Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 208. İntensivliyin ifadəsindən alınır. Vakuumda yerləşmiş nöqtəvi yükün elektrik sahəsinin intensivliyi.
- Vakuumda yerləşmiş yüklü kürənin elektrik sahəsinin intensivliyi.
- ki, həmin nöqtəyə qədər olan məsafə yükün
184 kimi yazmaq olar. Elektrik sahəsinin intensivliyi. Bildiyimiz kimi, elektrik sahəsi dedikdə, elektrik yükü tərəfindən yaradılan və sahədə yerləşmiş digər elektrik yükünə təsir edə bilən sahə başa düşülür. Təsvir olunan şəkildə (şəkil 207) – sahəni yaradan, – isə sahədə yerləşmiş yükdür. Sahədə yerləşmiş yük həm də sınaq yükü adlanır. Kulon qanunundan aydın olur ki, yükünün yaratdığı elektrik sahəsinin sahədə yerləşmiş yükünə göstərdiyi təsir qüvvəsi həm , həm də yükünün miqdarından asılı olmalıdır. Belə çıxır ki, sahəni yaradan yükün Şəkil 207. miqdarı nə qədər çox olarsa, o, o qədər güclü sahə yaradar və nəticədə o, sahədə yerləşmiş yükə daha böyük qüvvə ilə təsir edər ( ). Qeyd edim ki, bu başa düşüləndir. Maraqlıdır ki, sahənin sahədə yerləşmiş yükə göstərdiyi təsir qüvvəsi həm də sınaq yükünün miqdarından asılıdır ( ). Bu o deməkdir ki, eyni bir elektrik sahəsi sahəyə gətirilmiş kiçik yükə kiçik qüvvə ilə, böyük yükə isə böyük qüvvə ilə təsir etməlidir. Yada salaq ki, qravitasiya sahəsinin (Yerin cazibə qüvvəsinin) də belə bir xüsusiyyəti var idi, yəni Yer kiçik cismi kiçik, böyük cismi isə böyük qüvvə ilə cəzb edirdi. Başqa sözlə desək, cazibə qüvvəsi planetin kütləsindən başqa ( ), həm də cəzb olunan cismin kütləsindən ( ) asılı idi. O halda biz - dən asılı olmayan nisbətini planetin (Yerin) qravitasiya sahəsini xarakterizə edən parametr kimi qəbul edib, qravitasiya sahəsinin intensivliyi adlandırmışdıq və onu m F g kimi təyin etmişdik. Yada salaq ki, qravitasiya sahəsinin sabiti olan bu parametr planetin kütləsindən, planetdən olan məsafədən asılı idi ( ) və sahədə yerləşmiş cismin kütləsindən asılı deyildi. 185 Aydındır ki, bu halda da - in -dən düz mütənasib asılı olması ( ), nisbətinin - dən asılı olmaması deməkdir. Onda sahəyə gətirilmiş yükdən asılı olmayan bu nisbət, aydındır ki, sahəni yaradan yükün özünün miqdarından asılı olacaq. Ona görə də bu nisbəti - sahəni xarakterizə edən parametr kimi qəbul edirlər və elektrik sahəsinin intensivliyi adlandırırlar. Elektrik sahəsinin intensivliyi « » ilə işarə edilir və qeyd etdiyimiz kimi, kimi təyin olunur. Sahənin intensivliyi dedikdə, sahə tərəfindən sahədə yerləşmiş yükə təsir edən qüvvənin (Kulon qüvvəsinin) həmin yükün miqdarına nisbətinə bərabər olan kəmiyyət başa düşülür və ya sahənin intensivliyi - sahədə yerləşmiş vahid müsbət yükə təsir edən qüvvəyə bərabər kəmiyyətdir. BS - də - dur. Sahənin intensivliyi vektorial kəmiyyətdir, çünki o, vektorun skalyara bölünməsindən alınır ( ). Bu vektorun istiqaməti müsbət yük üçün yükdən çıxan, mənfi yük üçün isə yükə daxil olan istiqamətdə olur (şəkil 208). Şəkil 208. İntensivliyin ifadəsindən alınır. Vakuumda yerləşmiş nöqtəvi yükün elektrik sahəsinin intensivliyi. Yükü nöqtəvi qəbul etmək, bu yükün sahəsini elə nöqtədə öyrənmək deməkdir ki, həmin nöqtəyə qədər olan məsafə yükün ölçülərindən çox - çox böyük olsun. Fərz edək ki, – sahəni yaradan, – isə sınaq yüküdür (şəkil 209). Bu yüklər arasında qarşılıqlı təsir qüvvəsinin Şəkil 209. ifadəsini intensivliyin düsturunda yerinə yazsaq, onda vakuumda yerləşmiş nöqtəvi yükün elektrik sahəsinin intensivliyi üçün şəklində ifadə almış olarıq . 186 Göründüyü kimi, nöqtəvi yükün elektrik sahəsinin intensivliyi sahəni yaradan yükün özünün miqdarından və yükdən olan məsafədən asılı olur. Sahəyə gətirilmiş yükün miqdarından isə qətiyyən asılı olmur. Bu asılılıqlar qrafiklər şəklində şəkil 210 – də təsvir olunmuşlar. Şəkil 210. Vakuumda yerləşmiş yüklü kürənin elektrik sahəsinin intensivliyi. Bu halda sahəni elə nöqtələrdə öyrənirik ki, və ya sınaq yükünü elə nöqtədə yerləşdiririk ki, həmin nöqtəyə qədər olan məsafə yükün ölçüləri ilə müqayisədə çox-çox böyük olmasın (şəkil 211). Başqa sözlə desək, yük o zaman Şəkil 211. ölçüləri olan ( radiusuna malik) kürə kimi qəbul olunur ki, onun ölçüləri sahə öyrəniləcək nöqtəyə qədər olan məsafədən çox-çox kiçik olmasın. Qeyd edək ki, vakuumda yerləşmiş yüklü kürənin elektrik sahəsinin intensivliyi də nöqtəvi yükün sahəsinin intensivliyi kimi düsturu ilə təyin olunur, lakin bu halda yüklənmiş kürənin sahəsi yalnız kürədən kənarda sıfırdan fərqli olur, kürənin daxilində isə sahə diametrin əks qütblərində yerləşmiş yüklərin yaratdığı sahələrin bir-birini dəf etməsi hesabına sıfır olur. Dediklərimizdən aydın olur ki, (kürənin səthində və səthindən kənarda) olduqda; , (kürənin daxilində) olur. Nöqtəvi yük halında olduğu kimi, yüklü kürə halında da sahənin intensivliyi sahəyə gətirilmiş yükün miqdarından asılı olmayıb, sahəni yaradan yükün özünün miqdarından asılı olur. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|