Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
129
Qafqaz piyada diviziyasının mənim razılığım olmadan kəskinliklə Bakı üzərinə hücum etməməsini əmr edirəm" Ģəklində ifadələr iĢlədirdi. BaĢkomandan vəkili Nuru paĢaya göndərdiyi açıq əmrdə isə: "Sizə yardım göndərmək qabil deyildir. Vəzifənizin Bakı üzərinə getmək olmayıb, qüvvələrinizi cəmləĢdirərək, bolĢeviklərin Gəncə üzərinə hərəkətinin qarĢısını almaq olduğunu bir daha təkrar edirəm" demiĢdi. Ənvər paĢa ġərq Orduları Qrupu Komandanlığına göndərdiyi açıq əmrdə də: "Məndən izin alınmadan Nuru paĢaya heç bir əlavə qüvvə göndərməmənizi, Nuru paĢa üçün yola çıxarılan qüvvələri də geri almanızı rica edirəm. Əvvəlcə bildirildiyi kimi Nuru paĢa qüvvələrini cəmləĢdirəcək və yalnız bolĢeviklərin irəliləməsinə mane olmaqla kifayətlənəcəkdir" Ģəklində əmr verdi. Ənvər paĢa ġərq Orduları Qrupu Komandanlığına yardım barədə göndərdiyi gizli əmrdə isə "38-ci piyada alayı ilə bir dağ topçu taborunu Qazax Ģosesi ilə Nuru paĢaya
yardıma göndərdiyini" bildirərək, komandiri xüsusi olaraq
məlumatlandırmıĢdı. 51 Ənvər paĢa, bir tərəfdən türk əsgərinin Bakı üzərinə hücum etməyəcəyi məsələsində almanları inandırmağa çalıĢırdı, o biri tərəfdən də Nuru paĢaya gizli əmrlər göndərərək Bakının ən qısa müddətdə ələ keçirilməsi üçün təlimat verirdi. Həmçinin Ənvər paĢa 1-2 iyul 1918-ci ildə ġərq Orduları Qrupu komandan vəkili Əsad paĢaya "Ģəxsi" qeydi ilə yazdığı əmrdə Hərbiyyə hərəkat Ģöbə müdiri Feldmanın son savaĢ durumunu görmək və yerində araĢdırmalar aparmaq üçün bir gəmi ilə Batuma hərəkət etdiyini və Tiflisdə Almaniyanın təmsilçisi ilə görüĢəcəyini bildirərək, baĢkomandan vəkilindən göndərilən əmrlərdən ona heç bir Ģəkildə bəhs edilməməsini və çox gizli tutulmasını istədi. Ġstanbulla xəbərləĢmə məsələsində bəzi sıxıntılarla qarĢılaĢa biləcəyini bildirərək, Bakının ən qısa müddətdə ələ keçirilməsi üçün lazım gələn əsgər, silah, sursat, cəbbəxana və pulun Nuru paĢaya istədiyi qədər verilməsini əmr etdi. Ənvər paĢa davam edərək belə dedi: "Xülasə, Nuru paĢanın və Gəncədəki qüvvələrimizin mümkün olan əlavə əsgər, silah və cəbbəxana ilə gücləndirilməsi iĢinə, vaxt keçirmədən, Feldmanın gəlməsi ilə durum çox çətin bir hal almadan, mümkün olduğu qədər sürətlə önəm verilməsini və sizə Ģəxsi və gizli olaraq yazdıqlarımın eyni Ģəkildə Nuru paĢaya da bildirilməsini və almanlara hiss etdirilməsi qəti doğru olmayan bu xəbərləĢmə tərzinin, sizin tərəfinizdən və Nuru paĢa tərəfindən də mənimsənilməsinin lazımi Ģəxslərə xəbər verilməsini rica edirəm." 52
Sovet Ġttifaqı dövründə Göyçay savaĢını araĢdıran bəzi tarixçilər türk hərbi qüvvələrinin sayı baxımından Qızıl Orduya qarĢı açıq bir üstünlüyü olduğunu bildirirlər. Həqiqətdə isə mövcud sənədlərə görə bu görüĢ doğru deyildir. SavaĢın baĢladığı dövrdə Azərbaycana çatan türk hərbi qüvvələrinin sayı beĢ min belə 130
