Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yarımkeçirici triod. Tranzistor
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yarımkeçirici triod. Tranzistor.
- Termistorlar və fotorezistorlar.
- VAKUUMDA ELEKTRİK CƏRƏYANI. VAKUUM DİODU.
- Şəkil 198. termoelektron emissiyası
- Elektron şüa borusu.
173 Yarımkeçirici triod. Tranzistor. Üç müxtəlif tip yarımkeçiricinin kontaktının daha maraqlı xüsusiyyəti vardır. Belə kontakt p – n - p və yaxud n – p - n kimi yaradılır. Məsələn, p – n - p kontaktı 2 p -tip yarımkeçiricinin arasında çox nazik - bir neçə mikrometr qalınlığında n – tip yarımkeçirici yerləşdirməklə yaradılır. Şəkil 197 -də p – n - p kontaktının elektrik dövrəsinə qoşulma sxemi göstərilmişdir. Burada sola qoşulmuş Emittor Baza Kollektor p – tip yarımkeçirici - emittor, sağa p n p qoşulmuş p – tip yarımkeçirici - kollektor, ortaya qoşulmuş n – tip yarımkeçirici isə R baza adlanır. + - + - + - Baza - emittor dövrəsi düzünə keçid yaratdığı üçün onun dövrəsindən Şəkil 197. böyük cərəyan, baza kollektor dövrəsi tərsinə keçid yaratdığı üçün onun dövrəsində kiçik cərəyan yaranır. Növbəti bölmələrdə görəcəyik ki, radio, televiziya, mobil telefon rabitəsində elektrik rəqslərinə çevrilmiş səs və ya şəkil elektromaqnit dalğalarının köməyi ilə fəzaya şüalandırılır. Qəbuledici antennaya çatan elektromaqnit dalğasından elektrik rəqsləri ayrılır və onlardan yenidən səs və şəkil alınır. Şəkil və ya səsin alınmasından əvvəl elektrik rəqsləri gücləndirilir. Həmin funksiyanı tranzistor yerinə yetirir. Tranzistorda emitter ( ), baza ( ), və kollektor ( ) cərəyanları arasında kimi münasibət vardır. Sxemdə tranzistorun şərti işarəsi kimidir. Termistorlar və fotorezistorlar. Yarımkeçiricilərin müqavimətinin temperaturdan asılı olaraq dəyişməsi yarımkeçirici termometrlərin (termistorların) yaradılmasına imkan vermişdir. Bu cür termometrlər müqavimət termometrləri adlanır və çox geniş intervalda temperature ölçməyə imkan verir. Yarımkeçirici termometrlərdə yarımkeçiricinin müqavimətini ölçməklə, onun temperaturunu təyin edirlər. Deməli, termistorun iş prinsipi yarımkeçiricilərin müqavimətinin temperaturdan asılı olaraq kəskin dəyişməsinə əsaslanıb. 174 Bəzi yarımkeçiricilərin müqaviməti həm də onun üzərinə zəif işıq seli düşərkən azalır. Bu halda düşən işığın enerjisini udan elektronlar rabitəni qıra bilir və nəticədə yarımkeçirici naqilə çevrilir. Bu hadisə fotoeffekt hadisəsi, işığın təsiri ilə müqaviməti azalan yarımkeçirici isə fotorezistor adlanır. Fotorezistorun iş prinsipi yarımkeçiricilərin müqavimətinin onun üzərinə düşən işıq selindən asılı olaraq dəyişməsinə əsaslanıb. Ona görə də yarımkeçiricinin müqavimətini müəyyənləşdirməklə, onun üzərinə düşən zəif işıq selini ölçmək mümkündür. VAKUUMDA ELEKTRİK CƏRƏYANI. VAKUUM DİODU. Şüşə qab götürüb, onun içərisində iki elektrod yerləşdirək. Qabda vakuum yaradaraq, onu cərəyan mənbəyinin dövrəsinə