Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. Türk Qafqaz Ġslam Ordusunun quruluĢu və güclənməsi
107
silah və cəbbəxana ilə bərabər təxminən on min dəst hərbi forma göndərilməsi halında əsgər alımına baĢlayacaqlarını bildirdi. Bundan baĢqa kifayət qədər tərbiyəçi zabit və serjantın da göndərilməsini istədi. 31
cəbbəxana və digər ehtiyacların təmin edilərək yola çıxarılacağını, bundan baĢqa bir müfrəzənin də ən qısa müddətdə göndəriləcəyini bildirdi. 32
Osmanlı dövləti ilə Azərbaycan Cümhuriyyəti arasında 4 iyun 1918-ci ildə Batumda bir Dostluq və ƏməkdaĢlıq müqaviləsi imzalanmıĢdı. Müqaviləyə Osmanlı Dövləti Ədliyyə naziri Xəlil bəy və ġərq Orduları komandanı Vəhib paĢa ilə Azərbaycan ġurayı Milli rəisi Məmməd Əmin Rəsulzadə və Xariciyyə naziri Məmməd Həsən bəy imza atmıĢdılar. 33 Rəsulzadə, bu müqavilə hökmlərinə görə, Qafqazdakı türk və müsəlman xalqa qarĢı qətliamın bir an öncə dayandırılması üçün Osmanlı Dövlətindən hərbi yardım istədi. 34 BaĢkomandan vəkili Ənvər paĢa isə gələn raportlara istinadən durumun ciddiliyini anladı və ġərq Orduları Komandanlığı tərkibində olan 5-ci Qafqaz piyada diviziyasının Qafqaz Ġslam Ordusu sıralarına qatılması üçün əmr verdi. Bundan sonra 5-ci Qafqaz piyada diviziyası, albay Mürsəl bəyin komandirliyi ilə Gəncəyə hərəkət etdi. Bu diviziyada 9, 10 və 13-cü Qafqaz piyada alayları, 19-cu və 42-ci süvari alayları, 5- ci Qafqaz səhra topçu alayı, 1-ci və 2-ci batareyalardan ibarət olan Ģnayder topçu taboru ilə 4-cü və 5-ci batareyalardan əmələ gələn dağ topçu taboru vardı. Bundan baĢqa xəbərləĢmə, istehkam, tibbi, səyyar xəstəxana, nəfəsli orkestr, çörəkçi kimi dəstək qolları və yardımçı bölüklər ilə qruplar xidmət edirdi. 5-ci Qafqaz piyada diviziyasının tərkibində 257 zabit, 5575 əsgər və 1266 heyvan var idi. 35
minbaĢı Cəmil Cahid bəyin (sonradan general Toydəmir) əmrindəki 9-cu Qafqaz alayı ilə minbaĢı Zihni bəyin komandanlığındakı mürəttəb 2-ci süvari alayı, 4 iyunda Qarakilisin Ģimalındakı Cəlaloğlundan Gəncəyə hərəkət etdi. Bu hərbi birliklər yollarına çıxan bəzi alman birliklərini zorla Tiflisə dönməyə məcbur etdilər. 36
Bölgədəki erməni quldurlarını da təmizlədilər. Xalqın sıx sevgi nümayiĢləri altında Qazax və Tovuz 37 bölgəsindən keçərək, 9-10 iyunda Gəncəyə çatdılar və Qafqaz Ġslam Ordusunun əmrinə girdilər. Diviziyanın geridə qalan hissəsi isə 15 iyuna qədər dalbadal Gəncəyə çatdı. Xalq Gəncədə türk əsgərlərini qurbanlar kəsərək böyük bir coĢqu ilə qarĢıladı. ġəhərin hər yanı qurtarıcı olaraq görülən Osmanlı dövləti və Azərbaycan bayraqları ilə bəzədildi. Beləcə Gəncədə rus Qızıl Ordu və erməni daĢnak qüvvələrinin qarĢısında savaĢa biləcək həqiqi bir nizami ordu var idi. Rumıniyada Qaliçya cəbhəsində xidmət edən 15-ci piyada diviziyası isə gəmilərlə Köstəncədən ayrılaraq, 28 iyunda Batum limanına çatdı və oradan 108
Gümrüyə keçdi. Bu diviziyadan, əvvəlcə 38-ci alay, sentyabr ayının əvvəlində də 56-cı alay, 36-cı diviziyadan da 106-cı və 107-ci alaylar yay aylarında Azərbaycana göndəriləcəkdilər. Azərbaycan türklərinin milli Ģairi Əhməd Cavad xalqın bu sevincini yazdığı Ģeirlərlə dilə gətirirdi. Əhməd Cavad "Türk Ordusuna" adlı Ģeirində deyirdi: Ey şanlı ölkənin şanlı ordusu, Unutma Qafqaza gəldiyin günü. Gəlirkən qovmağa Turandan rusu Ayağını Qara dəniz öpdümü, İlk atarkən əski bürcə addımı, Qars Qalası salam topu atdımı. Sən yaparkən orda zəfər şənliyi, Məğlub düşmən qaşlarını çatdımı. Çıxdığın gün Allahu-əkbər dağına Dağıstan dağları qibtə eylədi. Baxdım Xan Sarayı viran tağına, "Sən gələrsən, şən olaram" söylədi. Gəldiyin gün Kürün axar-baxarı Əski günahlardan silkindi çıxdı. Eşidib Gümrüdə tək bir səsini, Araz sevincindən dünyanı yıxdı. Milli Ģair Əhməd Cavad qəhrəman Mehmetçiyin Gəncəyə çatması münasibətilə qələmə aldığı bir baĢqa Ģeirində də bu duyğuları dilə gətirmiĢdi:
