Ebedi yol islam kohne indd

185

N

o

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

“Mən lənətçi olaraq deyil, aləmlərə  rəhmət olaraq göndəril mi-

şəm” -bu yurdu. 

(Müslim, Birr, 87)

Onun, ən azğın düşmənlərinə belə etdiyi dua belə idi:

“Allahım, Onlar bilmirlər, Sən onlara hidayət nəsib et!” 

(Suyuti, 

əl-Cami, 3559)

Bəli Həzrət Peyğəmbər insanı asanlıqla silib atmırdı. Çün ki 

insanın Allahın nəzərində qiyməti, başqa bir şey ilə müqayi sə edil-

mə yəcək qədər böyükdür. Əziz Peyğəmbərimiz (s.ə.s) bir tə vaf vax-

tı Kəbəyə xitabən belə buyurmuşdur:

“Sən nə qədər təmizsən, ətrin necə də gözəldir! Sən nə uca san, 

sə nin hörmətin necə də alidir! Muhammədin nəfsini əlində tutan Zati-

Zül cəlala and olsun ki, bir möminin Allah nəznindəki qiyməti sə nin 

qiymətindən daha böyükdür. Möminin malının və qanının hörmə ti 

də belədir. Biz, möminlər haqqında sadəcə hüsnü zənn edərik”.

 (İbn 

Macə, Fitən, 2)

Hz. Mövlanaya görə insan xəyala və təsəvvürə sığmaya caq qə-

dər uca və böyükdür. O deyir ki:

“İnsanın həqiqi dəyərini desəm, mən də yanaram dünya da! An-

caq təəssüf ki, insan dəyərini bilmədi, özünü ucuza satdı. İn san əs-

lində çox dəyərli bir atlas qumaş ikən özünü bir xirqəyə ya maq et di”. 

(Məsnəvi, 3-cü cild, beyt, 1000-1001)

Mövlana həzrətləri rəngi, irqi, qövmü, qəbiləsi nə olursa ol sun, bü tün 

insanlara əhəmiyyət verirdi. Ona görə hər kəsin canı əziz idi, ölümdən 

ya da fitnədən qurtarılmalı idi. Belə ki, dar ağacın dan ası lacaq bir Rum 

gəncinin üzərinə cübbəsini ataraq ölümdən xi las et mişdi. Başqa bir 

dəfə də səma məclisində iştirak etmək istə yən bir sərxoşu xor görərək 

itələyib qovanlara: “Şərabı o içib, ancaq siz sər xoş olmusunuz” ifadələri 

ilə qarşı çıxmış, sərxoş da olsa insa nın xor görülməməli olduğunu və 

insanın dəyərli olduğunu ifadə et mək is təmişdi.

Şeyx Qalib də İslamın insana verdiyi qitməti xülasə olaraq belə 

ifa də edir:

Xoşca bax zatına kim, zübdeyi-aləmsən sən,

Mərdomi-dideyi-əkvan adəmsən sən

“Ey insan, öz varlığına yaxşı bax ki, sən kainatın əsası san, var-

lıqların göz bəbəyi olan adəmsən sən...”

İslamin Başlıca Xüsusiyyətləri

---

186

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

İslam, böyük bir qiymət verdiyi insana, öz şərəf və heysiyəti  nə 

mü  nasib haqlar lütf etmişdir.  İslam dövlətində yaşayan insanla rın 

(az lıqlar da daxil) sahib olduqları əsas haqlardan bəziləri bunlar dır:

Bütün insanların canı, malı  və namusu amanda dır. 

1) 

Bun ları  təcavüzdən qorumaq, siyasi iqtidarı  əlin də sax layanların 

ümdə vəzifəsidir.

Heç kimin ana dilində danışmasına mane olun ma ma lı dır.

2) 

Hər kəs qanun qarşısında bərabərhüquqlu oldu 

ğu 

3) 

ki mi, istədiyi inancı seçərək yaşamaqda sərbəst dir. Bu xüsusda bir 

təzyiq tətbiq oluna bilməz. İnsan lar, ina nıb qəbul etdikləri qanunlara 

görə mhakimə olun ma haqqına sahibdirlər.

Ümumi nizamı təmin etmək üçün bəzi tənzimləmələr 

4) 

xa ricində heç kimin geyiminə müdaxilə edilə bilməz.

Təhsil və təlim sərbəst olub heç kim bundan məhrum 

5) 

edi lə bilməz.

Hər kəs ifadə hürriyətinə sahibdir.

6) 

Nəsli qorumaq əsasdır.

7) 

Müsəlman ya da qeyri-müsəlman, hər kəs ölkə  sər-

8) 

həd ləri daxilində istədiyi yerdə yaşaya bilər. Buna qar 

şı yalnız 

təhlükəsizlik və ümumi nizamın mühafi zə edil məsi məqsədilə bəzi 

məhdudiyyətlər qoyula bilər.

Hər kəs səyahət və ticarət haqqına sahibdir. Bun la-

9) 

ra da xalqın mənafeyi xaric olmaqla heç bir surət də ma ne oluna 

bilməz...

