Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
121
Nuru paĢa bu məğlubiyyətdən sonra Azərbaycanlı türklərdən ibarət hərbi qüvvələrin komandanı general Əlağa ġıxlinski və 5-ci Qafqaz piyada diviziyası qərargah rəisi RüĢtü bəy ilə birlikdə 18 iyun 1918-ci ildə Gəncədən cəbhəyə hərəkət edərək Müsüslü stansiyasına çatdılar. 17 Orada Qafqaz Ġslam Ordusu qərargah rəisi Nazim bəy və Veysəllidəki 29-cu tabor komandirindən Qaraməryəm savaĢı haqqında bilgi aldılar. Nuru paĢa və yanındakılar Müsüslüdən Göyçaya keçdilər. Burada 10-cu Qafqaz alayı komandiri yarbay Osman bəy ilə apardıqları görüĢmədə savaĢın gediĢi haqqında vəziyyəti dəyərləndirdilər. Türk kurmay heyəti 200 Ģəhid və 156 yaralı ilə 2 topun itkisini ciddi bir hadisə olaraq dəyərləndirdi. Nuru paĢa və yanındakılar cəbhə xəttini və hərbi qüvvələrin nizamını vaxt itirmədən yenidən qurdular. Ətrafdan gələn kəĢfiyyat bilgilərini də hamısı birlikdə analiz etdilər. 18
Qaraməryəmə gedərkən ətrafdakı 50-dən artıq kəndi yandırmıĢ, bölgədə yaĢayan türkləri acımadan öldürmüĢdülər. At, araba və baĢqa tapa bildikləri vasitələrlə və ya piyada evlərini, ocaqlarını tərk edənlər, canlarını qurtara bilənlər isə Göyçay və ətrafındakı qəsəbə və kəndlərə sığınmıĢdılar. ġamaxı, Ġsmayıllı və ətrafdakı qəsəbə və kəndlərdən qaçaraq, Göyçay, AğdaĢ və Yevlax ətrafına sığınan türklərin sayı bir həftə içində 400 mini keçmiĢdi. 19
nəfərlik bir heyətə sahib olmuĢdu. Sayca bu qədər üstün, silah baxımından yaxĢı təchiz olunmuĢ, yemək və su təmini baxımından bir sıxıntı çəkməyən düĢmənə qarĢı yalnız 5-ci Qafqaz piyada diviziyasının qarĢı gəlməsi imkansızdı. Üstəlik 5-ci Qafqaz piyada diviziyasının bütün qüvvələri də hələ Gəncəyə çata bilməmiĢdi. Nuru paĢa Qafqaz Ġslam Ordusunun qurulması əsnasında Azərbaycanlı türklərdən böyük qatılım olacağını düĢünmüĢdü. Ancaq bu gözləntilər boĢa çıxmıĢdı. Orduya qatılan az sayda milislərdən də umulan fayda təmin edilə bilməmiĢdi. Nuru paĢa bu təsbitlərdən sonra Göyçayda xalqa xitabən tənbeh dolu bir çıxıĢ etdi. Osmanlı dövlətinin, öz vətəninin ehtiyacı olmasına rəğmən qardaĢ Azərbaycanı və burada yaĢayan türkləri düĢmən çəkməsindən qurtarmaq üçün Qafqaza əsgər göndərdiyini anlatdı. Bu orduya hər kəsin könüllü olaraq qatılması və can-baĢla xidmət etməsi lazım gəldiyini, ancaq bunu hələ görə bilmədiyini bildirdi. PaĢa çıxıĢında Mehmetçiyin yandırıcı istidə düĢmənə qarĢı var gücü ilə savaĢdığını bildirərək: "Bu Ģiddətli istidə savaĢan əsgərlərimizdən bir çoxu susuzluqdan ölmüĢdür. Madam ki, könüllü olaraq orduya qatılmırsınız, heç olmazsa bu əsgərə yemək və su daĢıyaraq yardım etməniz lazımdır" dedi. 20
Nuru paĢanın Göyçay ilə ətraf qəsəbə və kəndlərdə yaĢayan ağsaqqal və ağıllı adamlarla apardığı görüĢmələrin nəticəsində Azərbaycan türklərindən 122
