17
dəfələrlə ev sahibliyi etdiyini vurğulayır. Üstəlik, 2014
-
cü ilin mayında Bakı
Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi yaradılıb və ombusdman həssaslığın
artırılması kampaniyaları ilə dözümlülüyü təşviq edir.
24.
Digər tərəfdən, Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan mediasındakı nifrət nitqilə
bağlı 2014
-
cü ilin oktyabrında aparılmış araşdırma ilə nəzərdən keçirilmiş 8679
Azərbaycan xəbərinin 342
-
də (3.9%) bu cür bəyanatların olması nəticəsinə
gəlinib. Nifrət nitqi qəzetlərdəki xəbərlərdə 8.8%, elektron mətbuatda 4.9% və
tele
viziya proqramlarında isə 2% olub. Etnik münaqişələrlə bağlı 196 nifrət nitqi
halının demək olar ki, hər biri erməniləri hədəf alıb.
30
Siyasətçilər və dövlət
məmurları jurnalistlərdən sonra nifrət nitqinin ən böyük yayıcılarıdır. Jurnalistlər
birinci qaynaq
ları kimi çox vaxt sosial şəbəkələrdəki xüsusən də Facebook
-
dakı
postladan istifadə edib və məlumatı ikinci təsdiq edilmiş mənbəyə baxaraq
sistematik olaraq yoxlamayıblar. Bununla bağlı ECRI son hesabatında dövlət
orqanlarının ermənilərlə bağlı məsələlərə mənfi şəkildə yanaşmaqdan
çəkinmələri və redaksiya müstəqilliyinə qəsd etmədən mediada yaydıqları
xəbərlərin düşmənçilik ab
-
havasının yaranmasına və ECRI
-
ın referans şərtlərinə
aid olan qrupların rədd edilməsinə gətirməməsini təmin etmənin vacibliyini
medi
aya başa salmaları haqqındakı tövsiyəni bir daha xatırladır. Nifrət nitqinin
intensivliyinə gəlincə araşdırmanın müəllifləri böyük intensivliyə sahib nifrət nitqi
üçün istifadə edilən birinci kateqoriyaya şiddətə və ayrı
-
seçkiliyə çağırış kimi
sadəcə bir
element, dözümsüzlük ab-
havası yaradan bəyanatlara 337
-
i və bir
qrup şəxsin imicinə mənfi təsir edən üçüncü kateqoriyaya isə 25 element
yerləşdirir.
31
25.
Digər qaynaqlar ermənilərə qarşı təkrarlanan nifrət nitqini təsdiq edir.
32
Bu, Dağlıq
Qarabağ münaqişəsi, təmas xəttində atəşkəsin tez
-
tez pozulması və baş verən
ölümlər və yaralanmalarla əlaqədardır.
33
Məsələn, Milli azlıqların qorunması
haqqında Çərçivə Konvensiyası üzrə Məşvərətçi Komitə "Dağlıq Qarabağ
münaqişəsi ətrafında Ermənistanı və ermənilərli həmişə düşmən kimi müəyyən
edən və açıq şəkildə nifrət mesajları yayan daimi ictimai hekayə" olduğunu qeyd
edib.
34
Digər mənbələrə görə münaqişə ilə bağlı daxili siyasi nitq mövcuddur
35
və
Azərbaycanın rəhbərliyi, təhsil sistemi və mediası ermənilərin pislənməsində
çox
fəaldırlar.
36
Siyasi oponentlər erməni mənşəli olmaqda və ya Ermənistan
qaynaqlarndan fondlar almaqda günahlandırılır.
37
Bütöv bir azərbaycanlı nəsli
bu nifrət oyadan ritorikanı dinləyərək böyüyüb.
38
2012-
ci il araşdırmasına görə
onların 91%
-
i Ermənistanı Azərbaycanın ən böyük düşməni kimi görüb.
39
Nəticədə ölkədə yaşayan ermənilər etnik mənsubiyyətlərini gizlətməyə ehtiyac
duyur və ölkədə ECRI nümayəndəliyinin görüşə biləcəyi erməni azlığının heç bir
təşkilatı mövcud deyil. Həmçinin Ermənistanla barış üçün fəaliyyət göstərmiş
insan hüquqları müdafiəçiləri Leyla və Arif Yunus həbs edilib və mübahisəli
30
Beynəlxalq münaqişələrlə bağlı olanların 32
-
si Rusiyaya və 16
-
sı Ermənistana qarşı olub.
31
Deutsche Welle 2014; Contact.az 2014. Azərbaycanda iki televiziya kanalı, iki qəzet və iki internet
səhifəsi monitorinq edilib.
32
Abbasov 2013: 36 və bəndlər; Civilrightsdefenders.org 2015; Yerevan Press Club və hamısı.
2013.
33
Meydan.tv 2014; Institute for War & Peace Reporting 2014b.
34
ACFC 2012: § 50.
35
Abbasov 2013: 57. Ermənistana qarşı nifrət nitqi həmçinin müxalifətdən də gəlir.
36
Meydan.tv 2014; Institute for War & Peace Reporting 2012 a və b. Qeybullayeva 2011 bunun xüsusən
də internetdə "düşmənin insanlıqdan çıxarılması" prosesinə səbəb olduğunu düşünür. Misal üçün bax. The
Daily Dot 2012.
37
Məsələn, Dövlət Bayrağı Meydanından məsul olan şəxsin işdən azad edilməsi münasibətilə 2015
-ci ilin
m
ayında edilən şərhlərə baxın: Aze.az 2015: və Abbasov 2013: 36.
38
Meydan.tv 2015c.
39
Qafqaz Araşdırmaları Mərkəzi və başqaları. 2013: 21.
