Ġdeya və layihə müəllifi
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
7 nəsil Azərbaycanın bütövlüyü uğrunda Qarabağda gedən döyüĢlərdə 10-dan çox Ģəhid vermiĢdir ki, onlardan ikisinə - Aqil Sahib oğlu Quliyevə və Fəxrəddin Vəlyəddin oğlu Nəcəfova vətənin ən yüksək fəxri adı - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adı verilmiĢdir. Əlirza kiĢinin oğlanları Həsən Əliyev və Hüseyn Əliyev Comərdli kəndində dünyaya göz açmıĢ, burada böyümüĢ, Vətən torpağının əsrarəngiz gözəlliyini burada duymuĢ və uĢaq yaddaĢlarında əbədi həkk etdirmiĢlər. Xalqımıza qarĢı ermənilər tərəfindən 1918-ci ildə törədilən deportasiya və soyqırım faciələri hər bir azərbaycanlı ailəsini sarsıtmıĢ, bu sarsıntı və iztirab nəsildən-nəsilə insanların içərisində, yaddaĢında yaĢamıĢdır. Əliyevlər ailəsi də bu hadisələrdə öz yurdlarını, əziz adamlarını itirmiĢ, əzab-əziyyətlər çəkmiĢ, məhrumiyyətlər görmüĢdür. Azərbaycan milli torpaqĢünaslıq və ekologiya elmlərinin banisi, Milli Akademiyamızın yaradıcılarından biri, görkəmli ictimai-siyasi xadim akademik Həsən Əlirza oğlu Əliyev bu qanlı qırğınların canlı Ģahidi kimi ömrünün son günlərinə qədər həmin hadisələri xatırlayır, comərdlilərin qeyri-bərabər döyüĢdə düĢmənə qarĢı necə fədakarlıqla döyüĢməsini, kəndlərinin dağıdılıb yandırılmasını, bir əmisinin atın tərkinə aldığı 10 yaĢlı oğlunun arxadan atılan erməni gülləsindən ölməsini, digər əmisinin isə arvadı və südəmər körpə qızı ilə kəndin kənarındakı bir mağarada gizlənməsini, ermənilərin mağaraya hücumu zamanı isə son patrona kimi atıĢdığını, axırda isə daĢnakların mağaraya girərək əmisinin baĢını kəsdiyini, əmisi arvadını və südəmər uĢağı isə süngü ilə min bir əzab verərək öldürdüklərini, Comərdli camaatının çoxlu itkilər verdikdən sonra dağlarla qaçaraq, Naxçıvana pənah aparmasını yana-yana, erməni daĢnaklarına qarĢı sonsuz bir nifrət hissi ilə danıĢırdı (47, 43). ġəfiqə xanım Əliyeva "Mənim anam" kitabında ailələrinin 1918-ci ildə üzləĢdiyi müsibətləri çox səmimi və təsirli bir Ģəkildə belə təsvir edir: "Ermənilərin Zəngəzur torpağına olan təcavüzü anamın ömür kitabında gənclik xatirələrinin ən acı səhifələridir. Öz torpağından didərgin düĢənlər Naxçıvanın ətrafında olan kəndlərdə - Qazançı, ĠĢıqlar, Cəhri və Milax kəndlərində məskunlaĢırlar. Atam Əlirza və anam Ġzzət xanım isə Naxçıvana gəlirlər. Lakin anamın çəkdiyi müsibətlərin hamısından dəhĢətlisi Comərdlidən qaçarkən yolda gördüyü mənzərə olub. Çox sevdiyi, gözəlliyi, boy-buxunu ilə öyündüyü 23 yaĢlı qardaĢı Heydərin ölümü onu sarsıdıb. Anamı qaçqın düĢmək ağrısından daha çox sevimli qardaĢının ölümü yandırırdı. Düz on beĢ il anam bacı, qardaĢlarının sağ olub, olmamasından xəbər tuta bilməyib. Bir gün isə qardaĢı övladlarının sağ olması xəbərini ona verirlər. Özü nəql edirdi ki, qardaĢlarımın ətrini yenicə tapdığım övladlarından alanda elə bil dünyaya təzədən gəldim. Məsmə, Səkinə, Rzaqulu, Humay... Onlar anam üçün artıq yoxluğa çevrilmiĢ bacı-qardaĢ tapıntısına bərabər sevinc idilər. 