Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
112
15. Birinci Dünya hərbində Türk hərbi, Qafqaz cəbhəsi, III ordu hərəkatı, II c, s. 551. 16.
Yenə orada, s. 553. 17.
18.
Qafqaz Ġslam Ordusunun təĢkilatı və vəzifələri haqqında bax: Əlavə 8. 19.
Birinci Dünya hərbində Türk hərbi, Qafqaz cəbhəsi, III ordu hərəkatı, II c, s. 553. 20.
Yenə orada, s. 554. 21.
22.
Kurat, Türkiyə və Rusiya, s. 529. 23.
Xəlil paĢanın yavəri Səlahəddin bəy, Nuru paĢa ilə qarĢılaĢmasını xatirələrində belə nəql etməkdədir: "Nusaybində ikən Ənvər paĢanın qardaĢı Nurunun qatarla Ġstanbuldan gəldiyini öyrəndim. Mən Nurunun Azərbaycana gedəcəyini bilirdim. Xəlil paĢa da, yolda rast gəlsəm, onunla danıĢmağı əmr etmiĢdi. Bu əmri yerinə yetirmək üçün gedərkən, qatarın yanında bir zabitin dolaĢmaqda olduğunu gördüm. "Nuru bəy buradamı? deyə soruĢdum. Üzümə baxdı və «PaĢa içəridədir» dedi. "PaĢa sözünün nə mənaya gəldiyini anlamadım. "Mən Xəlil paĢanın
yavəriyəm, izin
versə, onunla
görüĢmək istəyirəm dedim. Adımı bilərək söyləmədim ki, birdən məni görəndə təəccüblənsin, onunla zarafatlaĢım. Daha əvvəl də qeyd etdiyim kimi, bu Nuru, mən Hərbiyədə ikən Dolmabağçada PadiĢahın məiyyət birliyində teymen idi. Hüseyn Rəhmi, mən və o, bizə türklüyümüzü öyrədən Xalid bəyin evinə gedərdik. Sonra səfərbərliyin baĢlanğıcında, Heydər paĢadan 5-ci Qüvvəyi-səfəriyə qatarı ilə birlikdə yola düĢmüĢdük. O, Hələbdə bizdən ayrılaraq Trablisə getmiĢdi. Son olaraq yarbay olduğunu eĢitmiĢdik. YoldaĢları hələ də yüzbaĢı idi. Mən bunları fikirləĢəndə, zabit gəldi və paĢanın məni gözlədiyini dedi. Bu səfər təəccübüm artdı. Görəsən biz baĢqa bir Nuru paĢanın yanınamı gəlmiĢdik? Vaqona girdiyim zaman təəccübüm büsbütün artdı. Nuru, əzəmətli bir Ģəkildə ayaq üstündə dururdu. Əynində də general forması var idi. Mənimlə görüĢdü. Xəlil paĢa və Mosul haqqında məlumat aldı. Vaqondan heyrət içinə çıxarkən, dəyərli bir zabit olaraq tanıdığım minbaĢı Nazim ilə qarĢılaĢdım. Bu, Milli Mücadilədə Ģəhid olan albay Nazim idi. Anladım ki, Nazim, Nurunun qərargah zabitlərindədir. Bir daha təəccüb elədim. Çünki Nazim həm Nurudan yaĢlı, həm də təcrübəli idi. Özü elə çox ağıllı və bilgili idi. Nazim o vaxt 29, Nuru isə 27 yaĢında idi. 29 yaĢında bir minbaĢı, 27 yaĢında bir general... Vaqondan çıxarkən məni Nuru paĢanın
yanına aparan zabitlə qarĢılaĢdım. Özünü təqdim elədi, «Nuru paĢanın yavəri Asəf» dedi. YüzbaĢı Səlahəddinin romanı, s. 368. 113
24. Birinci Dünya hərbində Türk hərbi. Qafqaz cəbhəsi, III ordu hərəkatı, II c, s. 553. 25.
Yenə orada, s. 554. 26.
Azərbaycan Cümhuriyyəti Bakı, 1990, s. 38-39; ġeyxzamanlı, Azərbaycan istiqlal mücadiləsi xatirələri, s. 71-81. 27.
çap edilmiĢdi. 28.
Xəritə 3. 29.
c, s. 554. 30.
Yenə orada, s. 555; RüĢdü, Böyük Hərbdə Bakı yollarında, s. 5. 31.
c. s. 555; RüĢdü, Böyük Hərbdə Bakı yollarında, s. 5. 32.
Vəhib paĢanın 2.6.1918 tarixli cavabı üçün bax: RüĢdü, Böyük Hərbdə Bakı yollarında, s.6. 33.
Birinci Dünya hərbində Türk hərbi, Qafqaz cəbhəsi, III ordu hərəkatı, II c, s. 555. Müqavilə mətni üçün bax: Əlavə 2 və 3. 34.
Bax: Əlavə 4. 35.
c. s. 555-556; RüĢdü, Böyük Hərbdə Bakı yollarında, s. 8-10. 36.
Birinci Dünya hərbində Türk hərbi, Qafqaz cəbhəsi, III ordu hərəkatı, II c, s. 556. 37.
Yarbay RüĢdü bəy, xatirələrində, Qazaxdakı qarĢılamanı belə nəql etməkdədir: "Firqənin Qazaxa yaxınlaĢdığı bir sırada minlərlə atlı, bölgənin öndə gələnləri və burada milis təĢkilatını qurmaqla vəzifələndirilən yüzbaĢı Səbri əfəndi bizi qarĢıladı. Buranın əhalisi həqiqətən də məharətli süvarilər idi. Atlar dördnala gedərkən, atın üstündə müxtəlif məharətlər göstərir və çox sevinirdilər. Qazax qəsəbəsi baĢdan-baĢa Osmanlı bayraqları ilə bəzənmiĢ və bütün dükanlar bağlanmıĢdı. Sovet Ġttifaqı dağıldıqdan sonra, erməni və rus birləĢmiĢ qüvvələri Qarabağda və Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində türklərə qarĢı hücuma keçdilər. Qarabağ ilə ġuĢa, Ağdam, Xocalı kimi bir çox yerdə Azərbaycan torpaqlarını iĢğal eləməyə giriĢdilər. Azərbaycanın Ģimal-qərbində, Gürcüstan-Ermənistan sərhədinə qonĢu olan Qazax və Tovuz bölgəsində də türklərə qarĢı hücumlara baĢladılar. Zöhrab Məmmədli və Etibar Əmiraslanın baĢçılığı altındakı Qazax və Tovuz gəncləri silaha sarılaraq, ermənilərə qarĢı böyük bir müqavimət göstərdilər və bu bölgədən bir qarıĢ torpaq vermədilər. Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|