104
önlemler aldığı ifade edilen Nestoryus, 428’lerin sonunda ya da 429’un ilk yarısının
sonunda teotekos kelimesine karşı ilk ünlü vaazını vermiştir. İstanbul’da (
Konstantinapol) büyük bir heyecana neden olduğu ve nihayetinde Aziz Celestine’nin
doktrini mahkum etmesiyle 430 yazında düzenlenen konsil sonucunda da suçlu bulunup
ve mahkum edildiği bilinmektedir
538
. Rivayete göre yukarı Mısır’a sürgün edildikten 5
yıl sonra 441 yılında ölmüştür
539
.
Netoryus, Antakya okulunun temsilcisi olarak İsa’da hem insânî hem de
tanrısal tabiatın karışımını reddetmiştir
540
. Ona göre yaratılan, yaratılmayan tarafından
doğurulmaz. Yani Tanrı üç dört aylıktır diyemeyiz. Theotokos ifadesi yerine
Christotokos kelimesini önermiş ve İsa’nın daha çok insânî özelliklerini tercih
etmiştir
541
. Nestoryus’un Theotokos hakkındaki açıklamaları daha önce bu ifadeyi
kullanan pek çok ortodoks teoloğun tepkisine neden olmuştur. Onun düşüncelerinin en
büyük düşmanı olarak da İskenderiyeli Cyrill dikkat çeker. Zira 430 Ağustos’unda Papa
Celestin Nestoryus’u mahkum ettiğinde, Cyrill de aynı yıl 12 aforozu ilan etmiştir
542
.
Nestoryus, İskenderiye teologlarının İsa’nın ilâhîliğini vurgulamalarına
karşılık, İsa’da sadece Allah’ın kelimesinin bulunduğu bir insandan başka bir şey
olmadığını vurgulayarak onun insânîliğini yüceltmiştir
543
.
Nestoryus ile Cyril’in tartışmasının merkezinde İsa’da iki tabiatın ilişkisi vardır
ve bu iki teologun görüşleri antik kristolojinin İskenderiye ve Antakya gibi iki ana ekolü
arasındaki ayrılıkları temsil eder. İlki Mesih’in insânîliğine ve idiyomatik komünyonun
(communicatio idiomatum) hiç bir gerçekliğinin olmadığına vurgu yapar ya da
komünyonun tek bir tabiattan diğerine olduğuna vurgu yapar. Özetle Nestoryus,
Kelâm’a ilişkin doğma ya da acı çekme gibi isnatlardan hiç hoşlanmamıştır. İkincisi ise,
Mesih’in asıl olarak tanrısallığına vurgu yapar
544
. Cyril’in, Nestoryus’un düşüncesini
bir evlat edinme (adoptianism) olarak algıladığı ifade edilmektedir. Zira Baba, insan
538
Chapman, a.g.md.
539
Griffith, H, “Nestoryus, Nestorianism, Advanced İnformation”, Elwell Evangelical Dictionary,(Online
Edition), http://mb-soft.com/believe/txc/nestoria.htm. (19.08.2006 çevrimiçi)
540
Griffith, a.g.md.
541
Griffith, a.g.md.
542
Griffith, a.g.md.
543
Pike, E. Royston, Dictionnaire des Religious, Fransızca’ya çev. Serge Hutin, Paris, PUF, 1954, s. 228;
Aydın, Mehmet, Dinler Tarihine Giriş, 2.bs., Din Bilimleri Yayınları, Konya 2002, s. 147
544
Griffith, a.g.md.
105
İsa’yı evlat edinmiş ve onu oğlu yapmıştır. Öte yandan modern araştırmacıların
Nestoryus’a ait Heracleides Kitabını keşfettikleri öne sürülmektedir ki, bu kitapta o,
mahkûm edildiği heretikliği inkar eder
545
.
Nestoryus’un, Tarsuslu Diodore ve Mopsuestialı Theodore’nin kristolojisinden
etkilendiği söylenir. Diodore, Mesih’i tanrısal ve insânî iki tabiata sahip bir varoluş
olarak tanımlamış ve Tanrısal Logos’un Meryem’den doğan İsa’nın bedeninde içkin
olduğunu, dolayısıyla insan İsa Mesih’in acısının kurbanı olduğunu ileri sürmüştür.
Böylece Logos’un tam tanrısallığı küçültücü imalardan korunmuş olacaktır
546
.
Theodore, İsa Mesih’in tanrısal ve insânî birliğinin iki şahsın karışımından
ibaret olmadığını iddia etmeye devam etmiştir. Hayatları boyunca ortodoks sayılan
Diodore ve Theodore V. Yüzyılın kristolojik çekişmeleri içinde şaibe altında kalmıştır.
Süryani babalar Süryanice bir kelime olan kyana yı İsa’nın tanrısal ve insânî tabiatını
tanımlamak için kullanmışlardır. Süryanice Kristolojik formül “iki hakiki Kyana tek bir
parposa da değişmeksizin ve karışmaksızın mükemmel bir şekilde birleşti” şeklindedir.
