Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İonlaşdırıcının köməyi ilə qazda baş verən boşalma qeyri-müstəqil, ionlaşdırıcı olmadan baş verən boşalma isə müstəqil qaz boşalması adlanır.
- Plazma . Qismən və ya tamamilə ionlaşmış qaz plazma adlanır.
- ELEKTROSTATİKA. ELEKTROSTATİKANIN ƏSAS QANUNU. KULON QANUNU.
- Kulon qanununa əsasən vakumda sükunətdə olan iki nöqtəvi yük arasındakı qarşılıqlı təsir qüvvəsi yüklərin modullarının hasili ilə düz
- a bərabərdirr.
181 Əgər ionlaşdırıcının təsiri ilə yaranan II yüklü zərrəciklərin hamısı doyma cərəyanı I yaratmaqda iştirak edirlərsə, deməli qazda yüksək gərginliklərdə hansısa yolla yeni yüklü zərrəciklər əmələ gəlir. Şəkil 206. Yeni yüklərin əmələ gəlməsi aşağıdakı kimi izah olunur. Katoda tərəf hərəkət edən müsbət ionlar güclü elektrik sahəsində böyük sürət toplayaraq, katoda çatıb, güclü zərbə vurmaqla, ondan elektron qoparırlar. Bu zaman ionların zərbəsi həmçinin katodu qızdırır və nəticədə zərbə ilə qopmuş elektronlarla yanaşı, həm də termoelektron emissiyası hesabına elektronlar əmələ gəlir. Həm zərbə nəticəsində qopmuş, həm də termoelektron emissiyası nəticəsində əmələ gəlmiş elektronlar güclü elektrik sahəsində sürətlənərək, yollarında neytral atomlardan elektron qoparmaqla, anoda tərəf istiqamətlənmiş elektron seli yaradır. Bu isə dövrədə cərəyan şiddətinin kəskin artmasına səbəb olur. Maraqlıdır ki, bu andan, yəni elektron seli yaranan andan başlayaraq, ionlaşdırıcını kənarlaşdırsaq, qazda cərəyan kəsilməyəcək. Dediklərimizdən aydın olur ki, qazlarda iki cür boşalma baş verir: bunlardan biri ionlaşdırıcının köməyi ilə, digəri isə ionlaşdırıcı olmadan. İonlaşdırıcının köməyi ilə qazda baş verən boşalma qeyri-müstəqil, ionlaşdırıcı olmadan baş verən boşalma isə müstəqil qaz boşalması adlanır. Volt-amper xarakteristikasında qeyri-müstəqil boşalma qrafikin I hissəsinə (doyma cərəyanına uyğun əyrinin sonuna qədər), müstəqil boşalma isə qrafikin II hissəsinə uyğun gəlir. Şimşək çaxması - atmosferdə baş verən müstəqil qaz boşalmasıdır. Qazdan cərəyan keçərkən qarşı-qarşıya hərəkət edən müxtəlif işarəli yüklü zərrəciklərin bir-biri ilə toqquşması həm də onların həyacanlanmasına səbəb olur. Bildiyimiz kimi, həyacanlanmış atomlar işıq mənbəyi rolunu oynayırlar. Buna görə də qazdan cərəyan keçməsi işıq əmələ gəlməsi ilə müşayiət olunur. Qazdan cərəyan keçmənin bu xüsusiyyətindən işıqlanma reklam borularında istifadə olunur. Müstəqil qaz boşalmasından isə projektorlarda güclü işıq mənbəyi kimi istifadə edilir. 182 Plazma . Qismən və ya tamamilə ionlaşmış qaz plazma adlanır. Plazma bəzi spesifik xüsusiyyətlərə malikdir. Bu xüsusiyyətlər plazmaya maddənin dördüncü halı kimi baxmağa imkan verir. Plazmanın yüklü zərrəciklərinin böyük yüyürüklüyə malik olması, onların elektrik və maqnit sahələrinin təsiri ilə asan hərəkət etməsinə səbəb olur. Buna görə də, əgər eyni işarəli yüklərin bir yerə yığılmasının hesabına plazmanın hər hansı hissəsində onun