DöVLƏt büDCƏSİ

_______Milli Kitabxana_______ 
 
97 
Cədvəl 2.20 
Mədən vergisinə cəlb olunan 
faydalı qazıntıların adı 
Mədən vergisinin dərəcələri 
(şərti maliyyə vahidinin  
misli ilə) 
Qeyr-filiz faydalı qazıntaları 
 
- mişar daşları 0,5 
-üzlük daşları (mərmər, qabbro, tuflar,  
travertin, mərmərləşmiş əhəng daşı) 
1 
- seolit 
0,5
- barit 
0,5 
- yüngül doldurucular, keramzit, aqloporit
 istehsalı üçün gillər 
0,5 
- kərpic-kiramid gilləri 0,5 
- vulkan külü və pemza 
0,5 
- kvars qumları 0,5 
- tikinti qumları 0,5 
- sement xammalı (əhəng daşı, mergel,  
gil, vulkan külü) 
0,5 
- daş duz
4
- çınqıl xammalı 0,5 
- qiymətli və yarımqiymətli bəzək daşları 
4
- yodlu bromlu sular 
0,1 
- mineral sular 
6
- bentonit gillər 0,5 
 
Xam neftin və qazın hasilatı zamanı  mədən vergisi 
hesablanarkən hasil edilmiş neftin və qazın miqdarından texnoloji 
proseslə əlaqədar quyuya geri vurulan neftin və qazın miqdarı Nazirlər 
Kabineti tərəfindən 12 yanvar 2001-ci ildə “Hasil edilmiş neftin və 
qazın texnoloji proseslə  əlaqədar geriyə vurulma normativlərinin 
təsdiq edilməsi haqqında” müəyyən edilən normativlər əsasında çıxılır.  
Qeyd olunan qərarla yanaşı Azərbaycan Respublikasının 28 
dekabr 1998-ci il tarixli “Azərbaycan Respublikasında yayılmış  bəzi 
faydalı qazıntı yataqlarının qanunsuz işlənməsi nəticəsində  təbiətə 
dəymiş ziyana görə ödəmə normativləri” (22 sentyabr 2003-cü il 
tarixində  qərara  əlavə  və  dəyişiklik edilmişdir) müəyyən edilmişdir. 
Ödəmə normativləri hər 1 m
3
 qanunsuz işlədilən faydalı qazıntıya görə 
AZM-lə hesablanır.  

---

_______Milli Kitabxana_______ 
 
98 
Əgər yerin təkinin qanunsuz işlənməsi zamanı  ətraf mühitin 
digər komponentlərinə  də (torpaq, bitki və digər sərvətlər) zərər 
yetirilərsə, ziyanın ümumi məbləği götürülür. Torpağın üst münbit 
qatının götürülməsi zamanı  hər 1 m
3
  üçün təbiətə  dəymiş ziyanın 
məbləği 275000 AZM hesablanır. Xüsusi mühafizə olunan ərazilərdə, 
rekreasiya zonalarında yer təkinin qanunsuz istismarı zamanı  təbiətə 
dəymiş ziyanın məbləği 3 qat qiymət ilə hesablanır. 
 
Mədən vergisi üzrə büdcəyə daxilolmaların dinamikası. 
Cədvəl 2.21 
 
2001 2002 2003 2004 
mlrd. 
AZM 
Büdcə 
gəlirlə 
rində 
(%) 
mlrd. 
AZM 
Büdcə 
gəlirlə 
rində 
(%) 
mlrd. 
AZM 
Büdcə 
gəlirlə 
rində 
(%) 
mlrd. 
AZM 
Büdcə 
gəlirlə 
rində 
(%) 
Mədən 
vergisi üzrə 
büdcəyə 
daxilolmalar 
237,5
6,1 250,1 5,5 283,5
4,6 489,2 6,5 
  
Cədvəldən göründüyü kimi 2004-cü ildə artım 2001-ci ilə 
nisbətən 2 dəfə olmuşdur. Xüsusi çəkisinin illər üzrə  aşağı 
düşməsinin səbəbi büdcə  gəlirlərinin  əvvəlki illərə nisbətən kəskin 
artması (xüsusilə 2003-cü ildə) ilə bağlıdır. Lakin, Azərbaycan 
Respublikasının Dövlət büdcəsinin gəlir və  xərclərinin 2002-ci ilin 
yekunu üzrə icrası haqda Azərbaycan Respublikası Hesablama 
Palatasının məlumatına  əsasən mədən vergisi üzrə büdcəyə 
ödəmələrin strukturunun təhlili göstərir ki, 2002-ci ildə 
daxilolmaların 99,7% xam neftin payına düşür. Digər daxilolmaların 
payı 0,3% təşkil etmişdir.  
 
