_______
Milli Kitabxana_______
103
İxtisaslaşdırılmış çörək-bulka məmulatlarının və uşaq
yeməklərinin satışını həyata keçirən obyektlərdə 0.75.
Minimum vergi məbləğinin hesablanması məqsədi üçün
obyektin pərakəndə ticarət sahəsi dedikdə, malların pərakəndə
ticarəti məqsədilə istifadə edilən bütün sahə (ticarət zalı, anbar və
ticarət məqsədilə istifadə edilən digər sahə) nəzərə alınır.
Pərakəndə ticarət sahəsinin 1 m
2
üçün müəyyən
edilmiş
minimum verginin aylıq məbləği obyektin yerləşdiyi ərazi və satılan
məhsullar üçün müəyyən edilmiş əmsalların hər biri üzrə artırılıb-
azaldılırdı. Müvafiq olaraq həmin dövrlərdə dövlət büdcəsinə
ödənilən patentlərin məbləği 1998-ci ildə 19,2, 1999-cu ildə 12,5 və
2000-ci ildə 8,8 olmuşdur.
Qeyd etməliyik ki, kiçik sahibkarlıq subyektlərinin
vergiyə
cəlb olunması haqqında ilk dəfə xüsusi maddə 4 iyun 1999-cu ildə
qəbul edilmiş “Kiçik sahibkarlığa dövlət köməyi haqqında” qanunda
verilmişdi. Bu maddəyə əsasən rüblük dövriyyəsi (istehsalın, işin,
xidmətin həcmi) aylıq gəlirin vergi tutulmayan məbləğinin 1000
mislindən çox olmayan kiçik sahibkarlıq subyektlərinə vahid vergi
tətbiq olunur. Vahid vergi dərəcəsi dövriyyəsinin 5% səviyyəsində
müəyyən edilir. Nəzərdə tutulan vahid vergi dərəcəsi
Azərbaycan
Respublikasının Vergi Məcəlləsi qüvvəyə mindikdən sonra tətbiq
edilməli idi. Digər tərəfdən kiçik müəssisələr dedikdə işçilərinin
sayı 50 nəfərə qədər olan subyektlər nəzərdə tutulurdu. Yəni
işçilərin sayı 50 nəfər, rüblük dövriyyə göstərilən həddən yuxarı
olardısa vergi ödəyicisi dövriyyəsindən 5% vergi ödəyə bilməz və
qanunvericilikdə nəzərdə tutulan formada vergiyə cəlb olunmalı idi.
Hazırda qüvvədə olan qanunvericilikdə (“Kiçik sahibkarlığa
dövlət köməyi haqqında” qanun və 20 aprel 2004-cü ildə Nazirlər
Kabinetinin qərarı) kiçik sahibkarlıq subyektlərinin meyarları həm
işçilərin sayı, həm də illik dövriyyəsi əsas götürməklə sahələr üzrə
diferensiallaşdırılır.
_______
Milli Kitabxana_______
104
Cədvəl 2.22
İqtisadi fəaliyyət növləri
İşçilərin sayı
İllik dövriyyə
Sənaye və tikinti
40
1000 mlrd.manat
Elmi-texniki və
konsaltinq xidməti
20 750
mln.
manat
Kənd təsərrüfatı 15
500
mln.
manat
Topdansatış ticarət 10
1500
mlrd.
manat
Pərakəndəsatış ticarəti,
Nəqliyyat xidməti və
digər iqtisadi fəaliyyət növləri
5 500
mln.
manat
Yeni fəaliyyətə başlayan sahibkarlıq subyektləri üçün 1 il
müddətində bu hədlərdə müəyyən edilmiş işçilərin sayı meyarı əsas
götürülür.
Hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan
fiziki şəxslər üçün bu hədlərlə müəyyən edilmiş illik dövriyyə
meyarı əsas götürülür.
Digər kiçik sahibkarlıq subyektlərindən vergi tutulması
Azərbaycan Respublikasının vergi qanunvericiliyinə müvafiq
surətdə həyata keçirilir. Həmçinin kiçik sahibkarlıq subyektlərinə
məqsədli proqramlar çərçivəsində xüsusi vergi
güzəştləri tətbiq
edilə bilər.