8 Atamla anam Naxçıvanda məskunlaĢdıqdan sonra üç qardaĢım, mən və bacım dünyaya gəlmiĢik. Həyatı dərk edəndən anamın gözlərində kədər görmüĢəm. Atam dəmiryolçu idi. Səhər gedib axĢama kimi çalıĢar, öz halal qazancı ilə balalarını böyüdərdi. ZəhmətkeĢ, dinc ailəmiz olub. Anam "erməni" kəlməsinə belə nifrət edərdi. Çünki ermənilərin onun ailəsinə vurduğu zərbənin acısını çəkmək asan məsələ deyildi. Elə buna görə də yaraĢıqlı, mehriban baxıĢlarından həmiĢə hüzn və küskünlük boylanardı. Bacı, qardaĢ itkisindən doğan hüzn" (98, 25, 26). Sovet hökuməti qurulduqdan sonra Zəngəzur camaatı yavaĢ-yavaĢ öz doğma yurdlarına qayıtsa da, geriyə dönməyənlər də istisna deyildi. Geriyə qayıtmayanlar arasında comərdlilərdən də xeyli ailələr var idi. Bu insanları qınamaq da düzgün deyildi. Kənd yandırılmıĢ, ev-eĢik dağıdılmıĢ, var-dövlət talan edilmiĢ, qırğınlar zamanı ailə üzvlərinin çoxu vəhĢicəsinə qətlə yetirilmiĢdi. Digər tərəfdən, elə ailələr var idi ki, məskunlaĢdıqları yerdə artıq özlərinə az-çox güzəran yaratmıĢ, iĢ tapmıĢ, öz həyatını dinc axara sala bilmiĢdi. Naxçıvana pənah aparmıĢ 110 evli Comərdli camaatından 1930-cu ildə geriyə yalnız 25 ev qayıtmıĢdı. Qalan camaat Naxçıvanın müxtəlif yaĢayıĢ məntəqələrində məskunlaĢmıĢ, bəziləri isə köçüb Bakıya, Azərbaycanın digər yerlərinə getmiĢdilər. Yeri gəlmiĢkən, qeyd edək ki, 1918-ci il qırğınında Comərdli kəndindən 20- yə yaxın ailə dağ yolları ilə Kəlbəcərə getmiĢ, orada məskunlaĢaraq Comərd kəndinin binasını qoymuĢlar. Kəlbəcərin Comərd kəndi 1993-cü ildə Kəlbəcər iĢğal olana qədər mövcud olmuĢdur. Comərd kiĢinin nəslindən olan bir çox ailələr, o cümlədən Əlirza Əliyevin ailəsi də Naxçıvanı özlərinə ikinci vətən seçərək öz sonrakı talelərini bu qədim torpağa bağladılar. Əliyevlər ailəsi Naxçıvanda məskunlaĢdıqdan sonra da uzun illər Zəngəzurla əlaqələrini kəsməmiĢ, Comərdli, Urud, ġəki və s. kəndlərdə yaĢayan qohumları, dostları ilə get-gəl etmiĢ, onların xeyir-Ģərində iĢtirak etmiĢlər. Əlirza kiĢinin oğlanları Həsən, Hüseyn, Heydər, Cəlal, Aqil Əliyevlər müxtəlif vaxtlarda ata-baba yurdlarında olmuĢ, qan qohumları ilə görüĢmüĢ, yay tətilində bu dağlar diyarında havalarını dəyiĢmiĢ, istirahət etmiĢlər. Heydər Əliyev yeniyetmə vaxtlarında təxminən 3 il dalbadal yay tətilində istirahət etmək üçün Naxçıvanın bürküsündən sərin, saf havalı və soyuq bulaqlı, bağlı-bağatlı Urud kəndinə gəlib, Urudlu qohumlarının, atasının və özünün dostlarının evində yaĢayıb. Heydər Əliyevin tay-tuĢları olmuĢ, onunla yoldaĢlıq, dostluq etmiĢ, Urudlu ağsaqqalların bir çoxu ilə söhbət etdikdə onların hamısı Heydər Əliyevin gənclik dövrü ilə bağlı eyni fikri söylədilər: O olduqca ağıllı, təfəkkürlü, savadlı, istedadlı bir gənc idi. Kəndə gələndə bütün kənd cavanları onun baĢına yığıĢardı. Onda insanları asanlıqla öz ətrafına toplamaq, onları idarə etmək, onlara rəhbərlik etmək bacarığı var idi. (90, 186) Cənab Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbərlik etdiyi illərdə, respublikanın hüdudlarından kənarda qalan torpaqlarımızı, orada yaĢayan azərbaycanlıları bir an Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|