şüurda
üçün ç
bazarının qloballaşması daha çox
iqtis
ölkələ
tinə rəğmən
qloballaşma
dünyan
keyfiyy
iyyəçilərin simasında məhdudiyyətlərə və
təcrid
sferası
buna gör
lokal art
avtonom fəaliyyətin iskirini yaratmaq müşkül bir işdir. Daha
doğru
ı»,
usiyanın Qloballaşma Problemləri İnstitutunun «Qloballaşmanın praktikası» və digər
ndomental tədqiqatlardan qaynaqlanaraq YUNESKO-nun dəstəyi ilə bir qrup müstəqil alimlər
n kommunikasiyasını tam
qammada əhatə edən mobil qovuşması prosesi dayanır. Burada ayrı-ayrı kontinentləri əhatəsində
çoxfu
ssümdə Berinq
allar üzərindən
ən, eni 80-100, uzunluğu 60 min kilometr olan
transk
ial-iqtisadi
rı həcmində, 20-
25 il
ının əsas meyarını bəşəri istehlak tələbinin miqdarı müqabilində proporsional,
uyğu
Qloballaşma
, iqtisadi və mədəniyyət təfəkküründə dəyişikliklərə rəvac verir, cəmiyyət adaptasiyası
ətinliklər, yeni sosial-iqtisadi problemlər yaradır. Dünya
adi inkişaf etmiş dövlətlərin mənafelərinə xidmət edərək əks qütbdə olan zəif təsərrüfatlı
rin yüksək tərəqqi əldə etməsinə mane olur. Bu xüsusiyyə
ın bir sıra regionlarında antiqlobal proteslərlə müşaiyət olunaraq milli məhsul istehsalına
ət və möhkəmlik
gətirən vətənpərvər fərd
ə məruz qalır. Qloballaşmanın mənfi meylinə ayrıca götürülmüş sosial-iqtisadi məkanlar
nda sipər çəkilməsi regionlaşma konsolidasiyasını yeni konturlarla möhkəmlədir. Məhz
ə də müasir dünyanın sosial-iqtisadi həyatı yalnız qlobal axın sürətində deyil, həm də
ım tendensiyasında təyinat tapır [63, 66, 102].
Lokallıq aspektini avtonom fəaliyyət müstəvisi tərənnüm edir. Yunan mənşəli istilah olaraq
avtonomiya özüm -
autos və qanun -
nomos sözlərinin sintezindən yaranmış və məxsusi
qanunauyğunluq mənasını ifadələndirir. Avtonomiyanın Azərbaycan dilindəki parafrazı
muxtariyyət isə ərəb mənbəli
muxtar - ixtiyarı olan, müstəqil,
azad və sərbəst sinonimləri ehtiva
edir. Ensiklopedik interpretasiyada muxtariyyət-avtonomiya - ümumdövlət konstitusiyası
çərçivəsində, daxil özünü idarəetmə hüququ kontekstində dövlətin hər hansı bir hissəsinin
dövlət-regional məsələlərinin müstəqil həll edilməsini şərtləndirən lokal inzibati-ərazi qurumu
kimi anlaşılır.
Müasir dünyamızda tam
su bu sevda heç baş tutan da deyildir. Lokal avtonom fəaliyyət strategiyasında addımlamaq
nə qədər də milli və iqtisadi təhlükəsizlik təminatlı olsa da qloballaşma prosesi onun dayaqlarına
daim zərbələr edirəcəkdir. Yaşadığımız məqamlarda ölkə və birliklərin qarşılıqlı rabitəsi və
dərinləşən inteqrasiyası yeni sosial, geosiyasi və geostrateci əsasda reallaşmaqdadır. Və bu bir
reallıqdır. Sosial-ekoloji faktorlar ön sırada olan geosiyasi gerçəklikləri sıxışdıraraq onu ikinci
plana yuvarlatmış, bununla da dünya prioritetlərini təbəllüdatlara uğratmışlar.
Müasir qloballaşma prosesi bütün planeti əhatə edən yeni mümkün ümumi siyasi-iqtisadi,
sosial-ekoloji sistem axtarışındadır. Belə bir qlobal strateci sistem layihəsi olaraq
«Kontinentlərin böyük qovuşması» konsepsiyası gündəmə gəlmişdir.