könüllülər toplanmağa baĢladı. Göyçay, AğdaĢ, Yevlax, hətta Bərdə ətrafından toplanan gənclər və əli silah tutanlar qısa müddətdə cəbhə xəttindəki yerlərini almaq üçün hərbi təlimə cəlb olundu. 21
göndərilən raportlarda bolĢeviklərin bölgədə ciddi bir hərbi qüvvə yerləĢdirdiyi, buna qarĢılıq olaraq Azərbaycan türklərinin Qafqaz Ġslam Ordusunda önəmli bir güc təĢkil edə bilməyəcəyinin anlaĢıldığı bildirilərək, bu Ģərtlər altında 5-ci Qafqaz piyada diviziyasının bölgədə heç bir varlıq göstərə bilməyəcəyi qeyd edildi. 22
kimi, Azərbaycan türklərinin Qafqaz Ġslam Ordusuna girməyə istəkli olmadıqları gerçəyi türk kurmay heyətində ruh düĢkünlüyü yaratmıĢdı. Vətən düĢmən iĢğalı altında ikən, erməni quldurları tərəfindən kəndlər, qəsəbələr yandırılarkən uĢaq, qadın, yaĢlı demədən qarĢılarına çıxan türklər acımadan öldürülərkən bu canilərə qarĢı silaha sarılmamaq türk zabitlərinə olduqca qəribə təsir bağıĢlayırdı. Həmçinin Nuru paĢa və ġərq Orduları Komandanlığı tərəfindən 27 iyun və 1 iyul 1918-ci ildə Ġstanbula göndərilən raportlarda Azərbaycandakı durum acı bir Ģəkildə ortaya qoyulur və belə deyilirdi: "Yeni qurulmağa çalıĢılan Qafqaz Ġslam Ordusu çalıĢmalarından bir nəticə əldə edilmir. Buradakı türk gənclərindən silah altına ən az 30 min nəfərin toplanacağını ümid edirdik. Buna qarĢılıq hərbiyə qatılanların sayı 37 nəfərdir. Bu Ģərtlər altında Bakı məsələsini öz baĢımıza həll edə bilmək üçün Qafqaza daha bir diviziya göndərilməsi uyğun olacaqdır. Buradakı müsəlmanlar çox söz söyləyir, az iĢ görürlər. Kef çəkən və pulu çox sevən insanlardır. Yardım və fədakarlıqlarını çox az görürük. Orduya qatılan yox deyəcək qədər azdır. Bu Ģərtlər altında Azərbaycanın və Bakının qurtuluĢunu təmin etmək, Osmanlı dövlətinin xalq nəzərindəki etibarını qorumaq üçün daha çox gərəkli hala gəlmiĢdir. 5-ci diviziyanın təcili gücləndirilməyə ehtiyacı var. Əks halda durumumuz heç də yaxĢı deyildir." Türk və Qızıl Ordu qüvvələri, Göyçay-Qaraməryəm cəbhə xəttində bir müddət qarĢılıqlı müdafiədə qaldılar. Türk Qafqaz Ġslam Ordusu Komandanlığı Qərargahı və Nuru paĢa bolĢeviklərə qarĢı hücumun 28 iyunda aparılmasına qərar verdi. Nuru paĢa 5-ci Qafqaz piyada diviziyası komandiri Mürsəl bəyə 22 iyunda göndərdiyi əmrdə belə deyirdi: "Vətənindən uzaqda ağır bir vəzifə daĢıyan Osmanlı zabitlərinin üstün düĢmən qüvvələri qarĢısında uğursuzluğa uğrama təhlükəsi mövcuddur. Bütün ümidimiz ordumuzun baĢlayacağı hərbi hərəkatda bolĢevik qüvvələri əzməsinə bağlıdır. Zaman, gözləməyə müsaid deyildir və arxadan təzə gücləndirici qüvvə göndəriləcəyinə dair bir iĢarə də yoxdur. Bu baxımdan zabit və əsgərlərimizin üzərinə düĢən vəzifə son dərəcə ağırdır, ancaq bu vəzifənin də yerinə yetirilməsi Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|