Dini torelantliq indd

129
nin inkişafında Heydər Əliyevin rolu;
2.Qloballaşma dövründə mədəniyyətlərarası və dinləra-
rası dialoq davamlı inkişafın əsasıdır;
3.İslam  mədəniyyəti  və  Qərb  mədəniyyəti,  elm  və  in-
cəsənət sahəsində onların qarşılıqlı təsiri və fərqli cəhətləri; 
4.Müasir dövrdə dialoq mədəniyyətinin özəllikləri;
5.Azərbaycanda  dini  tolerantlıq  mədəniyyətinin  sosi-
al-fəlsə i mahiyyəti;
6.Qlobalaşma  və  müasir  Azərbaycan  mədəniyyətinin 
spesi ik xüsusiyyətləri; 
7.Azərbaycan mədəniyyətinin dünya mədəniyyətinə in-
teqrasiyasi (sosial-fəlsə i təhlil); 
8. Mədəniyyətin formalaşmasında dini dəyərlərin rolu.
Mədəniyyətlərarsı  dialoqla  bağlı  keçirilən  tədbirlərin 
məqsədi xalqlar, dövlətlər və sivilizasiyalar arasında dialoq 
imkanlarını genişləndirmək, cəmiyyətdə sülh, əmin-amanlıq 
və dözümlülük mühitini inkişaf etdirmək, müasir dünyamız-
da müzakirə olunan inkişaf modelləri ətrafında  ikir müba-
diləsi  aparmaq,  milli  özünəməxsusluğu  saxlamaqla  bəşə-
ri-mədəni dəyərləri mənimsəməkdən ibarətdir. 

---

130
IV FƏSİL
 MÜSTƏQİL AZƏRBAYCANDA DİNİ TOLERANTLIQ 
MƏDƏNİYYƏTİ.
4.1. 
H.Əliyev və Azərbaycanda dini tolerantlıq mədə-
niyyətinin yüksəldilməsi
Àçÿðáàéúàíäà ÿùàëèíèí ÿêñÿðèééÿòèíè èñëàì äèíèíÿ 
åòè  ãàä åäÿí àçÿðáàéúàíëûëàð òÿøêèë åäèð. Àíúàã åéíè çà-
ìàíäà Àçÿðáàéúàíäà õðèñòèàí-ïðàâîñëàâ, éÿùóäè äèíèíÿ 
åòèãàä åäÿí èíñàíëàð, ìöõòÿëèô ìèëëÿòëÿðèí íöìàéÿíäÿëÿ-
ðè äÿ éàøàéûðëàð. Àçÿðáàéúàíëûëàð áàøãà äèíëÿðÿ ìöíà-
ñèáÿòäÿ ùÿìèøÿ äþçöìëö îëóáëàð âÿ áóíó áèçÿ Ãóðàí, 
Ùÿçðÿòè-Ìÿùÿììÿä âÿñèééÿò åäèáäèð. Àììà ÿí ìöùöì 
îäóð êè, áó õåéèðõàù, ìöãÿääÿñ âÿñèééÿò éåðèíÿ éåòèðèë-
ñèí. Àçÿðáàéúàíëûëàðûí áó âÿñèééÿòè ìöãÿääÿñ òóòìàñû 
õàëãûìûçûí ÷îõ ìöùöì êåéôèééÿòè, õöñóñèééÿòèäèð âÿ áèç 
áóíóíëà ôÿõð åäÿ áèëÿðèê.
Heydər Əliyev
Azərbaycan  xalqının  Ümummilli  Lideri,  bütün  dünya-
da tanınmış siyasətçi Heydər Əliyev respublikamızda insan 
hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsində, xalqımızın mil-
li-mənəvi dəyərlərinin qorunmasında, dinlərarası dialoqun 
inkişafında  və  dini  tolerantlıq  ənənələrinin  qorunmasında 
böyük rol oynamışdır. Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan 
sonra Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi vaxtda 
respublikamızda dini etiqad azadlığı tam təmin edilmiş, mil-
li-mənəvi dəyərlərə münasibət kökündən dəyişmiş, dini ayin 
və mərasimləri yerinə yetirmək üçün bütün dinlərə mənsub 
olan insanlara bərabər şərait yaradılmışdır.
Ulu öndər respublikamızda yaşayan bütün xalqlara, bü-

