Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.Azərbaycan Cümhuriyyətinin elan edilməsi
103
olunduğunu, əgər istərsə ġimali Qafqazda vəzifə verə biləcəyini bildirdi. Albay Kazım bəy yarbaylıqdan general-leytenant rütbəsinə yüksəldilən Nuru bəyin əmrində çalıĢacağını öyrənincə bu vəzifədən əfvini istədi. Ənvər paĢa Qafqazda yaĢayan türk və müsəlman xalqların yaĢadığı bölgələrdə gərək olan təĢkilatlanmanı yaratması və onlardan əmələ gələcək bir "Ġslam Ordusu" qurması üçün qardaĢı yarbay Nuru bəyi vəzifələndirdi. Nuru bəy iki tümənlik bir korpus və bəzi milis süvari alaylarından təĢkil ediləcək Qafqaz Ġslam Ordusuna əmr edəcəkdi. 18 Zabit heyətləri də buna görə təyin olunacaqdı. Nuru bəyin belə bir orduya yarbay rütbəsilə əmr etməsi mümkün deyildi. Bu üzdən iki rütbə yüksəldilərək fəxri general-leytenant rütbəsinə yüksəldildi. Nuru paĢa ilə Qafqaza gedəcək zabitlərə də fəxri olaraq bir üst rütbə verildi. 19
Osmanlı dövlətinin müttəfiqi olan Almaniya Qafqazda Brest-Litovsk müqaviləsi ilə müəyyən olunan sərhədlərin Ģərqinə keçilməsini istəmirdi. Almanların Gürcüstan və xüsusilə Bakı nefti üzərində də gizli hesabları var idi. Bu üzdən türk ordusunun Azərbaycana girməsinə kəskinliklə qarĢı çıxırdı. Bu və buna bənzər səbəblərə görə Ənvər paĢa bu təĢkilatlanmanı son dərəcə gizli bir Ģəkildə yürüdürdü. BaĢda Almaniya və Rusiya olmaq üzrə böyük dövlətlərin diqqətini çəkməmək üçün qurulacaq ordunun Azərbaycanda yaĢayan türk və müsəlmanlardan təĢkil edilmiĢ kimi göstərilməsinə cəhd edirdi. Bu üzdən orduya da "Qafqaz Ġslam Ordusu" adının verilməsi uyğun görülmüĢdü. BaĢkomandan vəkili Ənvər paĢa bu ordunun qurula bilməsi üçün Ģəxsən çalıĢmıĢdı. GeniĢ bir qismin marağını çəkməmək və qarĢı tədbir almalarını əngəlləmək üçün qardaĢı, əmisi və çox yaxın özəl əməkdaĢlıq içində olduğu dostları ilə çalıĢmalar aparmıĢdı. Qafqazda, xüsusilə Bakı, ġamaxı və Yerevanda rus bolĢeviklərin və erməni daĢnakların baĢlatdığı türklərə qarĢı etnik təmizləmə və soyqırım hərəkatı sürət qazanmıĢdı. Azərbaycanda yaĢayan türklərin imdadına yetiĢə bilmək üçün Nuru paĢanın çox sürətli hərəkət etməsi lazım gəlirdi. Osmanlı sultanı 5-ci Mehmet RəĢad tərəfindən Nuru paĢanın Qafqaz Ġslam Ordusu komandanı olduğuna və bütün Qafqazda Sultan adından hərbi və siyasi fəaliyyət göstərəcəyinə dair bir fərmana verilmiĢdi 20 . 4.Azərbaycan Cümhuriyyətinin elan edilməsi: Cənubi Qafqaz Cümhuriyyəti Məclisi Seym, yalnız gürcü və erməni mənafelərini qoruyan bir təĢkilat durumundaydı. Seym Məclisində önəmli vəzifələr gürcü və ermənilərə verilmiĢdi. Azərbaycanlı türklərə isə yalnızca sosial yardım məsələləri ilə əlaqəli sahələr saxlanmıĢdı. Birinci Dünya müharibəsində türklərin müttəfiqi Almaniya, Qafqaz məsələsində Osmanlı dövləti ilə fərqli bir mənafe toqquĢmasına girmiĢdi. Qafqazın zənginliklərini ələ keçirmək istəyən Almaniya, xüsusilə Bakı neftində söz sahibi 104