Müvafiq universal
konseptual layihə Roma klubunun «Artım sərhədləri», BMT-nin «Dayanaqlı İnkişaf Proqram
R
fu
tərəfindən işlənmişdir. Bu konsepsiyanın əsasında bütün kontinentləri
nksional infrastrukturun yaranışını, mühəndis qurğuları, kanallar, süni üzən adaların, körpu
və tunellərin inşaası obyektlərində əhatə olunan elmi-texniki və texnoloji-inteqrasiyalı amil kimi
məkan-kommunikasiya resursu çıxış edir [94].
«Kontinentlərin böyük qovuşması» layihəsinin ana xəttində konkret təcə
boğazından yeraltı tunel çəkilişi ilə dəhliz yaradaraq, bütün sivilizasion are
keçərək planetin əksər quru parçasını birləşdir
ontinental magistral kompleksin inşaası dayanır. Planetin inteqrasiyasında sos
münasibətlərin yeni harmonik birləşmə mexanizmi olacaq «Kontinentlərin böyük qovuşması»
layihəsinin reallaşması yeni texnoloji sistemlərin tətbiqilə 25
trilyon ABŞ dolla
müddətinə müəyyən olunmuş, özünütəminat dövriyyəsi isə tam 20 ilə hesablanmışdır.
Yeni inkişaf müstəvisinə qədəm qoymuş insan təkamülünün problemlərini yalnız qlobal
kommunikasiyon layihələrlə təmin etmək mümkün olmayacaqdır. Biz indi təbiət və cəmiyyətə
fərqli yanaşmanı əxzetmədə, biosferin şüur dünyası olan noosferaya keçid epoxasındayıq. Bu
epoxal keçid sosium paradiqmasının yeni konstruksiyasını şərtləndirir. Belə ki, XXI əsr insanın
tərəqqi strategiyas
n kəmiyyətli istehsalın yaradılmasına, elmi-texnoloji məhsulların hamıya paylaşdırılmasına
nailolma ifadə etmədədir. Bu yeni mahiyyətin fundomental reallaşması isə əsaslı dərəcədə qlobal
axın və lokal dirçəliş konsensusu ilə mümkün olacaqdır [90].
və regionlaşma münasibətləri diskutiv predmetlidir. Bir qism tədqiqatçılar
85
onların bir-birlərinin möhkəmləndirdikləri, digərləri isə bu fenomenlərin təzadlı olduğu
qənatindədirlər. Qloballaşma və regionlaşma proseslərinə birləşmə və siyasi motivləşmə kimi də
baxılır. Onların qarşılıqlı şərtliliyi
«qlokalizasiya» neologizmi yaratmışdır. Əslində, dəqiq
interpretasiyada ambivalent strukturlu «qolkalizasiya» termini «qlobal» və «lokal» antonimlərin
sintezinin ifadəsidir.
Qlokalizasiya qlobal, lokal və ya regional olan siyasi-iqisadi, sosial-mədəni
maraq və təməyüllərin uzlaşmasını kimi dövlət tənzimlənməsindən çox submilli və üstmilli
səviyyələrlə asılılıqda cərəyan edir.
Qlokalizasiya ilə yanaşı planetdə modern konsepsiya formatında postsivilizasiyalı inqilabi
meyl - mondoliziasion proseslər də sürət toplayır. Mondolizasiya bir tərəfdən sivilizasiya
moderninin davamı, digər tərəfdən milli dövlətin baza formasının ayıran və dağıdan müasir
düny
şəbəkəsində çevik kommunikasiyalı rabitə ən böyükdən son kiçiyə, BMT-dən
aula,
yası və hərdən də
mark
a sistemli planetar dualiz kimi çıxış edir. Ənənəviçiliyə əks
qütbdə dayanan mondinalizmin
məqsədlərini qlobal ideoloji məkfurədə: irqi, milli, dini təsnifat olmayan və sonda hətta cinsi
bölgüyə belə etiraz edən prinsiplər üzərində qurur. Lakin nə qloballaşma və nə də mondolizm
vesternizasiya təşviqində bulunmamalı, üstün olaraq sosial və mədəni çoxnövlülüyün
sintenizində daha çox yeni translokal, qlakolikazision kefiyyətlərə istinad etməlidir [125].
