Dinamika qatorlari to‘g‘risida tushuncha va ularni tuzish qoidalari

Tuman shirkat xo‘jaliklari bo‘yicha yetishtirilgan
paxta yalpi hosili

Yillar	Yalpi hosil, s	Yillar	Yalpi hosil, s
2001	1400	2002	1475
2002	1078	2003	1696
2003	1520	2004	1628
2004	1216	2005	1872
2005	1715

Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, alohida yillar bo‘yicha yetish­ti­rilgan paxta yalpi hosili bir­-biridan ancha farqlanadi. Paxta ye­tish­tirish bo‘yicha o‘sish sodir bo‘lyaptimi yoki so‘nish bo‘l­yap­timi, bu jarayon ko‘rinmaydi. Shuning uchun paxta yetishtirish bo‘yicha rivojlanish qonuniyati borligini ko‘rsatish nuqtayi naza­ridan davrlar oralig‘ini yiriklashtirib, har uch yilda yetishtirilgan o‘rtacha paxta yalpi hosilini aniqlaymiz. Buni quyidagi 14-jad­val­dan ko‘rish mumkin.

14-jadval
Yiriklashtirilgan davrlar bo‘yicha o‘rtacha yillik
paxta yalpi hosili dinamikasi

Yiriklashtirilgan davrlar	Jami yalpi hosil, s	O‘rtacha yillik yalpi hosil
2001-2003	3998	1333
2004-2006	4930	1643
2007-2009	5196	1732

Ushbu ma’lumotlardan aniq ko‘rinib turibdiki, xo‘jalikda pax­ta yetishtirish oshib bormoqda.
Dinamika qatorlarining umumiy qonuniyatlarini ochishda, aniqlashda qo‘llaniladigan usullarning eng muhim usuli sirg‘an­chiq usuli hisoblanadi. Bu usul bo‘yicha hisob-kitoblar quyidagi tar­tib bo‘yicha amalga oshiriladi:

1. 
   Davrlar yiriklashtiriladi (3,5,7 va h.k.);
   
2. 
   Yiriklashtirilgan davr darajalarining o‘rtacha qiymatlari aniq­lanadi.
   

Sirg‘anchiq usulining mazmuni shundan iboratki, bunda di­na­mika qatorlari darajalari o‘rtachasi aniqlanib, har safar nav­ba­ti bilan sirg‘anchiq o‘rtachani hisoblashda oldingi daraja qoldirilib ketiladi. Bu usul dinamika qatorlari darajalari ko‘p bo‘lganda 3 va hokazo davrlar uchun o‘rtachalarni hisoblab, har safar o‘ng to­mon­ga (yoki past tomonga) siljib (sirg‘anib), oldingi daraja qol­dirib aniq­lanadi:


va hokazo.


Sirg‘anchiq usul yordamida tuman shirkat xo‘jaliklarida 1997-2005-yillarda yetishtirilgan paxta yalpi hosili asosida uch yil­lik­lar bo‘yicha o‘rtacha paxta miqdorini hisoblashni 15-jadvalda ko‘r­­sa­tamiz.
15-jadval