Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
119
irəlidə olan Qaraməryəm və qərbdəki Bığır kəndi və ətrafını iĢğal və talan etməyə baĢladılar. Qafqaz Qızıl Ordu qüvvələrinin 1-ci və 3-cü diviziyaları Qaraməryəmin Ģimalında yerləĢən Ġsmayıllı və ətrafındakı qəsəbə və kəndləri də ələ keçirmiĢdi. Qızıl Ordunun 3-cü diviziyaya bağlı qüvvələri 16 iyun səhəri bölgədəki Azərbaycan və Dağıstan türkləri ilə gürcülərdən ibarət milislərə qarĢı hücuma keçdilər. Ġsti bir havada yeddi saat davam edən qanlı vuruĢmanın sonunda say və silah baxımından üstün olan düĢmən qarĢısında dayana bilməyən bu türk birliyi Göyçaya geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Qızıl Ordu qüvvələri bölgədəki erməni və rus kəndlərindən də gücləndirici qüvvə, silah, yemək və su təmin etməyə baĢladılar. 10
Gəncədə yerləĢən Türk Qafqaz Ġslam Ordusu Qərargahı, bolĢeviklərin irəli hərəkata baĢlaması ilə birlikdə, qarĢılarında heç bir fiziki əngəl qalmadığını və dəmir yoluna da hakim olduqlarını görüncə bu durumun paytaxt üçün böyük bir təhlükə yaradacağı nəticəsinə gəldi. Nuru paĢa Gəncə üçün əsl təhlükənin Göyçay yaxınlıqlarındakı Qızıl Ordu qüvvələrindən gələcəyini hesabladı. PaĢanın bu görüĢü, müharibənin sonrakı mərhələlərində də görüldüyü kimi düzgün alınmıĢ bir qərar idi. Çünki Göyçay bölgəsində aparılan müharibələr, Qızıl Ordunun Azərbaycandan qovulması və ölkənin müstəqilliyini qazanması yolunda bir dönüm nöqtəsini təĢkil etmiĢdi. 11
5-ci Qafqaz piyada diviziyasının bütün qüvvələri hələ Gəncəyə çatmamıĢdı. 10-cu Qafqaz alayı Karakilsə-Dilican yolunu yeriyərək keçmiĢ və Qazax yaxınlığındakı Ağstafaya daxil olmuĢdu. Bakıdan çıxıb Ģimaldan irəliləyən Qızıl Ordu qüvvələrinə qarĢı qoymaq üçün bölgəyə yeni gələn 10-cu Qafqaz alayı uzun bir yol gələrək Azərbaycan torpaqlarına yeni girmiĢ olmasına rəğmən, Mehmetçik dincəlməyə belə vaxt tapmadan Ağstafadan qatara mindirildi və Ucara göndərildi. Oradan da 15 iyunda Göyçaya çatdı. Türk Qafqaz Ġslam Ordusu qərargah rəisi yarbay Nazim bəy komandanı ələ almaq üçün Müsüslü və Kürdəmir cəbhəsinə göndərildi. Yarbay Osman bəy komandasındakı 10-cu Qafqaz alayı isə Göyçaya çatdıqdan sonra Qaraməryəm qəsəbəsində olan Qızıl Ordunun qarĢısında cəbhədəki yerini aldı. Osman bəy 10-cu alaya bağlı 30-cu taboru Sultankənd, Mollaishaqlı və Veysəlli kəndləri ətrafında olan erməni quldur dəstələrini bölgədən uzaqlaĢdırmaqla vəzifələndirildi. 30-cu taborun Ģiddətli hücumu nəticəsində erməni dəstələri Qalakər kəndinə doğru qaçdı. 12
bəy Osman bəyə bolĢevik qüvvələrinə qarĢı bir kəĢfiyyat hücumu aparması üçün təlimat verdi. Osman bəyin əmrinə görə 28-ci tabor Qaraməryəmin qərbindəki düĢmən qüvvələrinə qarĢı 17 iyunda hərəkətə keçdi. Yol boyu irəliləyən 28-ci tabor lazımi tədbirləri vaxtında almadığı üçün bolĢeviklərin pusqusuna düĢdü. Cəbhədən 120