109
Nuru paĢa Gəncəyə çatdığı andan etibarən bir yandan nizamlı ordu qurmaq, digər yandan da ölkədə asayiĢi təmin etmək üçün çalıĢırdı. ĠĢğal altında olan Bakıda vəzifəsini davam etdirə bilməyən Azərbaycan Məclisi müvəqqəti paytaxt olaraq Gəncəni seçmiĢdi. 38 Gəncə o illərdə 55-60 min əhalisi ilə Bakıdan sonra Azərbaycanın ikinci böyük Ģəhəriydi. Türkiyədə Ģimal-Ģərqi Anadolu yaylalarından baĢlayan Kura çayı Gürcüstana və oradan da Azərbaycana çataraq Kür adını almıĢdı. Gəncə Kür çayına tökülən Gəncə çayının iki tərəfində yerləĢmiĢdi. Əhalisi iyirmi min ətrafında olan ermənilər Gəncə çayının Ģərq sahilində, türklər və az saylı ruslar isə qərb sahilində yaĢayırdılar. ġərqi Anadolu və Qafqazda ermənilərin türklərə qarĢı törətdiyi qətliam və soyqırım bu bölgədə yaĢayan erməniləri də həyəcanlandırmıĢdı. Türk hərbi birliklərinin bölgəyə girməsindən son dərəcə narahat olmuĢdular. Gəncədə yaĢayan türklərlə ermənilər arasındakı gərginlik davamlı olaraq artırdı. Çünki Gəncədə yaĢayan ermənilər ġaumyan idarəsinin əmrindəki Qızıl Ordunun Gəncəyə çatmasını gözləyirdilər. ġərqi Anadoludakı rus iĢğalı sona çatdığı zaman Gəncə və çevrəsində 600 nəfərlik silahlı bir milis təĢkilatı qurmuĢdular. Əllərində pulemyotlar, gərəkli sursat və piyada tüfəngləri var idi. ġaumyanın vəzifələndirdiyi bəzi rus zabitləri də bunlara təlim verirdi. Türk əsgərini arxadan vurmaq üçün fürsət gözləyirdilər. Nuru paĢa paytaxtdakı ermənilərin itaət altına alınması üçün əllərindəki silahlarının toplanması gərəkdiyinə qərar verdi. MinbaĢı Cəmil Cahid bəy komandasındakı 9-cu Qafqaz alayı ilə minbaĢı Zihni bəy komandasındakı 2-ci süvari alayı Gəncəyə çatınca bunlara Gəncə Müfrəzəsi adı verilmiĢdi. 39
etməsini təmin etmək üçün hərəkətə keçdi. Bunun üçün 10 iyunda gecə yarısından sonra Gəncə çayını keçərək Ģərq tərəfdə olan erməni məhəlləsini arxadan mühasirəyə aldı. Beləliklə, daha arxadakı erməni kəndləri ilə məhəllənin əlaqəsi kəsilmiĢ və 11 iyun sabahından etibarən mühasirə baĢlamıĢ oldu. 40 Erməni
məhəlləsinin çox yaxınında olan Yelenendorfda (indiki Göygöl) isə almanlar yaĢayırdı. Bunlar da ölkədəki anarxiya vəziyyətindən zərər görməmək üçün əli silah tutan gənclərdən bir milis təĢkilatı qurmuĢdular. Əllərində yüngül silahlarla bərabər dörd də pulemyot var idi. Gəncə Müfrəzəsi komandanları, alman milislərin baĢındakı səlahiyyətlilərlə görüĢərək, onlarla əməkdaĢlıq aparmalarını, əks halda silahlarının alınacağını bildirdilər. Almanlar türklərlə mücadilə etmələri halında zərərli çıxacaqlarını anlayınca, bu təklifi qəbul edərək Gəncə Müfrəzəsinə qatıldılar. Alman milislər Zurnabad-Hacıkənd xəttinə yerləĢdirildi. Beləliklə bu kəndlərin ermənilərlə əlaqəsi kəsilərək, Gəncə Müfrəzəsinin arxası əmniyyətə alındı. Alman milis taborunun vəzifəsini layiqincə yerinə yetirə bilməsi və nəzarət altında saxlanılması üçün baĢçılıq etməyə komandir olaraq türk zabitlər gətirildi. 41
Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|