Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
171 deşiklər isə qeyri - əsas yükdaşıyıcılar adlanır. Dediklərimizi ümumiləşdirərək, deyə bilərik ki, əgər saf yarımkeçiricidə elektron və deşiklərin sayı eyni olursa, yəni bu zaman hər iki yükdaşıyıcı əsas yükdaşıyıcıdırsa, n - tip yarımkeçiricilərdə elektronların sayı deşiklərin sayından çox olur. Göründüyü kimi, arsenium bu halda donor (elektron verən) yarımkeçirici rolunu oynayır. İndi də fərz edək ki, dörd valentli Si - un içərisinə valentliyi ondan bir vahid kiçik olan, üç valentli indium (İn) yarımkeçiricisini aşqar kimi daxil etmişik. Bu halda İn atomlarının Si atomları ilə rabitə yarada bilməsi üçün 4 elektron tələb olunur. Ona görə də İn rabitə yaratmaq üçün lazım olan dördüncü elektronu başqa yerdən qoparır və nəticədə həmin yer əvvəlcədən müsbət deşiyə çevrilir. Temperaturun artması ilə isə elektronlar və yeni deşiklər əmələ gəlir, lakin bu halda deşiklərin sayı elektronların sayından çox olur. Bu cür aşqarlı yarımkeçirici p - tip yarımkeçirici adlanır (p – pozitiv - müsbət sözündəndir). Aydındır ki, İn bu halda akseptor (elektron alan) yarımkeçirici rolunu oynayır. Yarımkeçirici diod. İki müxtəlif tip yarımkeçiricinin kontaktı maraqlı keçiricilik xassəsinə malikdir. Bu xassəni aydınlaşdırmaq üçün n və p - tip yarımkeçiricilərin kontaktını cərəyan mənbəyinin dövrəsinə qoşaq (şəkil 192). Açarı qapadıqda, iki yarımkeçiricinin kontaktından ( n - dən p - yə tərəf) çoxlu sayda elektronlar və çoxlu sayda deşiklər (p - dən n - ə tərəf) - n p + keçəcəkdir. Deməli, bu halda vahid çox çox zamanda kontaktın en kəsik sahəsindən az az keçən yükün miqdarı çox olacaq, yəni - + dövrədə böyük cərəyan şiddəti yaranacaq. elektron, deşik Qeyd edək ki, belə keçid düzünə keçid Şəkil 192. adlanır. İndi də cərəyan mənbəyinin qütblərini dəyişək (şəkil 193). Açarı qapadıqda, iki yarımkeçiricinin kontaktından az miqdarda elektron (p -dən n -ə tərəf), az miqdarda deşik (n – dən p – yə tərəf ) keçəcəkdir. Bu halda elektrik 172 dövrəsində cüzi cərəyan yaranacaq (belə + n p - keçid tərsinə keçid adlanır). çox çox Dediklərimizdən aydın olur ki, iki az az müxtəlif tip yarımkeçiricinin kontaktının + - birtərəfli cərəyan keçirmək xüsusiyyəti elektron, deşik vardır. Şəkil 193. İki müxtəlif tip yarımkeçiricinin kontaktından keçən cərəyan şiddətinin onun uclarındakı gərginlikdən asılılığını müəyyənləşdirək. Məlum olduğu kimi, bu asılılıq naqilin volt-amper xarakteristikası adlanır. Şəkil 194 -də göstərilən p - n keçidinin volt - amper xarakteristikasına uyğun qrafikdə bütöv xətt düzünə, qırıq xətt isə tərsinə keçidə uyğun gəlir. İki müxtəlif tip yarımkeçiricinin kontaktı əsasında quraşdırılmış detal yarımkeçirici diod adlanır. Belə çıxır ki, yarımkeçirici diod bir istiqamətdə cərəyanı keçirir, əks istiqamətdə isə keçirmir. Diodun bu xassəsindən dəyişən cərəyanı düzləndirmək Şəkil 194. (onu sabit cərəyana çevirmək) üçün istifadə olunur. Bu məqsədlə dəyişən cərəyan dövrəsinə diod qoşulur (şəkil 195). Diodun birtərəfli cərəyan keçirmək xüsusiyyəti bu cür dövrədə döyünən cərəyan yaradır. Növbəti mərhələdə döyünən cərəyan kondensatorun köməyi ilə düzləndirilir, yəni Şəkil 195. sabit cərəyana çevrilir. Sxemdə diodun şərti işarəsi kimidir. Şəkildəki sxemdə işarəsi isə dəyişən cərəyan mənbəyini göstərir. Adı çəkilən cərəyanlara uyğun qrafiklər şəkil 196 -də göstərilmişdir. (Dəyişən cərəyan) (Döyünən cərəyan) (Düzlənmiş cərəyan) Şəkil 196. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|