və yandan düĢmən təcavüzünə uğradı. Bir an ĢaĢqınlıq keçirdi və məğlub olaraq geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. 13
Durumun təhlükəli bir hal aldığını görən Osman bəy 28-ci taboru yandan qorumaq üçün 30-cu taboru hərəkətə keçirdi, 29-cu taboru da yardıma göndərdi, ancaq son dərəcə dik vadilərin və təpələrin olduğu bölgədə bu qüvvələr də bolĢevik qüvvələrin hücumuna uğradı. Ġki tərəfdən də mühasirəyə alınan 29-cu tabor olduqca qanlı müharibədən sonra Veysəlli kəndinə çəkilə bildi. 14
Tərəflər gün boyunca isti havada aparılan bu müharibədə bir-birinə üstün gələ bilmədi və axĢam qaranlıq düĢdükdə vuruĢmalara ara verdilər və mövqelərinə çəkildilər. Türk Qafqaz Ġslam Ordusunun Azərbaycandakı bu ilk ciddi savaĢı Qaraməryəm yaxınlıqlarında uğursuzluqla nəticələndi. Qızıl Orduya bağlı 3-cü diviziyanın və onun baĢındakı Hamazaspın əhvalı isə olduqca yüksəlmiĢdi. Beləcə iĢğal altındakı Qaraməryəmdə daha da gücləndilər və Göyçaya hücum üçün bəzi önəmli mövqeləri ələ keçirdilər. 10-cu Qafqaz alayı komandiri kurmay yarbay Osman bəyə, düĢmənin Göyçay üzərinə yeriməsini əngəlləmək üçün Qaraməryəm yaxınlıqlarında onların baĢını qatmaq vəzifəsi verilmiĢdi. 15 Osman bəy Gəncədən gələcək əsl qüvvələrin cəbhəyə çatmasını gözləməmiĢdi. Müsüslüdə olan Qafqaz Ġslam Ordusu kurmay baĢkanı Nazim bəy ilə birlikdə öz təĢəbbüsləri ilə komandan Nuru paĢadan izin almadan Qızıl Ordu qüvvələrinə qarĢı kəĢfiyyat hücumu aparılmasına qərar vermiĢdilər. Bu ciddi müharibədə qabaqcıl kəĢfiyyat qollarından istifadə etmədən və düĢmənin gücü və mövqeləri haqqında kifayət qədər bilgi toplamadan yürüĢ etmiĢdilər. Hücum anında ehtiyat qüvvələri də buraxılmamıĢdı. Bütün bunlarla bərabər, türk ordusunun bu cür savaĢlarda sıx istifadə etdiyi yandan hücum və düĢmən arxasına uzanma taktikaları da tətbiq olunmamıĢdı. Qızıl Ordunun 28-ci tabora qarĢı tətbiq etdiyi pusqu və cəbhə hücumu qarĢısında alınan uğursuzluq, 10-cu alayda böyük ĢaĢqınlığa yol açdı. BolĢeviklərin 3-cü diviziyası, bu ĢaĢqınlığı vaxtında duyub, irəli hərəkata çıxa bilsəydi, 10-cu alayın əsgər itkisi daha çox ola bilər, tamamən dağıla bilər və Göyçay da düĢmənin əlinə keçə bilərdi. Türk Qafqaz Ġslam Ordusunun Azərbaycandakı ilk məğlubiyyəti beləcə erkən və acı biçimdə təcəlli etmiĢdi. 10-cu alay taborlarının bir-iki gün ərzində apardığı müharibələrin qısa, lakin çox qanlı olduğu anlaĢılır. BolĢevik Qızıl Ordu qüvvələri ilə aparılan Qaraməryəm yaxınlıqlarındakı bu ilk savaĢda türk ordusu 200 Ģəhid verdi. Yaralıların sayı isə 156 idi. ġəhidlər arasında 28-ci tabordan ehtiyat teyməni Lütfü əfəndi, 29-cu tabordan kiçik teymən Ġsmayıl Hakkı və teymən Zəki əfəndilər ilə 30-cu tabordan teymən Kazım və Ġbrahim əfəndilər Ģəhid oldu. 2 top və 41 top mərmisi, 2 avtomat tüfəng ilə çox sayda piyada tüfəngi, bunlara aid mərmi və süngü də düĢmənin əlinə keçdi.
16
Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|