Antakya İsa’nın iki tabiatı olduğunu öğretirken (diyopisitism), İskenderiye İsa’nın iki
kişiliğe (dipositatism) sahip olması şeklinde bir öğretiyi savunmuştur
547
.
Teotokos(tanrı-doğuran) batı kiliselerinde popüler bir terimken Antakya’da
kullanılmamıştır. Nestoryus, bir insânîn kendinden önce olan bir şeyi doğuramayacağı
için, Meryem’in teotokos olarak değil de kristotokos (İsa’nın annesi, Mesih’in annesi)
olarak isimlendirilebileceğini öne sürmüş; İsa’nın iki tabiatına işaret ederek
diyofizitizmin bir şeklini geliştirmiştir. Ona göre kişi yani parposa tektir. Ortada iki
Tanrı Kelâmı yoktur. Ya da iki oğul yoktur; sadece tektir. İskenderiye okulu buradan
onun, teslisin ikinci uknumunun iki kişi, insan İsa -ki doğmuştur acı çekmiş ve
ölmüştür- ve tanrısal Logos -ki ebedi ve başlangıçsızdır- demek istediğini anladığı
belirtilmektedir
548
.
Nestoryus iki doğanın birleşimini tam bir birleşim (enosin) kabul etmese de, bir
gizem ve parçalanamaz bir birleşim(symapheian) olarak isimlendirmiştir. Ona göre iki
545
Griffith, a.g.md.
546
Dickens, Mark, “Nestorian Theology”, http://www.oxuscom.com/theology.htm. (24.09.2006
çevrimiçi)
547
Dickens, a.g.md.
548
Aydın, Mehmet, Dinler Tarihine Giriş, s. 147; Dickens, a.g.md.
106
tabiatın birleşimi fiziksel değil, ahlakidir. Zira Varlığın ifadesinde saf bir yanyana
bulunuş (schetike) vardır. Kelâm’ın içkinliği insanlığı kurtarmak içindir ve tanrısal
etkinliğin en mükemmel görüngüsüdür. Nestoryus’a göre Meryem Mesih’in annesidir
(christotokos), tanrı doğuran değildir (theotokos). Mesih’in iki kişilik olduğunu şiddetle
reddeden Nestoryus onu, iki varoluşun bir araya getirilmesi olarak açıklamıştır. Zira
kişiliğin tekliği sadece manevidir. Ki bu fiziksel varlık ve varoluşların birleşmesini o,
yetkide, itibarda, güçte ve varlık durumunda bir yan yana koyma olarak kabul etmiştir.
Nestoryus ne kadar bahane sunsa da kendini heretik damgasından kurtaramamış; sürekli
ve açıkça hipostatik birleşmeyi reddetmiştir
549
.
Nestoryus İznik Konsili’nin çarpıtılmasında açıkça kiliseye karşı çıkmıştır. O,
hipostatik birliği reddetmeden önce bu birleşme zamanın en büyük babaları tarafından
öğretilmişti. Aziz Hippolytus (ö.236) : “Beden (sarx) hipostatiğe sahip olmayan
Logos’dan ayrıdır. Bunun içindir ki onun hipostatiği Kelâm’dadır”. Epiphanius (ö.403):
“Logos birleşmiş beden, düşünce ve ruhtur; bir bütün ve ruhsal hipostatiktir”.
Athanasius (ö.373): “Tek karakterin acı çektiğini söyleyip diğerinin acı çekmediğini
söyleyenler hata yaparlar. Beden tanrının kendi tabiatından olmuştur. O, Logos un
tanrısallığı ile eşit derecede sonsuzmuş gibi aynı doğadan değildir. Fakat onun tabiatıyla
tanrının kendi bedeni olur” şeklindeki görüşleri dikkat çekmektedir
550
.
Antakya ve İskenderiye okullarının ikisi de İsa’nın tabiatı üzerinde
duruyorlardı. Antakya okulunda hakim olan kanaat, İsa’nın beşeri ve insânî vasıflarının
ayrı ayrı tabiatlar taşıması, İskenderiye okulunda ise İsa Mesih’in tek tabiatlı olduğu
görüşü hakimdir. Nestoryus’un fikir babalarından biri kabul edilen Theodoret’in,
Neşideler adlı bir eserinde İsa’nın ilâhî tabiatlı olmadığını ifade ettiği söylenir
551
. Hatta
Pavlus’un risalelerini tefsir ederken Mesih’i; Eflatun, Mani , Epiküros, Marcion gibi bir
insan olarak değerlendirdiği iddia edilmektedir
552
. Theodoret’a göre İsa’da insan ve
tanrı kesinlikle birleşemezdi, hatta İsa bu beşer yönüyle her türlü günahı işleyebilir, her
insânîn etkilendiği şeylerden etkilenebilirdi
553
.
549
Drum, a.g.md.
550
Drum, a.g.md.
551
Çelik, Mehmet, Süryani Kilisesi Tarihi, c. I, Yaylacık Matbaası, İstanbul 1987, s. 118
552
Çelik, a.g.e., s. 119
553
Çelik, a.g.e., s. 119
Dostları ilə paylaş: |