9. Sadələşdirilmiş vergi 
 
Vergi Məcəlləsinin qüvvəyə minməsi ilə Azərbaycan 
Respublikasının  qanunvericiliyində tamamilə yeni – sadələşdirilmiş 
sistem üzrə vergi tətbiq olundu. Bu verginin tətbiq olunmasının əsas 
məqsədi kiçik sahibkarlığın inkişafına yönəldilmişdi. 
Sadələşdirilmiş verginin üstünlükləri aşağıdakılardır: 
1.
 
Kiçik sahibkarlıq fəaliyyətinin genişləndirilməsi; 

---

_______Milli Kitabxana_______ 
 
99 
2.
 
Əsas meyar kimi yalnız rüblük dövriyyənin həcminin 
müəyyənləşdirilməsi (bir sıra ölkələrdə rentabellik 
səviyyəsi, işçilərin sayı və s. meyarlar da nəzərə alınır); 
3.
 
Rüblük dövriyyənin həcminin 123,75 mln. AZM 
həddində müəyyənləşdirilməsi daha çox sahibkarlıq 
subyektlərinə bu vergi növünü seçmək imkanı verdi; 
4.
 
Bu verginin həm fiziki və  həm də hüquqi şəxslərə  şamil 
edilməsi; 
5.
 
Digər vergi növlərindən fərqli olaraq 2 və 4%-lik (aşağı) 
dərəcələrin tətbiq edilməsi (Misal üçün, ƏDV-nin 
dərəcəsi 18%, mənfəət vergisinin isə 24% təşkil edir); 
6.
 
Xüsusilə regionlar üzrə  aşağı 2%-lik dərəcənin tətbiq 
edilməsi;  
7.
 
Digər 8 vergidən 6-sı üzrə güzəşt müəyyənləşdirildiyi 
halda sadələşdirilmiş vergi özü güzəştli vergi rejimi hesab 
edilə bilər. 
Məlumat üçün onu da qeyd edək ki, sadələşdirilmiş verginin 
tətbiq olunduğu vaxta qədər sahibkarlıq subyektlərindən patent 
alınırdı. Patentin alınması qaydaları “Fiziki şəxslərin gəlir vergisi” 
haqqında qanun və Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin 
“Pərakəndə ticarət və ictimai iaşə sahəsində  fəaliyyətin 
patentləşdirilmə qaydalarının təsdiq edilməsi haqqında” 22 aprel 
1994-cü il tarixli qərarı ilə tənzimlənirdi. 22 aprel 1994-cü il tarixli 
qərarla patent ödəyən  şəxslər mənfəət vergisini, əlavə  dəyər 
vergisini və gəlir vergisini ödəməkdən azad edilirdi [16, səh 247].  
Sahibkarlıq fəaliyyəti üçün patent verilməsinin xüsusiyyətləri 
“Fiziki şəxslərin gəlir vergisi” haqqında qanunda aşağıdakı formada 
həyata keçirilirdi. 
Patentin dəyəri sahibkarlıq fəaliyyətinin növü və  gəlirliryi, 
həyata keçirildiyi yer, lazımi köməkçi fəhlələrin sayı, “Fiziki 
şəxslərin gəlir vergisi” haqqında qanundakı  dərəcələr və güzəştlər 
ilə, habelə sahibkarlıq fəaliyyətinin müxtəlif növlərindən 
vergitutmanın təşəkkül tapmış səviyyəsi ilə müəyyən edilir.  
Patentin dəyəri müəyyən edilərkən “Fiziki şəxslərin gəlir 
vergisi” haqqında qanunda sahibkarlıq fəaliyyətinin gəlirliliyinin 
beş qrupunun təyin olunduğu  əsas götürülür. Bu qrupların hər 

---