qoşaq. Aydındır ki, belə bir dövrədə elektrik cərəyanı yaranmayacaq. Cərəyan yaratmaq istəyiriksə, qaba - + elektrik yükünə malik zərrəciklər daxil etmək lazımdır (şəkil 198). Bu məqsədlə Şəkil 198. termoelektron emissiyası adlanan hədisədən istifadə edirlər. Qızdırılmış metalın səthindən elektronların qopub ayrılması (buxarlanması) hədisəsi termoelektron emissiyası hadisəsi adlanır. Elektron dəstəsinin alınması üçün katodu əlavə cərəyan mənbəyinin köməyi ilə qızdırmaq lazımdır. Dövrə açıq olan halda, katoddan qopmuş elektronlar onun ətrafında elektron buludu əmələ gətirəcək. Elektrik sahəsi olmadıqda belə, əmələ gələn buluddan elektronların cüzi bir hissəsi xaotik hərəkət nəticəsində anoda çataraq, vakuumda kiçik cərəyan yarada bilirlər. Dövrəni qapadıqda isə elektronların kütləvi surətdə anoda tərəf hərəkəti başlayacaq və dövrədə (vakuumda) cərəyan yaranacaq. İndi də dövrəyə qoşulmuş cərəyan mənbəyinin qütblərini dəyişək, yəni elektronlara əks istiqamətdə sahə ilə təsir edək (şəkil 199). Bu zaman xaotik + - hərəkət nəticəsində anoda çatan Şəkil 199. elektronlar belə geriyə qaytarılacaq və nəticədə dövrədə cərəyan sıfıra qədər 175 azalacaq. Yada salaq ki, belə xüsusiyyət yarımkeçirici diodda da var idi. Belə bir sistem vakuum diodu və ya ikielektrodlu elektron lampası adlanır. Belə çıxır ki, vakuum diodu birtərəfli keçiriciliyə malikdir. Vakuum diodunun bu xassəsindən dəyişən cərəyanı düzləndirmək üçün, yəni onu sabit cərəyana çevirmək üçün istifadə edilib. Hal-hazırda vakuum diodlarını yarımkeçirici diodlar əvəz edir. Dediklərimizi nəzərə almaqla, vakuumda elektrik cərəyanının (vakuum diodunun) volt - amper xarakteristikası üçün şəkil 200 -də göstərilən formada asılılıq alarıq. Bu halda da qrafikdə bütöv xətt düzünə, qırıq xətt isə tərsinə keçidə uyğun gəlir. Vakuum diodunun sxemdə şərti işarəsi Şəkil 200. kimidir. Elektron şüa borusu. Qeyd edim ki, vakuum diodundan hal-hazırda istifadə edilməməsinə baxmayaraq, onun əsaslandığı termoelektron emissiyası hadisəsindən bir neçə qurğunun iş prinsipində istifadə edilir. Bunlardan biri rentgen şüaları yaradan qurğu (bu şüalar barədə sonrakı fəsillərdə məlumat veriləcək), digəri isə elektron şüa borusudur. Elektron şüa borusunda termoelektron emissiyası nəticəsində yaranan elektronlar silindrik formalı anoda çataraq, silindrin oxu boyunca açılmış kanaldan keçməklə borunun daxili səthinə çatırlar və səthə çəkilmiş ssintilyasiya (parıltı) verə bilən maddə ilə qarşılıqlı təsir nəticəsində ekranı işıqlandırırlar (şəkil 201). Bu zaman elektrodlar arasında yüksək gərginlik yaradılır ki, bu da Şəkil 201. elektronlara yüksək sürət vermək üçün lazımdır. Qeyd edim ki, elektron şüa borusu televizor, kompyüter və osilloqrafların ekranını əmələ gətirən əsas hissəsidir. Osilloqrafdan elektrik dövrələrində tezdəyişən prosesləri izləmək üçün istifadə edirlər. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|