾-ə bərabərdirsə, Boinq kompaniyası tərəfindən 25 mlrd. dollarlıq kontraktın alınması fəhlələrin və kompaniya sahiblərinin istehlak xərcləri ¾ x $ 20 mlrd. – a, yəni 15 mlrd. dollara bərabərdir. Dövlət xərclərinin artırılmasının məcmu tələbə təsir edən məcmu effektini müəyyən etmək üçün 20 mlrd. dollarlıq sifarişlərin maliyyələşdiril- məsi haqda dövlətin qərar qəbul etməsi ilə başlayan prosesin ayrı-ayrı mərhə- lələrini təhlil edək. Bu məbləğə uyğun gəlirlər (əmək haqqı və mənfəət) də artır. Gəlirlərin anrtması isə öz növbəsində istehlak xərclərinin MPc x $ 20 mlrd. qədər artmasına gətirib çıxarır. Deməli, istehlak məhsulları istehsal- çılarının – firma sahibləri və fəhlələrin gəlirləri artır. Gəlirlərin növbəti artımı istehlak xərclərinin MPc x (MPc x $ 20 mlrd.) qədər yenidən artımı deməkdir. Gəlirlərin belə artımları əks əlaqəinn nəticəsində yenidən davam edir.
Əmtəə və xidmətlərə tələb nisbətən dövlət xərclərinin məcmu effektini tapmaq üçün bütün artımları cəmləyək:
Dövlət xərclərinin dəyişməsi = $ 20 mlrd; İstehlakın birinci dəyişməsi = MPc x $ 20 mlrd;
İstehlakın ikinci dəyişməsi = MPc 2 x $ 20 mlrd;
İstehlakın üçüncü dəyişməsi = MPc 3 x $ 20 mlrd;
*
* *
* *
* Tələbin məcmu dəyişməsi = (1+MPc+MPc 2 +MPc
3 +…) x $ 20 mlrd. Burada «…» toplananların sonsuz sayı deməkdir. Qeyd etdiyimiz kimi dövlət xərclərini multiplikatoru: Multiplikator = 1+MPc+MPc 2 +MPc 3 +…- bərabərdir. Bu multiplikator dövlət xərclərinin hər dolları ilə yaranan əmtəə xidmətlərə tələbin kəmiyyətini verir. İfadəni sadələşdirmək üçün orta məktəbin riyaziyyat kursundan bildiyimiz sonsuz həndəsi silsiləni nəzərdən keçirdiyimizi yada salaq. Onun bölünəni müsbətdir və birdən kiçikdir, yəni 0 < X < 1, sonsuz azalandır: 1+X+X
2 +X
3 +…= 1 / (1-X). Nəzərdən keçirdiyimiz halda X = MPc. Beləliklə, Multiplikator = 1 / (1-MPc).
Н. Грегори Менкйу
618 tələbin sonsuz artımına gətirib çıxarır, buna görə də multiplikator = ∞. Tərcüməçinin qeydi.))
Məsələn: əgər MPc = ¾ dövlət xərclərinin multiplikatoru 1/(1-3/4), yəni 4-ə bərabərdir. Bu halda 20 mlrd. dollarlıq dövlət xərcləri 80 mlrd. dollarlıq əmtəə və xidmətlərə tələbi əmələ gətirirlər.
Multiplikator effekti sayəsində dövlət xərclərinin hər dolları məcmu tələbin bir dollardan çox artmasını təmin edə bilər. Lakin multiplikator effektinin imkanları sadəcə dövlət xərcləri sahəsi ilə məhdudlaşmır. O, ÜDM-un hər hansı tərkib hissəsinə (istehlak, investisiyalar, dövlət xərcləri, yaxud təmiz ixrac) xərclərin dəyişməsinə səbəb olan istənilən hal üçün təqlid oluna bilər.
Fərz edək ki, hər hansı bir ölkənin məhdudlaşdırma tədbirləri ABŞ ixracına tələbin 10 mlrd. dollar məbləğdə azalmasına gətirib çıxarır. Bu isə milli məhsulun həcminə, deməli Amerika istehlakçılarının xərclərinə mənfi təsir göstərir. İstehlaka meylin ən son həddi ¾-ə, multiplikator isə 4-ə bərabərdirsə, ixracın 10 mlrd. dollar məbləğdə azaldılması məcmu tələbin 40 mlrd. dollar aşağı düşməsinə gətirib çıxaracaq.
Digər bir misalı nəzərdən keçirək, fond bazarında partlayış ev təsərrüfatlarının rifahının yüksəlməsinə və əmtəə və xidmətlərə xərclərin 20 mlrd. dollar artmasına gətirib çıxarır. İstehlak xərclərinin artması ABŞ-nın milli gəlirinin artması deməkdir. Bu isə öz növbəsində daha çox istehlak xərclərinin yaranmasına səbəb olur. İstehlaka meylin ən son həddi ¾-ə, multiplikator isə 4-ə bərabərdirsə, istehlak xərclərinin 20 mlrd. dollar məbləğdə ən son artımı məcmu tələbin 80 mlrd. dollar artmasına səbəb olacaqdır. Multiplikator mühüm makroiqtisadi anlayışdır. Çünki o, iqtisadiyyatın xərclərin dəyişmə effektini nə dərəcədə gücləndirməsi haqda nəticə əldə etməyə imkan verir. İstehlakda, investisiyalarda, dövlət xərclərində, yaxud ixracda cüzi dəyişikliklər məcmu tələbə, deməli iqtisadiyyatda istehsal olunan əmtəə və xidmətlərə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilər.
Multiplikator effekti onu nəzərdə tutur ki, maliyyə-büdcə siyasətinin nəticəsi dövlət xərclərinin həcminin dəyişməsi ilə müqayisədə məcmu tələbin daha çox artması ola bilər. Lakin dövlətin iqtisadi siyasəti əks istiqamətdə fəaliyyət göstərən effektlə də müşayət oluna bilər. Dövlət xərcləriinn artması əmtəə və xidmətlərə tələbi stimullaşdırır. Lakin o, eləcə də faiz dərəcəsinin yüksəlməsinə gətirib çıxarır. Bunun nəticəsi isə əmtəə və xidmətlərə tələbin azalması olur. Büdcə ekspansiyası nəticəsində faiz dərəcəsinin artması ilə meydana çıxan tələbin azalması sıxışdırma effekti adlanır. Sıxışdırma effektinin mahiyyətini anlamaq üçün hökumət tərəfindən Boinq kompaniyasından 20 mlrd. dollarlıq qırıcı təyyarələrin alınması barədə qərar qəbul edildikdə nə baş verdiyini bir daha nəzərdən keçirək. Dövlət
Yüklə 6,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|