---

131
tün millətlərə, dilindən, dinindən, siyasi mənsubiyyətindən 
asılı  olmayaraq  başqa  dinin  nümayəndələrinə  qarşı  olan 
münasibəti  aşağıdakı  şəkildə  bəyan  etmişdir: «Azərbay-
can Respublikası çoxmillətli bir dövlətdir. Azərbaycan-
da müsəlmanlarla yanaşı, başqa dinlərə  mənsub olan 
vətəndaşlar da yaşayır. Azərbaycan müstəqil, demokra-
tiya prinsiplərinə  mənsub olan bir dövlət kimi öz əra-
zisində yaşayan bütün xalqlara, bütün millətlərə dinin-
dən, dilindən, irqindən, siyasi mənsubiyyətindən asılı 
olmayaraq azadlıq, hürriyyət imkanları verir.»(108,s.8)
Ulu öndər başqa dinlərə qarşı dözümlülük və tolerant-
lıq münasibətini həmişə öz fəaliyyəti və öz əməli ilə sübut 
etmişdir. Heydər Əliyev Azərbaycanda yaşayan dini icmala-
ra qarşı həmişə hörmət və ehtiramla yanaşmış, onların dini 
bayramlarını  təbrik  etmiş,  adət-ənənələrini  qayğı  ilə  ya-
naşmışdır.  Məsələn,  İsa  peyğəmbərin  Mövlud  bayramı  mü-
nasibəti ilə Azərbaycandakı pravoslav icmasını təbrik edən 
Heydər  Əliyev  demişdir:  «Sizi  İsa peyğəmbərin Mövlud 
bayramı münasibətilə  təbrik edirəm! Dünyanın bütün 
pravoslav xristianları üçün bu işıqlı gündə sizlərə can 
sağlığı, səadət diləyirəm. Arzu edirəm ki, sizin bütün nə-
cib niyyətləriniz yerinə yetsin, bütün diləkləriniz başa 
gəlsin.  İnanıram ki, Azərbaycandakı pravoslav icması-
nın  iravanlığı  vətənimizin tərəqqisi və çiçəklənməsi, 
bütün vətəndaşlarımızın xoşbəxt gələcəyi üçün etibarlı 
zəmin olacaqdır.»(109,s.28)
Buradan göründüyü kimi, İsa peğəmbərin Mövlud bay-
ramı  münasibətilə  pravoslav  xristianlarının  Heydər  Əliyev 
tərə indən  təbrik  edilməsi  ulu  öndəri  ölkəmizdə  yaşayan 
başqa  dinin  nümayəndələrinə  olan  ehtiram  və  qayğısının 
ifadəsi  və  ölkəmizdə  dini  tolerantlığın  mövcud  olduğunu 
göstərən faktdır.
Tarixən  Azərbaycanda  islam  dini  ilə  yanaşı  xristianlıq, 

---

132
yəhudilik  dinlərinə  mənsub  olan  insanlar  həmişə  əmin-
aman lıq şəraitində yaşamış və bir-birinin dini əqidəsinə eh-
tiramla yanaşmışlar.
Azərbaycanda müxtəlif dinlərin birgə yaşayış şəraitinin 
nümunəvi xarakter daşıdığını vurğulayan ulu öndər bu xü-
susiyyətlərin xalqımızın dini dözümlülüyünü göstərən əsas 
şərt hesab etmişdir. Buna misal olaraq göstərmək lazımdır 
ki, Heydər Əliyev 1998-ci ilin mayın 13-də prezident sarayın-
da ölkənin din xadimləri ilə görüşündə söylədiyi nitq zama-
nı müxtəlif dinlərin birliyini vurğulamış və Azərbaycandakı 
dini tolerantlığı aşağıdakı kimi şərh etmişdir: «Azərbaycan-
da müxtəlif dinlərin bu cür birliyinin olması müstəsna 
dərəcədə nümunəvi xarakter daşıyır. Bu, əslində Azər-
baycanın reallığını, eyni zamanda Azərbaycan xalqının 
dini dözümlülüyünü göstərir. Azərbaycanda  əhalinin 
əksəriyyətini islam dininə etiqad edən azərbaycan-
lılar təşkil edir. Ancaq eyni zamanda Azərbaycanda 
xristian-pravoslav, yəhudi dininə etiqad edən insanlar, 
müxtəlif millətlərin nümayəndələri də yaşayırlar. Azər-
baycanlılar başqa dinlərə münasibətdə həmişə dözüm-
lü olublar və bunu bizə Quran, Həzrəti-Məhəmməd və-
siyyət edibdir. Amma ən mühüm odur ki, bu xeyirxah, 
müqəddəs vəsiyyət yerinə yetirilsin. Azərbaycanlıların 
bu vəsiyyəti müqəddəs tutması xalqımızın çox mühüm 
key iyyəti, xüsusiyyətidir və biz bununla fəxr edə bilə-
rik.» (110,s.49-50)
Heydər Əliyev iştirak etdiyi bütün beynəlxalq tədbirlər-
də  tolerantlıqla  bağlı  ikirlərini  bildirmiş,  xüsusən,  indiki 
qloballaşma  dövründə  dinlərarası,  mədəniyyətlərarası  dia-
loqa həmişə üstünlük vermişdir. Qeyd edək ki, 10-11 oktyabr 
2002-ci  il  tarixində  Bakıda  «Demokratik  cəmiyyətdə  dinin 
və əqidənin rolu: terrorizmə və ekstremizmə qarşı mübarizə 
yollarının  araşdırılması»  mövzusunda  beynəlxalq  konfrans 
keçirilmişdir. Azərbaycan hökumətinin ATƏT-lə birgə keçir-

---