107
Theodoret’a göre Kelâm
olan Allah birdir, ancak İsa Mesih Kelâm değildir.
Mesih önceleri bir bedenin taşıdığı bütün şehevi arzulara sahipti. Daha sonra bu
arzulardan arınmıştır ve Allah’tan amelleri sayesinde günahlardan arınmış insan payesi
almış ve de saf bir insan olarak Baba ve Kutsal Ruh adına vaftiz olmuştur. Ona kılınan
secde kendine değil, içindeki Kelâm’adır. Kıyam ettikten sonra da tertemiz ve
kâmildir
554
.
c. Monofizitizm (Monophysitism)
Yunanca
“bir ve tek” anlamındaki
monos ve tabiat anlamındaki
physis
kelimelerinin birleşiminden meydana gelen
monofizit teriminden
türeyen monofizitizm
akımı, İsa’da insânî ve ilâhî tabiatın birleşerek tek tabiat olduğunu savunan görüştür
555
.
Monofizitizm’in öncüsünün Laodicie
556
piskoposu Apollinaire (ö.392) olduğu ifade
edilirken
557
, sistematize edenin İstanbul’daki bir manastırın dini reisi olan Eutyches (ö.
452?) olduğu kabul edilir
558
.
Nestoryus’un mahkumiyeti iki tabiatın tek şahısta birleştiği anlayışını
görünürde korumuş, ancak dogmatik tartışmaları sonlandırmamıştı. 446’da
İskenderiyeli Cyril, Antakyalı Yuhanna ve İstanbullu Proclus ölmüş ve onların yerine
Yuhanna’nın yeğeni Domnus, Cyril’in yandaşı Dioscorus ve Proclus’un
halefi olarak da
Flavian muhtemel piskoposlukları almışlardı. Flavian, II. Theodosius’un haremağası ve
sarayda etkin bir role sahip olan Chrysaphius’la iyi geçinemiyordu. Öte yandan
Chrysaphius’un vaftiz babası Eutyches da, gerek ailesi gerek Chrysaphius sayesinde
İstanbul’da etkili bir manastır reisiydi
559
.
Chrysaphius, Eutyches ve Dioscorus’un, Cyril’in On İki Aforoz’unu yeniden
gündeme getirmesiyle hareketlenen ortam, Eutyches’ın 448 Kasımında İstanbul’da,
İsa’da birleşmeden sonra iki tabiat olduğun kabul
eden ortodokslara meydan
554
Çelik, a.g.e., s. 119
555
Tümer, Günay- Küçük, Abdurrahman,
Dinler Tarihi, Ocak Yayınları,3.bs., Ankara 1997, s. 303
556
Denizli yakınlarında bir şehir. Bkz. Aydın,
Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, s. 515-516
557
Aydın,
Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, s. 515-516
558
Zissis, Theodore, “Eutyches”, ER, c.V, s. 189; Wolfson, Harry Austryn,
The Philosophy Of The
Church Fathers, Vol. I, Harvard
University Press, London 1956; Chadwick, a.g.e., s. 202; Davies, J.G.,
The Early Christian Church, Weidenfeld amd Nicolson, London 1965, s. 240
559
Çelik, a.g.e., s. 143; Chadwick, a.g.e., s. 200; Zissis, a.g.md., s. 189
108
okumasıyla daha da gerilir
560
. Durumu erken fark eden Antakyalı
Theodoret,
Eranistes
561
benzetmesini yazar. Flavian’ın da kendisini
aforoz etmesi üzerine Eutyches,
yüksek mahkemeye başvurur.
Bütün bu gelişmeler üzerine huzur ortamı oluşturmak isteyen imparator II.
Theodosius Efes’te yeni bir konsilin toplanmasını ister
562
. 449’da Efes’te toplanan
konsile Roma piskoposu Leo da davet edilmesine rağmen katılmaz, yerine üç tane
temsilciyle birlikte bir metin (tome
563
) gönderir
564
. 449’da Dioscorus’un başkanlığında
toplanan konsil Nestoryanizm’i ve o dönemdeki liderlerini yeniden azletmiş
565
; ancak
Haziran 450’de imparator II. Theodosius’un ölümü üzerine, onun kız
kardeşi Pulcheria
ile evlenen Marcianus’un kontrolü ele almasıyla, Chrysaphius idam edilmiş ve Eutyches
de sürgüne gönderilmiştir. İktidarın da görüş değiştirmesiyle tartışmalar yeniden
alevlenmiş ve 451’de Kadıköy’de yeni bir konsilin toplanmasına karar verilir. Dördüncü
ökümenik toplantı olan Kadıköy konsili, Efes’teki bütün kararları sistematik bir şekilde
tersine çevirmiş; Dioscorus azledilmiş ve sürgünde ölmüştür. Theodoret ve Urfalı
İbas’ın görüşleri
ise yeniden kabul görmüştür
566
.
Monofizitlik bazı kaynaklarda Apollinarizm’in
“uluhiyet ve ceset bir tek
tabiatı oluşturan iki kısım olduğu” şeklindeki düşüncesine dayandırılmakla birlikte,
Apollinaris, İsa Mesih’te beşeri bir tabiatın varlığını reddeder ve zayıf üyeyi sadece bir
nitelik olarak tanımlar. Yani insânîlik tabiat değil, sadece bir niteliktir
567
. Apollinaire’e
göre birleşmeden sonra insanlıktan tanrısallığa doğru bir değişim vardır ve asıl olan
tanrısallıktır. Kitab-ı Mukaddes’in “Söz insan olup aramızda yaşadı”
568
ifadesinin de
gösterdiği gibi, Tanrı Kelâmı insan bedenine dönüşmüştür.
560
Chadwick, a.g.e., s. 201
561
Eranistes yamalardan yapılmış giysi anlamında bir kelimedir. Theodoret, monofizitleri
heretiklerin yamasına benzetir ve yamalardan yapılan bir kumaş gibi olduklarını ileri sürer.
Bkz.Chadwick, a.g.e., s. 201 (dipnot 2); Grant, Michael,
Roma’dan Bizans’a, çev. Z. Zühre İlkgelen,
Homer Kitabevi, İstanbul 2000, s. 58-59, 87, 184-185 (dipnot 23)
562
Chadwick, a.g.e., s. 202; Kelly, J.N.D.,
Early Christian Doctrines, Harper & Row Publishers, New
York 1960, s. 333
563
Tome, I. Leo’nun sekreteri tarafından kaleme alındığı ifade edilen ve Augustine ile Brescialı
Gaudentius’a ait söylemleri de içeren bir mektuptur. Genel olarak İsa’daki iki tabiatı açıkça
savunduğu dile getirilir. Bkz.Çelik, a.g.e., s. 151
564
Chadwick, a.g.e., s. 202; Kelly, a.g.e., s. 334
565
Chadwick, a.g.e., s. 203
566
Chadwick, a.g.e., s. 204
567
Aydın,
Dinler Tarihine Giriş, s. 148; Wolfson, a.g.e., s. 444
568
Yuhanna, 1:14