63
tədbirlər nəticəsində 1996-cı illə müqayisədə 2000-ci ildə ölkəmizdə orta aylıq əmək haqqı 3,6
dəfə, pensiyaların məbləği isə 3,4 dəfə artmışdır. Təkcə 2002-ci ildə əhalinin
nominal pul gəliri
11,4% artaraq 21,2 trilyon manat olmuşdur. Adambaşına isə 1ə,5% artmaqla 2,6 milyon manata
çatmışdır. Muzdla işləyən hər bir işçinin əmək haqqı 2002-ci ildə 21,3% çoxalmış və 315,2 min
manat təşkil etmişdir.
Əhalinin həyat səviyyəsinin artması 2002-ci ildə davam etmişdir. Belə ki, respublikamızda
mənzil tikintisinin artması, Bakıda özəl firmalar tərəfindən yaşayış evlərinin inşasının getdikcə
geniş vüsət alması, ölkəyə idxal olunan avtomobillərin və məişət avadanlıqlarının sayının ilbəil
çoxalması, əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin yüksəlməsi ilə ticarət dövriyyəsinin genişlənməsi və
sair amillər ölkə əhalisinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşmasına dəlalət edir. Bundan başqa, 2002-ci
ildə əhalinin banklara qoyduqları əmanətlərin həcmi 744,1 milyard manata çatmışdır ki, bu da
2001-ci illə müqayisədə 177 milyard manat çoxdur. Lakin müasir dövrdə dünyanın bir çox
ölkələrində olduğu kimi, bazar iqtisadiyyatının obyektiv və subyektiv çətinlikləri ilə bağlı bizim
ölkəmizdə də yoxsulluq problemi vardır və bunun aradan qaldırılması üçün ciddi tədbirlər həyata
keçirilir. Belə tədbirlərdən ən mühümi 2002-ci ildə qəbul olunmuş «Yoxsulluğun Azaldılması və
İqtisadi İnkişaf üzrə Dövlət Proqramı»dır. Həmin
proqramda göstərilir ki, beynəlxalq
təşkilatların araşdırılma metodikasının nəticələrindən aydın olur ki, ölkəmizdə əhalinin 47%-i
yoxsulluq səviyyəsindədir. Demək, bizim əsas vəzifəmiz bundan sonra aparılan işlərlə
yoxsulluqla mübarizəni gücləndirmək, yoxsulluğu azaltmaq və gələcəkdə Azərbaycan
Respublikasında yoxsulluğu tamamilə aradan qaldırmaqdan ibarətdir. Bu sahədə Azərbaycanın
yeni neft strategiyası mühüm rol oynaya bilər. Çünki respublikamızda mənfəət
karbohidrogenlərinin həcminin və satışının artması Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft
Fonduna daxil olan gəlirin çoxalmasına imkan verər ki, bu da əhalinin sosial problemlərinin
həllini sürətləndirə bilər.
2003-2005-ci illəri əhatə edən «Yoxsulluğun Azaldılması və İqtisadi İnkişaf
üzrə Dövlət
Proqramı» məhz bu məqsədlə hazırlanmışdır. Bu proqramda aparılacaq islahatların həm iqtisadi,
həm sosial, həm də institutsional aspektləri kompleks şəkildə əhatə olunmuş və burada nəzərdə
tutulmuş tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində ölkəmizin əhalisinin sosial rifahının
yüksəlməsi təmin olunacaqdır. Dövlət proqramında yoxsulluğun azaldılması ilə əlaqədar nəzərdə
tutulmuş tədbirlərin əsas istiqamətlərindən biri də sosial sahədə islahatların aparılması,
yoxsulluğa daha həssas olan əhali qruplarının üzləşdikləri problemlərin həllinin ön plana
çəkilməsidir. Azərbaycan dövləti tərəfindən son illərdə əhalinin sosial müdafiəsinin
gücləndirilməsi, pensiya və müavinətlərin məbləğinin tədricən artırılması sahəsində çox mühüm,
məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirilmişdir. Əhalinin sosial müdafiəsinin daha da
təkmilləşdirilməsi, onun həssas qruplarının daha ünvanlı sosial yardımla təmin olunması
məqsədilə yeni sosial siyasətin həyata keçirilməsinə ehtiyac vardır. Sosial siyasətin
müvəffəqiyyətlə aparılması yalnız bu sahə ilə bağlı tədbirlərin
həyat səviyyəsinə deyil, eləcə də
bütün cəmiyyətin ümumi vəziyyətinə, həyat tərzinə, maddi təminatına öz təsirini göstərir. Ona
görə də əhalinin sosial müdafiəsi məsələləri ölkəmizdə aparılan sosial-iqtisadi inkişafla birbaşa
bağlıdır. Məhz bu səbəbdən də dövlətimizin sosial siyasəti ilk növbədə yoxsulluğun aradan
qaldırılması və əhalinin rifah halının yüksəldilməsinə yönəldilmişdir.
