Discussions

Birinci Nesil Kriz Modelleri (Kanonik Kriz Modelleri)

Birinci nesil kriz modelleri finansal krizleri açıklamaya çalışan ilk model çalışmasıdır. Salant ve Henderson'un (1978) altın piyasası ile ilgili yaptığı bir çalışmayı temel alıp geliştiren Krugman (1979) tarafından ortaya çıkarılmıştır. İlerleyen yıllarda Flood ve Garber (1984) bu modeli günümüzdeki bilindiği şekline dönüştürmüşlerdir. Birinci nesil modeller, 1970-80 yıllarında Latin Amerika’da ortaya çıkan finansal krizlerin tanımlanması ve gerekli tedbirlerin ortaya konması amacıyla geliştirilen ve asıl kriz kaynağının mali sektör olduğunu iddia eden modellerdir (Danışoğlu, 2007). Burada mali sektörden kasıt bütçe açıklarındaki artışın finansal krizlere neden olmasıdır. Bütçe açığının kapatılması için politika yapıcıların para arzını arttırma kararı vermesi, sabit döviz kuru politikasının zarar görmesi ile sonuçlanacaktır. Sabit döviz kurunun bozulması yurtdı- şından gelen sermaye sahipleri için olumsuz bir sinyal görevi göre- cek ve yurtdışına yabancı sermaye kaçışı başlayacaktır. Diğer taraf- tan yurtiçinde ise, dövize alım için aşırı bir yönelim meydana gele- cektir. Bunun üzerine Merkez bankası devreye girecek piyasaya yüklü miktarda döviz satarak soruna çözüm arayacaktır. Böylece bir süre sonra Merkez bankasının elindeki döviz rezervleri erimeye başlayacak dolayısıyla döviz piyasası spekülatif hareketlere açık hala gelecektir. Sonuç olarak kriz kaçınılmaz olacaktır (Durmuş, 2010). Özetle birinci nesil kriz modelleri sabit kur politikası ve geniş- letici para politikası uygulanması nedeniyle ortaya çıkan para krizle- rini açıklayan modellerdir.

2. İkinci Nesil Kriz Modelleri

Krugman (1979) tarafından ortaya konulan birinci nesil kriz modeliyle tanımlanamayan 1992 Avrupa Para Krizi (ERM)’yi Obstfeld (1994) çalışmasında İkinci Nesil Döviz Krizi Modelini geliş- tirerek tanımlayabilmiştir. İkinci nesil kriz modelinde, para krizinin oluşması, makroekonomik politikaların sürdürülebilirliği hakkındaki beklentilerde meydana gelen beklenmeyen değişmelerden kaynak- lanmaktadır (Delice, 2003b). Diğer bir bakış açısıyla bu model ülke- lerin döviz krizlerine odaklanmalarından dolayı uluslararası likidite- de yaşanan daralmanın döviz krizine neden olmadığını ileri sürmek- tedir. Hâlbuki ülkelerin ekonomi politikalarının beklentileri karşıla- maktan uzak veya tam tersi yönde yapılması döviz piyasasında spekülasyonlara oradan da döviz krizlerine neden olabilmektedir (Şişman, 2014).
Sabit kur politikalarının tamamen işe yaramadığından bahse- demeyiz. Örneğin bu politika gelişmekte olan ülkelerin para piyasa- larının istikrarına büyük katkı sağlarken özellikle yatırımlar açısın- dan finansmanın yurtiçi ve yurtdışından sağlanmasını kolaylaştırıcı bir etkisi vardır. Fakat diğer yandan sabit kur politikaları yerel para- nın diğer yabancı paralar karşısındaki değerinin aşırı düşmesine neden olarak borçlanmada dezavantajlı bir duruma neden olmak- tadır. Burada oluşacak olan mali açık ise ekonomik karar vericileri devalüasyona zorlayacak ve daha sonra da dalgalı kur politikasına ani bir geçişe sürükleyecektir (Flood and Marion, 1996).

2.