Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Göyçay savaĢı
117
var idi. ġəhərdə yaĢayan türklərin əhvalı isə son dərəcə pis idi, böyük bir qorxu və həyəcan içində çarəsiz gözləyirdilər. Bakıdan kənara çıxılmasına qəti izin verilmirdi. ġəhərin kənarındakı önəmli çıxıĢ yerlərinə və strateji bölgələrdə torpaq altına partlayıcı maddələr yerləĢdirilmiĢdi. Erməni və ruslar arasında ingilislərin Bakıya yardıma gələcəyinə dair söyləntilər də gedərək yayılırdı. 2
bolĢeviklər ilə Osmanlı dövləti və Almaniya arasında maraq toqquĢmasına səhnə olduğunu və bunlardan birinin əlinə keçməsi halında, özləri əleyhinə nəticələr doğuracağını düĢünürdü. Ġngiltərə BaĢkomandanlığı bu hadisələr səbəbindən Ġraqdakı qüvvələrdən bir hissəsini Bəsrə körfəzi üzərindən Cənubi Azərbaycanda Xəzər dənizi sahillərinə göndərmə qərarı aldı. Çünki Bakı neftinin türklərin və bilavasitə almanların əlinə keçməsi halında neftin borularla Batum limanına çatdırılması mümkün olacaqdı. Bundan da Alman savaĢ iqtisadiyyatı böyük bir qazanc əldə edəcəkdi. Bundan baĢqa, Osmanlı dövləti pantürkist əməlləri üçün önəmli bir mövqe əldə edərək, Bakıdan Ġran və Türküstana və oradan da Əfqanıstana keçmələri halında, Hindistandakı ingilis müstəmləkə idarəçiliyinin böyük bir təzyiq altına girəcəyini hesabladı. Bunun üçün Bakının türklərin əlinə keçməməsi lazım gəlirdi. Ġngilis hərbi qüvvələri Cənubi Azərbaycandakı Ənzəli limanına asanca çatdı. Bu bölgədə olan rus kazakı albay Biçeraxov çarlıq yanlısı və bolĢeviklərə düĢmən olduğu üçün ingilislərlə əməkdaĢlıq etmiĢdi. Ġngilis hərbi qüvvələrinin komandiri general Denstervil, Biçeraxov ilə anlaĢdı və rus kazaklarının əvvəlcədən gəmilərlə yola çıxaraq Bakının cənubundakı Ələtə daĢınmasını və arxadan da özünün ingilis hərbi qüvvələri ilə Bakıya getməsini qərarlaĢdırdı. 3
tabordan ibarət olan bir hərbi dəstə yaratmıĢdı. Bu hərbi dəstənin təxminən 60 faizini ermənilər təĢkil edirdi. 4 BolĢevik rus və erməni daĢnaklarının qurduğu Qızıl Ordunun Bakıda təĢkil etdiyi hərbi qüvvələrin gücünü Gəncəyə çatan məktub və baĢqa bilgilər də təsdiq edirdi. Bu hərbi qüvvələr Bakı və ətrafında olan neft və sənaye müəssisələrində çalıĢan iĢçilər və erməni könüllülərlə də gücləndirildi. Kommunist ġaumyan idarəsi "Bakı ilə Gəncə arasındakı bölgələrdə yaĢayan erməni və rusları türk əsgərindən qorumaq üçün" hərbi hərəkata baĢladıqlarını elan etmiĢdi, ancaq gerçək səbəb, müstəqilliyini yeni elan edən Azərbaycan Cümhuriyyətini yıxaraq ölkədəki türk əhalini qətliam, köç və etnik təmizləmə yolu ilə azaldıb, müvazinəti erməni və rusların lehinə dəyiĢdirməkdi. Bu düĢüncənin gerçəkləĢməsi halında isə Azərbaycan, Sovet Rusiyasından ayrılmayacaqdı.