neytrallığı pozulursa, bu hal tezliklə aradan götürülür. Belə ki, eyni işarəli yüklərin bir yerə yığılmasının hesabına yaranmış elektrik sahəsi yüklü zərrəcikləri elektrik neytrallığı bərpa olunana qədər hərəkət etdirəcək və yaranan elektrik sahəsi yenidən sıfır olacaq. Molekulları arasında qısatəsir qüvvələri mövcud olan neytral qazdan fərqli olaraq, plazmanın zərrəcikləri arasında məsafə artdıqca, tədricən azalan kulon qüvvələri təsir edir. Buna görə də plazmanın hər bir zərrəciyi ətrafdakı çoxlu sayda zərrəciklərlə qarşılıqlı təsirdə olur ki, bu da onların təkcə xaotik hərəkətdə yox, həm də müxtəlif nizamlı (kollektiv) hərəkətlərdə iştirak etməsinə zəmin yaradır. ELEKTROSTATİKA. ELEKTROSTATİKANIN ƏSAS QANUNU. KULON QANUNU. Bildiyimiz kimi, elektrik yükünə malik olan cisimlər arasında qarşılıqlı təsir qüvvələri mövcuddur. Bu təsir qüvvələrinin vakuumda sükunətdə olan nöqtəvi yüklər üçün nələrdən asılı olduğunu Kulon müəyyənləşdirmişdir. Ona görə də həmin qanun Kulon qanunu adlanır. Kulon müəyyənləşdirmişdir ki, elektrik yükünə malik olan cisimlər arasındakı qarşılıqlı təsir qüvvəsi cisimlərin malik olduqları yükün miqdarından və onlar arasındakı məsafənin kvadratından asılıdır: , və Bu asılılıqları birləşməklə Kulon qanunu üçün şəklində, bərabərliyə keçməklə isə şəklində ifadələr almış olarıq. 183 Mühitin yüklər arasındakı qarşılıqlı təsiri müəyyən qədər dəyişdirə bilməsini yaxşı dərk edərək, Kulon yükləri vakuumda yerləşdirmiş və onları nöqtəvi yüklər kimi qəbul etmişdir (nöqtəvi yüklər dedikdə, aralarındakı məsafə öz ölçülərindən çox-çox böyük olan yüklər başa düşülür). Kulon elektrik qarşılıqlı təsirini öyrəndiyindən yükləri sükunətdə götürmüşdür. Bildiyimiz kimi, hərəkətdə olan yüklər arasında elektrik qarşılıqlı təsirindən fərqli maqnit qarşılıqlı təsiri yaranır. Deməli, Kulon qanununa əsasən vakumda sükunətdə olan iki nöqtəvi yük arasındakı qarşılıqlı təsir qüvvəsi yüklərin modullarının hasili ilə düz, aralarındakı məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasib olur. Kulon qanununun ifadəsindəki « » – mütənasiblik əmsalı olub, ədədi qiymətcə, vakuumda yerləşmiş, hər birinin yükü 1Kl və aralarındakı məsafə 1m olan iki nöqtəvi yük arasındakı qarşılıqlı təsir qüvvəsinə bərabər olan kəmiyyətdir. Kulon qanununun ifadəsindən alarıq ki, buradan da BS – də –nın vahidinin olması aydın olur. -nın ədədi qiyməti - dır. Deməli, vakuumda yerləşmiş, hər birinin yükü 1Kl və aralarındakı məsafə 1m olan iki nöqtəvi yük arasındakı qarşılıqlı təsir qüvvəsi a bərabərdirr. BS - də “ sabitindən başqa bir sabitinə kiçilir: (buna səbəb kürə formasında qəbul olunan yüklərin səth sahəsinin 2 4 r S ifadəsində olan 4 əmsallarının hesablamalardan kənarlaşdırılmasıdır). Yeni sabit – elektrik sabiti adlanır və kimi təyin olunur. BS - də - ə bərabərdir. Elektrik sabitinin ədədi qiyməti -dır. Elektrik sabitinin ifadəsini nəzərə alsaq, Kulon qanununu BS - də Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|