Dünya əDƏBİyyati klassiKLƏRİ
Yüklə 6,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
DÜNYA ƏDƏBİYYATI KLASSİKLƏRİ
tükənmiş utopiya qiyam şəklini alırsa, başına nə gələcəyini bilir, utopiya çox zaman vaxtından əvvəl gəlir. Belə olanda sakitləşir, zəfər əvəzinə fəlakəti böyük bir səbatla qəbul edir. Kim utopiyanı rədd edirsə, utopiya şikayətlənmədən ona xidmət edir, hətta onu rədd edənləri haqlı görür; onun nəcibliyi bundadır ki, o, hər kəs tərəfindən tərk edilməyə də razıdır. O, maneələr qarşısında əyilmir, eyni zamanda nankorlara güzəştə gedir. Yaxşı, bu nankorluqmu? İnsanlıq nöqteyi-nəzərindən nankorluqdur. Ayrı-ayrı şəxsiyyətlər nöqteyi-nəzərindən nankorluq deyil. Tərəqqi insan varlığının formasıdır. Bəşəriyyətin bütün həyatına bir yerdə tərəqqi deyilir; bəşəriyyətin irəliyə doğru hərəkətinə tərəqqi deyilir. Tərəqqi irəliyə addım atır; bu, insanın yerdə səma- viliyə, ilahiyə doğru olan böyük səyahətdir. Elə olur ki, tərəqqi yolda dayanır - burada o, geridə qalanları toplayır; elə olur ki, o dayanıb dincəlir - bu zaman düşünür, birdən gözləri qarşısında bütün zənginliyi ilə canlanan füsunkar Kənan torpağını seyrə dalır; elə gecələr olur ki, o yatır; mütəfəkkir üçün bəşəriyyətin qaranlıq çökmüş qəlbini görməkdən, zülmət içində yatmış tərəqqini kor kimi əllərilə axtarmaqdan, onu oyatmağa gücü çatmamaqdan əzablı bir təşviş yoxdur.
Bir gün Jerar de Nerval mənə dedi: “Bəlkə, Allah ölüb?” Ner- val tərəqqini Allahla qarışdırır, hərəkətdəki fasiləni Allahın ölməsi hesab edirdi. Məyus olanlar haqlı deyillər. Tərəqqi həmişə oyanır, əslində, lap yuxuda da öz yoluna davam edir, çünki bu zaman o böyüyüb boy atır. Siz bir də onu görsəniz, onun boy atdığına inanarsınız. Sel bir yerdə sakit dura bilmədiyi kimi tərəqqi də sakit dura bilməz; onun qabağını kəsməyin, onun məcrasına qaya parçaları atmayın: maneələr suyu köpükləndirir, bəşəriyyəti isə dalğalandırır. İğtişaşların da, qiyamların da səbəbi budur. Lakin bir iğtişaşda məlum olur ki, biz qabağa getmişik. Nizam-intizam düzəlməyincə - nizam-intizam isə ümumi sülhdən başqa bir şey deyil - bəli, nizam-intizam düzəlməyincə, yer üzündə ahəng və birlik əmələ gəlməyincə, tərəqqinin mərhələləri inqilablar olacaqdır. Tərəqqi nədir? Biz bunu dedik. Tərəqqi fasiləsiz hərəkətdir, xalqların həyatıdır. 78 downloaded from KitabYurdu.org Ancaq bəzən elə olur ki, ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin keçici həyatı insan övladının əbədi həyatına müqavimət göstərir. Bir şeyi kədərlənmədən etiraf edək: hər kəsin öz şəxsi mənafeyi vardır, bunu qorumaq, müdafiə etmək heç də cinayət deyil. Hal- hazırda tamamilə qanuni olaraq müəyyən dərəcədə xudbinlik veril- mişdir. Keçici həyatın öz hüququ vardır, bu həyat gələcək üçün özünü həmişə qurban verməyə heç də borclu deyil. Yer üzündə yaşayan indiki nəsil gələcək üçün öz yolunu qısaltmağa borclu deyil; əslində, gələcək nəsil də onun kimi bir nəsildir; onun da yaşamaq dövrü gələcəkdir. Hər şey adlı birisi pıçıldayaraq deyir: “Mən mövcudam, mən cavanam, sevirəm, mən qocayam, dincəlmək istəyirəm, mən ailə başçısıyam, mən zəhmət çəkirəm, mən öz işimdə müvəffəq oluram, mənim işim çox yaxşı gedir, mənim arvadım var, uşaqlarım var, mən onları sevirəm, mən yaşamaq istəyirəm, məni rahat buraxın”. Buna görə də bəşəriyyətin qabaqcıl nəcib dəstələri müəyyən vaxtlarda belə böyük bir laqeydliyə rast gəlir. Bunu da etiraf etmək lazımdır ki, utopiya müharibəyə başlamaqla öz parlaq zirvəsindən enir. Citopiya, gələcək günlərin bu həqiqəti, müharibəyə girişməklə dünənki yalanın üsullarından istifadə edir. Citopiya, bizim gələcəyimiz, keçmişdən