Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
105
Ordusu təĢkilatı ilə bu ordunun vəzifələrini açıqlayan və "Hərbiyə naziri Ənvər" imzalı 22 mart 1918-ci il tarixli bir də təlimatnamə vardı. 25
Nağı ġeyxzamanlı xatirələrində Nuru paĢa ilə yanındakı türk əsgərlərinin Gəncəyə giriĢini belə anlatmıĢdı: "Gəncə xalqı türk ordusunu qarĢılamaq üçün Ģəhər meydanına toplanmıĢdı. Dövlət dairələri və məktəblər tətilə çıxmıĢ, tələbələr əsgərlərin gələcəyi yolun iki tərəfinə düzülmüĢdülər. Müharibədə rusların iĢğal etdiyi ġərqi Anadolu bölgəsindən Cəmiyyəti-Xeyriyyə tərəfindən toplanan kimsəsiz uĢaqlardan dörd yaĢı olanlar da qarĢılama mərasiminə aparılmıĢdı. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrindəki uĢaq evlərindən gətirilən bu yavrular, meydanda hazır idilər. Yolun və meydanın hər iki tərəfinə toplanan qadın, kiĢi, yaĢlı, gənc bütün xalq, əsgərləri coĢquyla alqıĢlayırdı. Sevincdən hər kəsin gözlərindən yaĢ gəlirdi. UĢaq evlərindən gətirilən bu uĢaqlar əsgərlərə yaxınlaĢaraq əllərindən tutur və haralı olduqlarını soruĢurdular. O əsnada bir bağırıĢ, çağırıĢ qopdu. Doqquz yaĢındakı bir uĢaq atasını tanıyıb, ona doğru qaçmağa baĢladı. Ata-oğul sevinc çığırtıları qoparırdılar. QucaqlaĢdılar, hıçqıra-hıçqıra ağlaĢdılar, öpüĢüb qoxlaĢdılar. Bu qovuĢmanı görən Gəncəli türklər Anadoluda bir-birini itirən və Qafqazda yenidən qovuĢan ata- oğulun sevincinə ortaq oldular. Bütün meydan hıçqıra-hıçqıra sevinc göz yaĢı tökürdü." 26
Türk Qafqaz Ġslam Ordusu komandanı Nuru paĢanın Gəncəyə gəliĢi münasibətilə Azərbaycan Ģairi Əhməd Cavad bir Ģeir yazmıĢdı. 27
Dağa-daşa bayrağını öpdürüb, Duman kimi bu dağları bürüyün! Dənizlərə salam rəsmi çəkdirib, Göylərdəki bulud kimi yürüyün. Yürü, yürü batan günün izinə, Gülümsəyir doğan günəş üzünə. Bu qarışıq duman çıxan bacadan Sən gəlmədən iniltilər çıxardı. Geciksəydin, məzlumların fəryadı Yeri, göyü, kainatı yaxardı. Yürü, yürü batan günün izinə, Gülümsəyir doğan günəş üzünə. Ey türk mənə sevda çiçək bu şeylər, Göydə çiçək, yerdə sənin bayrağın! 106
Gətirdimi sənə neynək torpağın! Yürü, yürü batan günün izinə, Gülümsəyir doğan günəş üzünə. Nuru paĢanın 25 mayda Gəncəyə girməsindən bir gün sonra Tiflisdəki Zaqafqaziya Cümhuriyyəti Seym Məclisi fəaliyyətini dayandırdı. Seym Məclisinin Azərbaycanlı üzvləri sürətlə Gəncəyə gedərək qurucu mahiyyətdə xidmət edəcək Milli Məclisi yaratdılar. Gəncə keçici paytaxt olaraq müəyyən olundu və 28 may 1918-ci ildə Azərbaycan Cümhuriyyəti elan edildi. 28
Ordusu komandanı Nuru paĢa vaxt itirmədən çalıĢmalara baĢladı. Qurulmaqda olan ordu Azərbaycanın hərbi təĢkilatını əmələ gətirəcəkdi. Nuru paĢa ilk olaraq Qafqaz Ġslam Ordusunun quruluĢ, çalıĢma üsul və əsasları ilə bağlı bir təlimat təsdiqlədi. 29
Ölkənin müxtəlif bölgələrindəki mülki və hərbi vəzifəlilərin iĢlərini davam etdirə bilmələri və mərkəzə bağlı olaraq çalıĢa bilmələri üçün bəzi düzənləmələr (sistemləĢdirmələr) apardı. Beləcə önəmli Ģəhər və qəsəbələrdə asayiĢ və dövlət sistemi təmin edilməyə baĢladı. Azərbaycanda dövlət avtoriteti sürətlə təsis edilirdi. Nuru paĢa Azərbaycandakı insan qaynağı, yetiĢmiĢ kadr və imkanların məhdud olması səbəbindən, düĢmən iĢğalından qısa müddətdə qurtulmanın asan olmayacağını gördü. 31 may 1918-ci ildə Ənvər paĢa və 3-cü Orduya bölgədəki durum haqqında bir məktub göndərdi: "BolĢeviklər Dağıstan və ġimali Qafqazı tamamən ələ keçirmək üzrədirlər. Hər yerdə ermənilərin təcavüzü artmaqdadır. Bakı sürətlə zəbt edilməzsə buralarda durum daha təhlükəli bir hal alacaqdır. Müsəlmanların təĢkil etdiyi korpusda əsgərdən çox zabit vardır. Korpusun tərkibi minə qədər olub, bunun yarısı türk sıraviləridir. Bakı məsələsinin yardımsız həlli mümkün deyildir. Ġngilislərin Bakını gücləndirdiyi zənn edilir. Burada taxıl məhsulları, ixrac ediləcək qədər çoxdur. Əhali türk ordusunun gəlməsini səbirsizliklə gözləməkdədir. Gəncə vilayətində bəzi yerlərdə gürcülər binalara alman bayrağı ilə birlikdə öz bayraqlarını da çəkmiĢlər." 30
təmin edilməsi üçün 3-cü Ordu Komandanlığı və Ənvər paĢa ilə davamlı ünsiyyətdəydi. Ġlk olaraq Gəncədə təxminən min nəfərdən əmələ gələn bir Milli Korpus təĢkil edildi. ġərqi Anadoluda ruslara əsir düĢən, ancaq daha sonra bir yolunu taparaq xilas olan və ölkənin müxtəlif bölgələrində dirəniĢ güclərini idarə edən Osmanlı zabitləri ətraflarına bəzi könüllüləri toplamıĢdılar. Bu milislər də hərbi təlimə tabe olmağa baĢladı. Ancaq nizamlı hərbi birliklərin təĢkil edilə bilməsi üçün kifayət qədər pul, silah və uniforma üçün parça tapılmırdı. Nuru paĢa
Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|