Qızıl Ģef ġaumyanın liderliyindəki Bakı Soveti, türk ordusunun Gəncədə toparlanmasına fürsət verməmək üçün hərbi hərəkata baĢlanması istiqamətində
118
qərar aldı. Bakı Xalq Komissarları Sovetinin Hərbi və Dəniz iĢləri üzrə komissarı Korqanov, 4 iyun 1918-ci il tarixində bir əmr imzalayaraq, Qızıl Ordu qüvvələrinin hərəkətə keçməsini istədi. Rus bolĢevik və erməni daĢnaklardan ibarət olan hərbi qüvvələrə Yevlax Ģəhərinə qədər olan düzlükdəki bölgələri iĢğal etməsi və Yevlax körpüsünü ələ keçirməsi üçün təlimat verdi. Erməni və rus dəstələri 6 iyun 1918-ci il tarixində Bakıdan yola çıxaraq toplanma yeri olan Hacıqabula doğru hərəkət etdilər. Yolları üzərindəki yaĢayıĢ məntəqələri ilə Qazıməmməd və ətrafındakı kəndləri talan etdilər. Bir çoxunu yandırıb məhv etdilər. Türklərin heyvanlarını və yeyəcək-içəcəklərini əllərindən aldılar. Hacıqabul stansiyasında toplanmağa baĢlayan Qızıl Ordu qüvvələri 10 iyundan etibarən Gəncəyə getmək üzrə yola çıxdı. Qızıl Ordu qüvvələrinin qarĢısında gürcü və türklərdən ibarət kiçik bir hərbi dəstə vardı. Bu dəstəyə gürcü əsilli Maqalov komandirlik edirdi. 5 BirləĢmiĢ qüvvələr 11 iyunda Sığır stansiyasını ələ keçirdi. ġaumyan türk hərbi qüvvələrinin hələ hamısının Gəncəyə çatmadığını da xəbər almıĢdı. Gəncəli ermənilər isə o günlərdə türk əsgəri ilə toqquĢma halındaydılar. Bakı Soveti komissarı lehinə olan bu durumdan faydalanmaq istəyirdi. 6 Sığır stansiyasının ələ keçirilməsi ġaumyanı son dərəcə ümidləndirdi. Leninə göndərdiyi teleqrafda hadisəni anladarkən belə demiĢdi: "Hərbi qüvvələrimizin ön qüvvələri 11 iyunda Sığır stansiyasını iĢğal etmiĢdir. KəĢfiyyat qolumuz isə Kərrar stansiyası yaxınlarında top atəĢinə tutulmuĢdur. Hərbi qüvvələrimiz irəli hərəkət etməkdədir". 7
boyunca qərbə doğru irəliləyərək Müsüslü stansiyasına qədər olan bölgəni nəzarət altına aldı. Digər qol isə Hacıqabuldan keçərək Kürdəmir Ģəhərinin önlərinə çatdı. Bölgədəki Qızıl Ordu qüvvələri burada toplanaraq, Gəncədən təxminən 150 kilometr uzaqlıqda olan Kürdəmir üzərinə hərəkət etdi. ġəhəri müdafiə etməyə çalıĢan Azərbaycan türklərindən ibarət milis qüvvələrinin müqaviməti bir nəticə vermədi. Qızıl Ordu qüvvələri Kürdəmir ilə buradakı stansiyanı nəzarət altına aldılar. Kürdəmirdəki bolĢevik qüvvələri tam mövcudlu iki piyada taboru ilə bir dəmir yolu bölüyü, iki batareya səhra topu və bir qaubitsa batareyasından ibarət idi. 8
Kürdəmirin düĢmən qüvvələrinin əlinə keçməsi Gəncə üçün böyük təhlükə ərz edirdi. Çünki dəmiryolu boyunca irəliləyərək Yevlaxa çatmaları halında Kür çayı üzərindəki körpünü nəzarət altına alıb, Gəncə yolunu kəsmələri hər an mümkün idi. Bu da Qafqaz Ġslam Ordusunun Ģərq istiqamətində Bakıya doğru irəliləməsinə qarĢı ciddi bir əngəl törədə bilərdi. BolĢeviklərin üçüncü qolu da Bakının Ģimalından hərəkət etdi. Bakı-Gəncə yolu boyunca Ģimal-qərb istiqamətində irəliləyərək Mərəzə və ġamaxıya daxil oldular.
9 Sonra da Ağsu təpələrini aĢaraq Ağsu qəsəbəsini iĢğal etdilər. Daha Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|