Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Ağsu və Kürdəmirin qurtuluĢu
125
Həmdi bəyin idarə etdiyi Azərbaycan süvari milisləri bolĢeviklərə qarĢı ləngitmə taktikası aparırdılar, ancaq davam gətirə bilmədilər və səhər saat 07.00 radələrində tamamən dağıldılar. 36
Göyçaya çatmıĢdı. Göyçayın alınmaq üzrə olduğunu və cəbhənin arxadan mühasirə təhlükəsi olduğunu görən Nuru paĢa Qaraməryəm ilə AğdaĢ ətrafındakı bəzi qüvvələri ilə Göyçaydakı bolĢeviklərin üzərinə göndərdi. Poylu stansiyasında yerləĢən 9-cu Qafqaz alayı komandiri Cəmil Cahid bəy ilə ġəki və Zaqatala bölgəsindəki albay (polkovnik) Yusif bəyə dəstələri ilə Göyçaya hərəkət etmələrini əmr etdi. Topçu və avtomat tüfəng dəstəyindəki 25-ci piyada taboru AğdaĢ milis və piyada bölüyü, bolĢevik qüvvələrini Göyçaya girmədən mühasirəyə aldı. ġəhərin talan və məhv edilməsinin qarĢısını aldı və qarĢı hücuma keçərək, böyük hissəsini burada məhv etdi. Göyçayı talan etmə imkanı tapa bilməyən bolĢevik qüvvələrinin geridə qalanı gəldikləri yoldan Pəzəvənd, Kırdadut və Ġvanovkadan Qaraməryəmə doğru məğlub halda qaçarkən, 13-cü Qafqaz alayı da cəbhədən hücuma keçmiĢdi. Bundan sonra əsas bir təqibə giriĢən 5-ci Qafqaz piyada diviziyası, bolĢevik rus və erməni daĢnak qüvvələrinə böyük itkilər verdirdi. Bu müvəffəqiyyət cəbhə hakimiyyətinin 5-ci Qafqaz piyada diviziyasının əlinə keçməsini təmin etdi. O biri qüvvələrin də Ģiddətli hücuma baĢlamasından sonra bolĢeviklər Qaraməryəmdə də davam gətirə bilməyərək, məğlub halda Ģərq istiqamətində qaçmağa baĢladılar. 37
silah və sursat ələ keçirildi. AğdaĢ, Göyçay, Qaraməryəm və Ġsmayıllı ilə bölgədəki qəsəbə və kəndlərdə yaĢayan erməni və ruslar qəti olaraq itaət altına alındı. Əllərindəki silahlar da toplandı. 38
Göyçay savaĢında Ģəhid olan türk əsgərlərinin böyük bir hissəsi ilə yaralılar Gəncəyə aparıldı. ġəhidlər Gəncə ilə daha Ģimal-qərbdəki Xanlar və Goranboy qəbiristanlıqlarında dəfn edildi. Bəzi Ģəhidlər isə Ġslam adət-ənənəsinə uyğun olaraq qanlı libasları ilə və Ģəhid olduqları yerdə dərhal o gün torpağa tapĢırıldı. Bu məzarlardan bəziləri Göyçay, Qaraməryəm, Bığır və Ġsmayıllı bölgələrindədir. Türk əsgəri Anadolunun bağrından qopub, Qaf dağından yüksələn imdad fəryadına yardıma gəlmiĢ və özlərinə heç də yabançı olmayan bir baĢqa vətən torpağının qara bağrında əbədi yuxuya getmiĢdilər. Türk Qafqaz Ġslam Ordusu Göyçay yaxınlarında savaĢarkən, çarlıq tərəfdarı rus kazakı albay (albay: polkovnik) Biçeraxov, 1500 tərkibli hərbi qüvvəsi ilə bərabər, Ənzəlidən gəmilərlə hərəkət etdi və 2 iyul 1918-ci ildə Bakının cənubundakı Ələt qəsəbəsində quruya çıxdı. ġaumyan ilə görüĢüb, cəbhə bölgəsində araĢdırmalar apardılar. Biçeraxov 6 iyulda da rus bolĢevik-erməni daĢnak qüvvələrinin komandanlığına gətirildi. Rus-erməni birləĢmiĢ qüvvələrində cəbhənin sağ qanadının komandiri isə Korqanov idi. 39 Türk Qafqaz Ġslam Ordusu 126