Ölkə əhalisinin sosial müdafiə hüquqlarının qorunması və xalqın maddi vəziyyətinin
yaxşılaşdırılması ilə bağlı tədbirlərin hamısı əhalinin real gəlirlərinin artırılmasına, onların maddi
rifahının yaxşılaşdırılmasına yönəldilmişdir. Bununla bağlı, son illərdə həyata keçirilmiş
tədbirlərin bəzilərini nəzərdən keçirmək məqsədəuyğun olardı. Belə ki, 1997-ci
ilin avqust
ayında ölkə üzrə pensiyaçıların yarıdan çoxunun pensiyasının məbləği 2,2 dəfə artırılmış, eləcə
də əllillərin, tənha və ahıl vətəndaşların, sosial pensiyaçıların pensiyalarına əlavə müavinətlər
müəyyən edilmiş, 1998-ci ilin avqust ayından şəhid ailələrinin, müharibə əlillərinin, qaçqın və
məcburi köçkünlərin pensiyalarının məbləği 2 dəfədən çox artırılmışdır. 2000-ci il yanvarın 1-
dən pensiya və müavinətlərin ümumi məbləğinin minimum həddi 50 min manata, 2002-ci il
yanvarın 1-dən isə 70 min manata çatdırılmışdır. 2000-ci ilin noyabr ayından sosial
64
pensiyaçıların pensiyalarına əlavə olaraq 10 min manat aylıq müavinət müəyyən edilmiş, 2001-ci
il yanvarın 1-dən isə 20 Yanvar əlillərinin və Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü
uğrunda əlil olanların pensiyalarına hesablanan aylıq müavinətlər orta hesabla 1,5 dəfə,
aztəminatlı ailələrdə uşaq doğularkən verilən birdəfəlik müavinət 1,4 dəfə, dəfn üçün müavinət
1,5 dəfə, üç uşağa qulluğa görə düşən ödənişli sosial məzuniyyətdə olanlara verilən aylıq
müavinət orta hesabla 1,8 dəfə artmışdır.
Dövlətimizin bu istiqamətdə apardığı məqsədyönlü
tədbirlərin həyata keçirilməsi davam etdirilir və 2003-cü ildə pensiya
və müavinətlərin
nəzərəçarpacaq dərəcədə artırılması gözlənilir. Azərbaycan Respublikası Dövlət Sosial Müdafiə
Fondunun 2003-cü il büdcəsində bu məqsədlərə böyük məbləğdə vəsait ayrılmışdır. Bütün bu
tədbirlər onu göstərir ki, sosial siyasət, əhalinin sosial müdafiəsi məsələləri dövlətimizin iqtisadi
siyasətində əsas yer tutur. 2003-cü ildə ölkə iqtisadiyyatının aparıcı sahəsi olan neft sənayesini
daha böyük uğurlar gözləyir. Yeni neft strategiyasının həyata keçirilməsi istiqamətində nəzərdə
tutulmuş tədbirlər, neft və qaz hasilatına dair illik proqnozlar bunu deməyə əsas verir.
ARDNŞ
üzrə neft hasilatına dair əldə olunmuş sabitliyi qoruyub saxlamaq, qaz istehsalındakı böhranı
aradan qaldırmaq üçün kompleks tədbirlər proqramı işlənib hazırlanmışdır. Neft hasilatındakı
sabitliyi qoruyub saxlamaq məqsədilə köhnə yataqlarda yeni, mütərəqqi üsulların tətbiqi, işlək
quyu fondunun artırılması və yeni hasilat quyularının qazılması nəzərdə tutulur. 2003-cü ildə
ölkəmizin neft sənayesinə xarici investisiya qoyuluşunun həcmi də xeyli artırılacaq və «Çıraq»
platformada və Səngəçal terminalındakı neft və qaz qurğularının modernləşdirilməsi nəticəsində
gündəlik hasilat 145 min barrelə çatdırılacaqdır.