Sosial-texniki tərəqqi məhz inkişaf edən qlolakalizasiyadır. Ümumdünya siyasəti
qlokalizasiya prosesində dövlətlərarası sistemdən daxiliqlobal şəbəkəyə transformasiya olunur.
Qlokalizasiya
səhradan vahəyə, dəyradan gölməçəyə nüfuz edən vektorial xətt üzərində qurulmuşdur.
Müvafiq «recim» Roma klubunun
«qlobal düşün lokal hərəkət et» prinsipinə tamılıqla
adekvatdır. Elə bu baxımdan «qlobal brendlər» işləyən marketoloqlar multmilli və postmodern
situasiyada öz kompaniyalarının iflas riskini artırmaq müstəvisində hərəkət etmək
məcburiyyətində qalırlar. Qlokalizasiya isə belə şəraitdə brendinq strategiyasını dəyişərək
istehlakçının mədəni xüsusiyyətlərinin maksimal nəzərə alınmasını şərtləndirir. Obrazlı deylimdə
qlokalizasiya strategiyasında yalnız əmtəə deyil,
tam marketinq kommunikasi
etoloqların özlərinin də imici lokallaşdırılır [129].
Qloballaşma planet sakinlərinin inteqrasiya strategiyasının qanunauyğun, qaçılmaz, labüd,
obyektiv bir proses olsa da o, bu gün sərbəst məqsədyönlü inkişaf vektoruna malik deyildir.
Kortəbii, xaotik dinamikliyi ilə fərqlənən qloballaşmanın mərkəzləşmiş qaydada tənzimlənməsi
hələki dünya ictimaiyyati tərəfindən tələb olunmamışdır. Lakin bu nisbi xotikliyi konsensusa
gətirən lokal və regional indikatorları mövcuddur. Məhz müvafiq lokal və regional indikatorlar
bu planetar hərəkatın hazırki məqamda qapalı tənzimləyiciləri funksiyasını yerinə yetirərək
qlokalizasiya prosesləri stimullaşdırır, qlobal inteqrasiyaya nizami ahəng və düzüm gətirirlər.
4.5. Regional inteqrasiya prinsipləri
Planetin yeni keosiyasi və geoiqtisadi düzümündə mühüm yer
tütan regionlaşma
inteqrasiyanın mühüm forması kimi əhəmiyyətini artırmaqdadır. Əslində regionlaşma və
inteqrasiya bir-birini tamamlayan beynəlmiləşmənin təzahür amilləridir. Latınca
integratio -
bərpa olunma
, integrationis - tam, vahid kimi ifadələndirilən
inteqrasiyanın ali məqsədini
iqtisadi artım teplərin davamlılığına rəğmən əldə olan resusurslardan maksimal dərəcədə effektli
istifadə əks etdirir. Müasir dünyada ölkələrinin iqtisadiyyatlarının obyektiv birləşmə prosesi
olara
yə daşıyır. Bundan başqa diqqətə
çəkild
q inteqrasiya milli təsərrüfatının beynəlmiləlləşməsi şərtliliyinə əsaslanır. Bu proses
nəticəsində ölkə iqtisadiyyatı aktiv tempdə dünya təsərrüfatının bir hissəsinə çevrilir.
İnteqrasiyanın əlaməti kimi iqtisadiyyat sferasında ümumi siyasətin formalaşdırılması və
reallaşdırılması çıxış edir. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya əsas beş mərhələdən keçir:
azad ticarət
zonası, gömrük ittifaqı, ümumi bazar, iqtisadi ittifaq və
iqtisadi və valyuta ittifaqı. Müvafiq
inteqrasiyanın beş pilləsini hələlik AB keçmişdir [76].
İnteqrasiyanın başlıca stimullarını iqtisadiyyatın özündə axtarmaq gərəklidir. Hər bir ölkə
öz coğrafi, iqlim və təbii sərvətləri baxımından fərqli səciy
iyi kimi, profesional vərdişlər, dövlətçilik və iqtisadi təcrübə kimi təməl komponentləri də
86