deyildi. Qızıl Ordu qüvvələrinin sayı isə erməni dəstələrin qatılması ilə 30 mini aĢmıĢdı. Rus tarixçilərin türk zabit heyətinin bu savaĢdakı sövq və idarəsi ilə təĢkilatçılığını görməməzliyə vurduqları açıqdır. Bundan baĢqa türk zabit heyətinin qardaĢ Azərbaycanın düĢmən iĢğalından qurtarılması üçün göstərdiyi əzm və qərarlılıq ilə Mehmetçiyin çox çətin Ģərtlərdə ortaya qoyduğu fədakarlığı yox saymağa çalıĢdıqları da ortadadır. ġaumyan və ona bağlı Qızıl Ordu qüvvələri hər Ģeydən əvvəl Azərbaycan torpaqlarında yaĢayan yerli xalqdan təĢkil edilməmiĢdi. Çar Rusiyası ordularında xidmət edən zabit və əsgərlərdən təĢkil olunmuĢdu. DaĢnak qüvvələri isə böyük çoxluğu ġərqi Anadolu bölgəsi və qismən də bugünkü Ermənistan və Azərbaycanda yaĢayan ermənilərdən ibarət idi. Erməni daĢnak qüvvələri təxminən 3 ildir rus
ordusunun zabitləri nəzarətində təlim görmüĢ və savaĢlara qatılaraq nizamlı hərbi dəstələr halına gəlmiĢdilər. ġaumyan Leninə göndərdiyi teleqrafda rus bolĢevik-erməni daĢnak hərbi qüvvələrinin Göyçay savaĢında üstün bir səy göstərdiyini, ancaq ordunu idarə edən komandirlərin son dərəcə qorxaq davrandıqlarını bildirdi. Bundan baĢqa ingilis gizli xidmətinin ordu içində bolĢeviklər əleyhinə apardığı təbliğatın da təsiri olduğunu bildirdi. 53 Ənzəlidən gəmilərlə hərəkət edərək Ələt stansiyası yaxınlığında quruya çıxan çarlıq tərəfdarı rus kazakı albay Biçeraxovun qüvvələri də Kürdəmir müharibəsində iĢtirak etmiĢdi. Rus kazakları ağır bir məğlubiyyətə uğramıĢdı. Biçeraxov 300-ə yaxın adamını savaĢ meydanında qoyaraq Bakıya qaçmıĢdı. BirləĢmiĢ düĢmən qüvvələrinə komandirlik etdiyi bu qısa müddətdə Biçeraxov heç bir uğur əldə edə bilmədi. Böyük ümidlərlə gəldiyi Kürdəmir cəbhəsindən zərərlə ayrıldı. Türk hərbi qüvvələrinin qarĢısında məğlubiyyətə uğradı və komandirlik vəzifəsini 22 iyuldan etibarən erməni əsilli Avetisova vermək məcburiyyətində qaldı. 54
Azərbaycanda yaĢayan türkləri etnik təmizləmə aparmaq yolu ilə yox etmək və bölgədən sürgün edib çıxarmaq üçün Cənubi Qafqaza girmiĢdilər. O tarixlərdə Cənubi Qafqazın və xüsusilə Azərbaycanın yerli xalqı tamamən Oğuz türklərindən ibarət idi. Birinci Dünya müharibəsi illərində bugünkü Gürcüstan və Ermənistan coğrafiyasında da yenə türklər çoxluq təĢkil edirdilər. Bu baxımdan bolĢeviklər və ermənilərin əsl niyyəti, Azərbaycan və xüsusilə Bakı neftinə sahib olmaq və bu hakimiyyət gerçəkləĢdikdən sonra da Azərbaycanı Sovetlərin ayrılmaz bir parçası olaraq iĢğal altında saxlamaq idi. Zatən Lenin və Stalin də bu istiqamətdəki baxıĢlarını hər fürsətdə açıqca dilə gətirmiĢdilər. Türk əsgərinin Qafqaza getməsinin əsl hədəfi isə hər Ģeydən əvvəl erməni daĢnakların ġərqi Anadoluda baĢlatdığı və Azərbaycanın bir çox bölgəsində davam etdirdiyi qətliamı dayandırmaqdı. Çünki Anadolu ilə Azərbaycanda dili, dini, Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|