18
ittihamlarla ağır həbs cəzalarına məhkum edilib.
40
Hər ikisi 2015
-ci ilin sonunda
şərti azadlığa buraxılıb.
26.
Yaxın zamanlarda aparılmış araşdırmaya görə Azərbaycan antisemitizmlə bağlı
müsəlman ölkələr içində ən aşağı rəqəmlərə və ən yaxşı nəticələrə nail olaraq
37-
ci yerdə olub. Buna baxmayaraq respondentlərin 37%
-
i test edilmiş anti
-semit
stereotiplərə "bəlkə də doğru" cavabını verib və sorğuda iştirak edənlərin 28%
-i
yəhudilər barəsində mənfi fikirdə olub. 40% yəhudilərin hər kəs kimi olduğunu
söyləsə də 41%
-
i bu fikirlə razı olmadığını bildirib.
41
Digər dinlərə gəlincə, eyni
araşdırma respondentlərin 33%
-
nin xristianlar barəsində mənfi fikirdə olması
ortaya
çıxıb. Dini dözümsüzlük sahəsində ECRI 2011
-
ci ilin yanvarında
Azərbaycan İslam Partiyasının lideri Mövsüm Səmədovun "dinin nicatı üçün
həyatlar verilməlidir" deyən Məhəmməd peyğəmbəri sitat gətirməsini və
Azərbaycanın "hökümətin sionistlərin tam nəzarətində olduğu müddətdə ən
böyük faciələrlə üzləşəcəyini" deməsini qeyd edir.
42
27.
İctimai nifrət nitqi həmçisin lezbiyanlara, geylərə, biseksuallara və transgender
şəxslərə (LGBT) ünvanlanır. LGBT
-
lərə qarşı nifrət nitqilə bağlı heç bir rəsmi
məlumat olmasa da 2
012-
ci ildə aparılmış araşdırmada respondentlərin 34%
-i
ailə üzvləri, mülk sahibləri və polis tərəfindən təhqirlər, alçaltma və əla salma ilə
bağlı halların olduğunu qeyd edib.
43
Azərbaycanlı gey rəssamın vəziyyəti misal
kimi çəkilə bilər. Onun homoseksual olması ictimaiyyətə bildirildikdən sonra
qardaşı onu öldürəcəyinə söz verib və bacısı Azərbaycandan kənarda qalması
üçün telefonda ona qışqırıb.
44
Azərbaycandakı siyasətçilər və ictimai fiqurlar da
mütəmadi olaraq homosekuallıq barədə alçaldıcı və ayrı
-seçkilik yaradan
bəyanatlarla çıxış edirlər. LGBT şəxslərlə bağlı olan yeni hallarda tez
-
tez alçaldıcı
dildən istifadə edilir. Siyasi oponentləri və jurnalistləri gözdən salmaq üçün LGBT
-
lərin cinsi orientasiyası haqqında iddialardan da istifadə edilib.
45
Məsələn, İslam
Partiyasının digər lideri Elçin Manafov 2012
-
ci ilin yazında "Eurovision" müsiqi
yarışmasından və adətən bu münasibətlə təşkil edilən gey parad haqqında
bunları bəyan edib: "Əgər şeytan [gey parad] ölkəmizdə keçirilsə qanımızı İslamı
müdafiə etmək üçün axıdacağıq və onun keçirilməsinin qarşısını almaq üçün hər
şeyi edəcəyik. Eurovision
-
u əldə etmək üçün bizim cəsədlərimizin üstündən
keçməlidirlər [...] Onlar bilməlidirlər ki, əgər [gey parad] olarsa bizim önümüzü
kimsə ala bilməyəcək. Azərbaycanda vətəndaş müharibəsinin başlamasının
bizim üçün heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Biz Azərbaycanı cəhənnəmə
çevirəcəyik."
46
2014-
cü ilin avqustunda LGBT təşkilatının internet səhifəsi haker
hücumuna məruz qalıb. Onların internet səhifəsi cihadçı bayrağı və bu bəyanatla
əvəz edilib: "Azərbaycanda sizin üçün yer yoxdur! Sizin hamınızı məhv
edəcəyik!”
47
-
Nifrət nitqinə verilən cavablar
28.
ECRI əhali və xüsusən də Quba rayonundakı dövlət məmurları arasında
dözümlülüklə bağlı müsbət addımların atıldığını qeyd edir. İlk dəfə olaraq o,
erməniləri, LGBT şəxsləri və bəzi dini icmaları hədəf alan zərərli nifrət nitqilə
mübarizə aparmaq üçün aydın fəaliyyətə ehtiyac olduğuna düşünür. Bu
40
Hər ikisi genişmiqyaslı saxtakarlıq, qanunsuz sahibkarlıq, vergidən yayınma və rəsmi sənədləri
saxtalaşdırmaya görə məhkum edilib. Onlar ömürlük həbs cəzasına səbəb olacaq xəyanətdə də ayrı
-
ayrılıqda ittiham edilirlər, Meydan.tv 2015b; AŞ İH Komissarı 2
015; BBC.com 2015; Institute for War &
Peace Reporting 2014a.
41
Anti-
Diffamasiya Liqası 2015. Həmçinin bax. PEW Araşdırma Mərkəzi 2013.
42
Eurasianet.org 2011. Azərbaycan İslam Partiyası 1995
-
ci ildə qadağan edilib.
43
Gender və inkişaf 2013: 25; ILGA Avr
opa 2014: 41.
44
BBC.com 2011.
45
Vətəndaş hüquqları müdafiəçiləri 2015: ABŞ Dövlət Departamenti 2014: 35.
46
ILGA Avropa 2013: 55.
47
Caucasus Equality News Network 2014c.