Vergitutma obyekti hüquqi şəxslərin rüblük dövriyyəsi hesab
olunduğu halda, verginin dərəcəsi – 2% müəyyənləşdirilirdi. Rüblük
dövriyyənin həddi - məbləği üç ay ərzində 100 mln. AZM-ə qədər
olmalı idi. Əgər dövriyyə bu məbləğdən artıq olardısa o zaman
müəssisə və təşkilatlar 10 gün ərzində vergi orqanına ƏDV-nin
məqsədləri üçün qeydiyyata dair ərizə verməyə borclu idi. 2001-ci
ildə sadələşdirilmiş sistem üzrə verginin ödəyiciləri olan
müəssisələr ƏDV, mənfəət, torpaq və əmlak vergisini ödəməkdən
azad edilirdi.
Sadələşdirilmiş vergi ödəyicilərinin (hüquqi şəxslər) ƏDV və
mənfəət vergisindən azad edilməsinin səbəbi həmin vergilərin
ümumi satış dövriyyəsi ilə birbaşa bağlı olmasıdır. Bu addım
ikiqat
vergitutmanın aradan qaldırılmasına yönəldilmişdir.
2002-ci ildə bu vergi növünün dövriyyəsi azaldılaraq 30 mln.
AZM-ə qədər müəyyənləşdirildi. Bundan başqa, dərəcəsi sabit
_______
Milli Kitabxana_______
105
saxlanılmaqla, əvvəlki təqvim ilindən fərqli olaraq sahibkarlıq
subyektləri yalnız ƏDV-nin və mənfəət vergisini ödəməkdən azad
edilirdi. Bu vergi üzrə büdcəyə daxilolmalar 158,2% icra olundu
(xüsusi çəki 0,3%). Dövriyyə azaldıldığı halda paralel olaraq
proqnozun azaldılması verginin icra olunması səviyyəsini təsir
etmişdi. Qeyd etməliyik ki, 2001-2002-ci illərdə bir sıra
fəaliyyət
növləri ilə məşğul olan müəssisə və təşkilatlar bu vergini
ödəməkdən azad edilirdi:
- aksizli mallar istehsal edən şəxslər;
- kredit və sığorta təşkilatları, investisiya fondları;
- qiymətli kağızlar bazarının peşəkar iştirakçıları;
- mənzil-kommunal təsərrüfatı təşkilatları və onların xidmət
sahələri.
Sonuncu fəaliyyət sahəsi Milli Məclisin 2 iyul 2001-ci il
tarixli qərarı ilə təsdiq edilmişdir.
2002-ci ilin sonunda ölkədə sahibkarlığın inkişafına
yönəldilən tədbirlərin tərkib hissəsi kimi sadələşdirilmiş sistem üzrə
verginin qanunvericilik bazasında da ciddi dəyişikliklər edildi.
İlk dəyişiklik verginin adından “sistem üzrə” ifadəsinin
götürülməsi oldu. Sadələşdirilmiş verginin vergitutma obyekti -
hesabat dövrü ərzində təqdim edilmiş mallara (işlərə, xidmətlərə) və
əmlaka görə əldə edilmiş ümumi hasilatın, habelə satışdankənar
gəlirlərin həcmi müəyyən edildi (satışdankənar gəlirlər – digər
müəssisələrin fəaliyyətində payçı kimi iştirakdan gəlir,
müəssisəyə
məxsus səhmlər, istiqrazlar və digər qiymətli kağızlardan əldə
olunan gəlirlər, habelə mal və xidmət (iş) istehsalı və satışı ilə
bilavasitə bağlı olmayan əməliyyatdan götürülən digər gəlirlər, o
cümlədən cərimə və zərərin ödənilməsi şəklində alınmış məbləğ,
xarici valyuta əməliyyatları üzrə artan məzənnə fərqi,
qanunvericiliyə müvafiq iddia müddəti keçmiş kreditor və deponent
borc məbləğləri). Rüblük dövriyyə 125 mln.AZM-dək qaldırıldı.
Vergi nəinki, hüquqi şəxslər, həm də fiziki şəxslərə tətbiq edildi.
Hüquqi şəxslər bu verginin ödəyiciləri olduqları halda ƏDV-ni,
mənfəət
vergisini və əmlak vergisini, fiziki şəxslər isə ƏDV-ni və
gəlir vergisini ödəməkdən azad edilirdi. Verginin dərəcələri
regionlar üzrə 2% saxlanılmaqla Bakı şəhəri üzrə 4%