İslamın insana verdiyi əsas haqları müsəlman olma yan döv lət-

lər ancaq əsrlər sonra düşünməyə başlamışdırlar.

151

İslama görə insanın haqlarının əsası, insanın varlığıdır. Bu fi kir 

fi qh dəki, “İsmət insan olmaqladır”: Toxunulmazlıq və təməl haq lar, 

in san olmaq səbəbilədir. İnsan olma xüsusiyyətini insan haqları nın 

əsa sı olaraq götürməklə İslam hüquqçuları aləmşümul bir yanaş ma 

tər zi mənimsəmiş, heç bir zaman insanlar arasında din, irq, cinsiy-

yət, si nif və vətəndaşlıq baxımından ayrıseçkilik qoymamışdırlar.

152

151 

Bax. Kadir Mısıroğlu, İslam Dünya Görüşü, səh. 200-201.

152 

Prof. Dr. Recep Şentürk, İnsan Hakim ve İslam, səh. 13,21.

---

187

N

o

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

14. İslamın Bəşəriyyətə Qazandırdığı Dəyərlər

Bəşəriyyət peyğəmbərlərin gətirdiyi ilahi qanunlar dan uzaq laş mış, 

bəşəri arzu və ehtiraslarının pəncəsində əzilməyə başlamış dı. İn sanların 

bir hissəsi zülm, işgəncə  və yoxsulluq içində  əzilər kən bir hissəsi də 

zənginlik, israf və dəbdəbənin ən yüksək səviyyə si ni yaşayırdı. Varlılar 

rifah və rahatlıq üzündən dinə laqeyd yana şır, axirətə əhəmiyyət vermir, 

ölümü və ölümdən sonrasını fikirləşmir di lər. Kəndlilər və fəhlələr kimi kasıb 

xalq təbəqəsi də həyat şərtlə ri nin çətinliyi, kədər və iztirablarının çoxluğu 

səbəbilə dinə əhə miy yət vermirdi. Beləcə əvvəlki peyğəmbərlərin gətirdiyi 

peyğəmbər lik, üs tün əxlaq və fəzilətlər, mədəni dünyada, azğınlaşdıran 

varlılıq ilə za vallı kasıblıq arasında itib-batmışdı. Dəfələrlə gətirdikləri ir-

şad mə şəlləri, onlardan sonra qopan qasırğalarda sönmüş, geriyə qa-

lan işıq da ailə və şəhərləri deyil, ancaq tək-tək bəzi qəlbləri aydınla da 

bi ləcək qədər zəifləmişdi. Din xadimləri isə, ya fitnələr qarşısın da sırf 

şəxsi olaraq dinlərini qurtarmaq,  ya xoşbəxtlik və rahatçılı ğa düş künlüyü 

ya da qorxaqlıq və zəiflikləri səbəbilə inzivaya çəki lib iba dətxanalarına 

sığınmışdılar. Həyatda qalanlar da, hökmdar 

lar və kapitalist ruhlu 

insanlarla razılığa gələrək onların cinayətlə ri nə, despotluğuna və xalqın 

mallarını haqsız yerə yemələrinə or taq olur du lar.

Roma imperatorluğunda məzhəb davalarının ardı-ara sı  kə sil-

mirdi. Yəhudi və xristianlar arasındakı qorxunc qarşıdurmalar da 

bən zəri görülməmiş bir vəhşət yaşanırdı. İstər Romada istər Şərq də 

ictimai tənəzzül son həddinə çatmışdı. Xalqın üzərindəki fəla kət bu-

lud ları az imiş kimi vergilər və bahalıq da bütün ağırlığı ilə üst-üstə 

yı ğılmışdı.

İran dünyaca məşhur anarxist əhval-ruhiyyəli insanla rın əsa rə -

ti altında idi. Əxlaqi  əsaslar, illərdən bəri müxtəlif sarsıntı  və dep-

ressiyaların təsiri altında  əriyib yox olmuşdu. Məsələn, mi  la di 5-ci 

əsrin ortalarında dövlət başcılığı kimi son dərəcə mü  hüm bir vəzifəni 

yerinə yetirən II Yezdəgird, öz qızı ilə evlənmiş, da  ha son  ra da 

onu öldürmüşdü.

153

  İranda bir dövrdə Mani adlı biri zü hur etmişdi 

ki, subay qalmaq fikrini müdafiə edərək insan nəsli ni qu rutmağa 

çalışmışdı. Ardından Məzdək çıxaraq sərvət və qadı nın ta mamən 

ortaq və  bərabər istifadə edilməli olduğu  fikrini müda fiə edə rək 

insanlıqdan çıxdı.  Cinsi istəklər son dərə azğınlaşdı.  İran hökm-

dar ları Qeysərlər müqəddəsləşdirildi. Siniflər arasında qorxunc bir 

uçu rum və müvazinətsizlik meydana gəldi.

153 

Historian’s History of the World,. 8, səh. 84.

İslamin Başlıca Xüsusiyyətləri

---