yaxşı hərəkət etmir. Saf ideya zorakılıq olur. Bu zorakılıqla qəhrəmanlığı ləkələyir, əslinə qalanda bunun üçün o cavab verməlidir; onun bu zorakılığı kobud zorakılıqdır, o, hər vasitədən istifadə edir, bu vasitələr əxlaq qaydalarına ziddir, bunun üçün də o, faciəli surətdə cəzalanır. Cİsyan etmiş utopiya əlində qədim hərbi kodeks, vuruşur; o, casus- lan güllələyir, xainləri boğazlayır, canlı insanlan məhv edir, onları məc- hul qaranlığa atır. Citopiya ölümdən kömək alır, bu çox böyük qəba- hətdir. Elə düşünmək olar ki, utopiya, guya, həqiqətin işığına, onun sarsılmaz, əbədi qüvvəsinə inanmır. O, öz qılıncını işə salır. Lakin qılınc çox da elə adi bir şey deyil. Qılınc ikiağızlı silahdır. Başqasını yaralayan özü də yaralanacaqdır. Biz bu qeyd-şərti söyləməklə, həm də lazımi kəskinliklə söylə- məklə, gələcək uğrunda vuruşan bu şanlı insanlara, utopiyanın bu kahinlərinə - onların öz məqsədinə çatıb-çatmamasından asılı olmayaraq - valeh olmaya bilmərik. Onlar işləri baş tutmasa da, pərəstişə layiq insanlardır; bəlkə də, onların əzəməti işlərinin baş tutmamasında özünü daha artıq göstərir. Qalibiyyət əgər tərəqqiyə 79
downloaded from KitabYurdu.org DÜNYA ƏDƏBİYYATI KLASSİKLƏRİ
kömək edirsə, o bütün xalqın alqışına layiqdir, lakin qəhrəmancasına məğlubiyyət ürəkləri mütəəssir etməlidir. Qalibiyyət ehtişamlı, məğlubiyyət əzəmətlidir. Biz əzabkeşliyi müvəffəqiyyətdən üstün tuturuq, bizim üçün Con Braun Vaşinqtondan, Pizakane Haribal- didən yüksəkdir. Heç olmasa, bir adam məğlub olanların tərəfini saxlamalıdır. Gələcəyin böyük kəşfiyyatçıları fəlakətə uğrayanda biz onlara qarşı haqsızlıq edirik. İnqilabçıları dəhşətli işlər görməkdə təqsirləndirirlər. Hər barri- kada cəmiyyətə qarşı bir sui-qəsd hesab olunur. İnqilabçıları nəzə- riyyələri üzündən müqəssir edirlər, onların məqsədinə inanmırlar, başqa fikirdə olmalarından qorxurlar, düzlüklərini şübhə altına alırlar. Onları - mövcud ictimai quruluşa qarşı ehtiyacı, kədəri, ədalətsizliyi, şikayəti, məyusluğu irəli sürməkdə, ortaya atmaqda, dağ kimi bir- birinin üstə qalaqlamaqda, insan cəmiyyətinin lap dərinliyindən zülmətin qara qayalarını dartıb çıxarmaqda, sonra da bu qayaların üstünə çıxıb döyüşə girişməkdə təqsirləndirirlər. Çığıraraq onlara deyirlər: “Siz cəhənnəmin daş yolunu alt-üst etdiniz”. İnqilabçılar da onlara deyə bilərdilər: “Buna görə də bizim barrikada xoş niyyətlərlə döşənmişdir”. Şübhəsiz, ən yaxşı yol - məsələləri sülh ilə həll etməkdir. Xülasə, hər necə olsa, qənbər daşlarına baxanda ayı əfsanəsi yada düşür, belə xoş bir niyyət cəmiyyəti hər şeydən çox təşvişə salır. Cəmiyyətin nicatı onun öz əlindədir, qoy bu xoş niyyəti o özü göstərsin. Onda belə amansız, qəti tədbirlərə əl atmaq lazım gəlməz. Şəri, bədxahlığı bitərəfcəsinə öyrənməli, onun mövcud olduğunu yəqin bilməli, sonra da müalicəsinə başlanmalıdır. Cəmiyyəti biz buna dəvət edirik! Hər necə olursaolsun, kim ki gözünü Fransaya dikərək, idealın yenilməz məntiqinə dayanaraq, dünyanın hər yerində böyük iş üçün vuruşur, böyük əzəmət sahibidirlər, onlar öz mənfəətini güdmədən özlərini tərəqqi yolunda fəda edirlər, onlar qəza-qədərin hökmünü yerinə yetirirlər, onlar müqəddəs iş görürlər. Onlar ilahi dramının gedişində, müəyyən edilən vaxtda öz sözünü söyləyən bir aktyor sakitliyi ilə qəbrə enirlər. Onlar 14 iyul 1789-cu ildə başlanan böyük xalq hərəkatının bütün dünyada qarşısıalınmaz bir qüvvə ilə yayıl- ması, böyük bir ehtişamla inkişaf etməsi uğrunda özlərini ümidsiz 80
downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 6,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|