Discussions

Üçüncü Nesil Kriz Modelleri (Yayılma/Bulaşma Etkisi Modeli)

1994 Meksika, 1995 Arjantin ve 1997 Güney Doğu Asya kriz- lerinin birinci ve ikinci nesil kriz modelleri ile açıklanamamasından dolayı yeni bir tanımlayıcı kriz modeline ihtiyaç duyulmuştur. Küre- selleşen dünyada finansal olarak da bütünleşme kaçınılmaz hale gelmiş herhangi bir ülkenin finans piyasalarında ortaya çıkan krizler diğer ülkelerde herhangi bir makroekonomik neden olmamasına rağmen krize girmesine neden olabilmektedir (Masson, 1998). Bu
durumdan hareketle üçüncü nesil kriz modelleri ekonomik karar alıcıların ahlaki tehlikeye neden olan uygulamaları krizlerin temel nedeni olarak değerlendirilmektedir (Delice, 2003c).
Sermayenin mobilitesinin sağlandığı ekonomilerde iktidardaki yönetim hem bankacılık sektörüne hem de reel sektöre dış borç- lanmalarında garantiler verebilmektedir. Fakat hükümetin finansal açıdan denetimlerdeki yetersizliğinden dolayı önemli boyutta ahlaki tehlike sorunları ile karşı karşıya kalınmaktadır. Finansal piyasalar- daki bütünleşmenin arttığı son yıllarda hükümetlerin sebep olduğu bu ahlaki tehlikeye neden olan politikaları diğer ülkelerin de krizler- le yüz yüze kalmasıyla sonuçlanmaktadır (Karaçor ve Alptekin, 2006).

3. Finansal Kriz Tarihi

Dünyanın finansal krizler açısından tarihine baktığımızda 1630’lardan başlamak gerekmektedir. Bu dönemde Hollanda’nın bilim, ticaret ve sanatta altın çağını yaşadığı ve bu alanlarda dün- yanın öncü ülkeleri arasına girdiği bilinmektedir. Hollanda’daki bu refah sebebiyle lale çılgınlığı denen bir kavram o dönemde ortaya çıkmıştır. 16. yy da Osmanlı İmparatorluğu’ndan getirilen ve çok talep gören lale soğanlarının fiyatları olağanüstü bir şekilde aşırı yüksek fiyatlara ülke içinde satılmaya başlanmış ve bir süre sonra ani bir şekilde dibe vurmuştur. Spekülatif balon olarak adlandırılan bu durum Şubat 1637 yılına gelindiğinde patlamış ve tüm ülkeyi etkileyen bir krize dönüşmüştür (Balcı ve Büyükşalvarcı, 2011b).
1929’lara gelene kadar dünya birçok krizle karşılaşmış fakat hiçbiri 1929 Büyük Buhran’ın kadar geniş çaplı bir yankı uyandır- mamıştır. Büyük buhrandan sonra 1979 petrol krizine kadar yaşa- nan krizler olmuş fakat 79 petrol krizi geniş bir alana etkisi bakı- mından diğerlerinden ayrılmıştır. Aşağıdaki tabloda özellikle 90’lardan sonraki krizlerin gelişimi ve krizi tetikleyen nedenlerinden kısaca bahsedilmiştir.