2003-cü ildə ümumi dəyəri 8,6 milyard dollar olan «Azəri» layihəsi üzrə dənizdə və quruda
nəhəng tikinti-quraşdırma işlərinin aparılması nəzərdə tutulur. «Əsrin müqaviləsi»nin operatoru
BP şirkəti tərəfdaşları ilə birlikdə «Azəri-Çıraq-Günəşli» layihəsi üzrə əməliyyatlara 100 milyon
dollar, əsaslı işlərə isə 2 milyard 52 milyon dollar vəsait sərf ediləcəkdir. «Azəri» layihəsi
çərçivəsində tikinti-quraşdırma işlərinin davam etdirilməsi, ilk sualtı boru
kəmərinin çəkilməsi,
«Azəri» yatağının qərb hissəsində öncə qazma-dayaq tavasının quraşdırılması, «Faza-3» layihəsi
üzrə müfəssəl mühəndis-layihə işlərinin aparılması 2003-cü ildə görüləcək əsas işlərdəndir.
Bütün layihələr üzrə təsdiq olunmuş illik iş proqramları və büdcəyə uyğun olaraq 2003-cü ildə
BP tərəfdarları ilə birlikdə Azərbaycandakı əməliyyatlara 4,3 milyard dollar investisiya
yönəldəcək.
2003-cü il Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəmərinin çəkilişinə başlanılması ilə əlaqədar, xüsusilə,
əlamətdar olacaq. Artıq Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyədə kəmərin keçəcəyi ərazilərdə torpaq
alınması prosesinə başlanmışdır. Məlumat üçün qeyd edək ki, kəmərin Azərbaycan ərazisindən
keçən hissəsi JJİJ şirkəti, buradakı texniki qurğuları isə «Petrofak» şirkəti inşaa edəcəkdir.
Kəmərin Azərbaycan hissəsinin tikintisi üçün nəzərdə tutulmuş borular
Yaponiyadan Səngəçal
terminalına gətirilmişdir.
2003-cü ildə «Şah-dəniz» layihəsi üzrə də geniş tədbirlər həyata keçiriləcək. «Şah-dəniz»
tərəfdaşları kommersiya və maliyyələşdirilmə ilə bağlı son danışıqları yekunlaşdırdıqdan sonra
2003-cü ilin birinci rübündə adı çəkilən layihənin birinci mərhələsinə başlamağa dair qərar qəbul
edilmişdir. Bu da ilk qazın, əvvəlcədən nəzərdə tutulduğu kimi, 2006-cı ildə Türkiyə bazarına
çıxarılmasına imkan verəcəkdir.
Xəzərin Azərbaycan sektorundakı yataqların xarici şirkətlərlə birgə işlənməsinə dair
hasilatın pay bölgüsü üzrə digər sazişlərin də həyata keçirilməsi istiqamətində konkret işlər də
yerinə yetirilir. «İnam» perspektiv strukturunda axtarış-kəşfiyyat quyularının qazılması, eləcə də
«Alov» yatağı üzrə texniki araşdırmalar və kollektorun qiymətləndirilməsi davam edəcəkdir.
Azərbaycanın yeni neft strategiyasının güzgüsü hesab edilən ARDNF-in 2003-cü ildə xeyli
zənginləşməsi, Fondun vəsaitinin bir qədər də artacağı gözlənilir. Təqribi hesablamalara görə,
Bakı-Tbilisi-Ceyhan Əsas İxraj Boru Kəmərində ARDNŞ-in payının maliyyələşdirilməsi və
dövlət büdcəsində bir sıra sosial məsələlərin həlli üçün nəzərdə tutulmuş xərclər ödənildikdən
sonra 2003-cü ilin sonunadək Fonda 800 milyon dollardan çox vəsait yığılacağı gözlənilir.
Proqnozlaşdırıldığına görə, 2003-cü il dövlət büdcəsinin xərcləri ümumi daxili məhsulun 19,6%-