olmağı hədəfə alırdı. Bu mülahizələrlə almanların dəstəyini təmin edən gürcülər 26 mayda Cənubi Qafqaz Cümhuriyyətindən ayrılaraq, müstəqilliyini elan etmiĢdilər. Osmanlı dövləti Gürcüstan, Ermənistan və Azərbaycan ilə ayrı-ayrı dostluq və əməkdaĢlıq müqavilələri imzalamaq üçün çalıĢırdı. Türkiyə Qafqazda edəcəyi hərbi hərəkatın təhlükəsiz bir Ģəkildə yürüdülə bilməsi üçün bəzi strateji bölgələrlə dəmir yollarını nəzarəti altına almaq və erməni və gürcü qüvvələrinin türk hərbi hərəkatına müdaxilə edə bilməyəcək bir vəziyyətə gətirilməsini təmin etmək istəyirdi. Türklərin gürcü və ermənilərə qəbul etdirməyə çalıĢdığı bu istəklərə almanlar Ģiddətlə qarĢı çıxdı. Almanlar gürcülərlə Potidə imzaladıqları müqavilə ilə Batum-Tiflis
dəmir yolunun nəzarətini ələ keçirdilər. Bununla da kifayətlənməyən almanlar ruslara əsir düĢən əsgərlərindən birliklər qurmağa baĢladılar. Ermənilər isə Tiflis-Culfa dəmir yolunun nəzarətini almanlara vermək istəyirdilər. Osmanlı dövləti bu dəyiĢikliklər qarĢısında lazım gələn çalıĢmaları sürətlə tamamlayaraq, istəklərini qəbul etdirdi. Batumda 31 may 1918-ci ildə ermənilərlə, 3 iyun 1918-ci ildə də gürcülərlə dostluq və əməkdaĢlıq müqavilələri imzaladı. 21 Bu yenilik Almaniya ilə Osmanlı dövlətinin arasını açmaqda gecikmədi. BaĢkomandan vəkili Ənvər paĢa Türkiyə ilə Almaniya arasında ortaya çıxan bəzi anlaĢılmazlıqları çözmək üçün Osmanlı Orduları kurmay baĢqanı alman generalı Von Seeckt ilə Batuma getdi. Məsələ burada gen-bol araĢdırıldı. Fəqət almanlar daha sonra bildiklərini tətbiq etməyə çalıĢdılar. Buna görə 3-cü Ordu komandanı Vəhib paĢa Gümrüdəki türk hərbi birliklərinin Tiflis üzərinə yürüməsini əmr etdi. 10 iyun 1918-ci ildə irəli hərəkata baĢlayan birliklər qarĢılarına çıxan gürcü-alman birləĢmiĢ qüvvələrini dağıtdı. Bəzi alman zabit və əsgərlərini də əsir etdilər. Alman baĢ Qərargahının Ənvər paĢa nəzdində dövrəyə girməsi nəticəsində əsirlər sərbəst buraxıldı, türk əsgəri də irəli hərəkatı dayandırdı. Bu dəyiĢikliklərə rəğmən almanlar qısa bir müddət sonra türk əsgərinin Gürcüstandakı dəmir yollarından faydalanmasına müxtəlif əngəllər çıxarmağa davam etdilər. 22
səlahiyyətlərlə təchiz olunaraq, 25 mart 1918-ci ildə 6-cı Ordunun yerləĢdiyi Mosula getdi. 23 Buradan seçdiyi iyirmi nəfərlik qərargah zabiti və gərəkli hərbi personalla birlikdə 8 apreldə Mosuldan hərəkətlə Revandiz, Sovuçbulaq, Təbriz üzərindən Zəngəzura çatdı və 20 apreldə Osmanlı sultanının ona verdiyi fərmanı yayınladı. Paytaxt Bakı düĢmən iĢğalı altındaydı. Qara dəniz-Tiflis-Bakı quru və dəmir yolu xəttinin üzərində olması və ətrafında sıx olaraq türklərin yaĢaması kimi bəzi əlveriĢli səbəblərə görə Nuru paĢa ordu mərkəzinin Gəncədə qurulmasına qərar verdi. 24
coĢqun sevgi nümayiĢi altında Gəncəyə girdi. Nuru paĢanın yanında Qafqaz Ġslam Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|