komandiri Nuru paĢa erməni daĢnak və rus bolĢeviklərin ruslardan və ətrafdakı erməni kəndlərindən davamlı dəstək alaraq, arxadan və yandan basqın Ģəklindəki hücumlara qalxmalarının ordu üçün təhlükə törətdiyini düĢünürdü. Bu hücumların davam etməsi halında 5-ci Qafqaz piyada diviziyasının böyük təhlükə altında olacağından əndiĢələnirdi. Bakının mövcud qüvvələrlə ələ keçirilə bilməyəcəyi qənaətinin qüvvətlənməsi səbəbiylə ġərq Orduları Qrupu Komandanlığından bir dəfə də dəstək istəməyə qərar verdi. 3. Ağsu və Kürdəmirin qurtuluĢu: Qaraməryəmdə məğlub olan və darmadağın edilmiĢ halda qaçan Qızıl Ordu qüvvələrinin bir hissəsi türk ordusunun sıx təqibi altında Ağsuya gedərək burada bir müdafiə xətti təĢkil etməyə çalıĢdı. 5-ci Qafqaz piyada diviziyası isə cəbhəni Müsüslü-Kilisli arasındakı xətt üzərində qurdu. Qaraməryəmdəki müvəffəqiyyətdən sonra cəbhəyə gedən Nuru paĢa 10-cu və 13-cü Qafqaz alaylarına 5 iyul 1918-ci ildə hücuma keçmələri üçün əmr verdi. 40 Erməni daĢnak və rus bolĢevik qüvvələri təxminən 7 min nəfərlik bir hərbi qüvvə ilə Kürdəmirə doğru çəkilirdi. Türk ordusunun hərbi hərəkat planı bu Ģəkildə idi: Müsüslü dəstəsi Kürdəmirə basqın edəcək, mürəttəb süvari alayı da Xəlilli- Qarasaqqal istiqamətində hərəkət edərək Ağsu-Kürdəmir yolunu kəsəcəkdi. 13-cü alay isə ġamaxı-Ağsu xəttinə qarĢı hücuma keçəcək, 10-cu alay da Kəlağaylı- Ağsu-Gürcivanın Ģimalındakı dağlıq bölgəyə basqın edəcəkdi. Beləcə ordunun arxadan mühasirə olunması imkanı ortadan qalxdıqdan sonra Ağsu tamamən iĢğal ediləcək və daha sonra Kürdəmir üzərinə yeriyərək, Ģəhərə Ģimaldan giriləcəkdi. Türk Qafqaz Ġslam Ordusu düĢməni burada tamamən məhv etdikdən sonra ġamaxı üzərinə yeriyəcəkdi. Burada qüvvələr yenidən nizamlanacaq və Bakının ələ keçirilməsi üçün hərəkətə keçiləcəkdi. 41
Ġnsanın hövsələsini daraldan isti bir havada baĢlayan hücum, yavaĢ irəliləyirdi. Ərazinin dik və eniĢ-yoxuĢlu olması hərbi qüvvələrin yeni bir pusquya düĢməmək üçün ehtiyatlı davranması və havanın qaralması kimi səbəblərlə hərəkat 6 iyula saxlanıldı. 42 Ertəsi gün səhər tezdən hərəkata yenidən baĢlayan Mehmetçik Qızıl Ordu cəbhəsini yarıb, onları geri çəkilməyə məcbur etdi. TəlaĢ içində qaçan düĢmən əsgərlərinin bir hissəsi Kürdəmirə, bir hissəsi də Ağsu təpələrini aĢaraq ġamaxı istiqamətinə doğru çəkilirdi. 13-cü Qafqaz alayının qabaqcıl qüvvələri günortadan sonra Ağsuya girərək, qəsəbəni Qızıl Ordu qüvvələrindən tamamən təmizlədi. Erməni daĢnak dəstələri, ġərqi Anadoluda SarıqamıĢ, Van, Ərdahan və bir çox yerdə etdikləri kimi, Ağsu qəsəbəsini də tamamən yandıraraq qaçmıĢdılar. 44
qurtarılması üçün aparılan əməliyyatlarda Qızıl Ordu birliklərindən bir səhra topu, beĢ pulemyot, bir cəbbəxana arabası, on beĢ nəqliyyat arabası və bir tibb çadırı ilə birlikdə çoxlu tibbi ləvazimat ələ keçirilmiĢdi. Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|