Ədəbiyyat, sənət və fikir dərgisi
OZAN DÜNYASI № 4(19), 2014
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- OZAN DÜNYASI № 4(19), 2014
OZAN DÜNYASI № 4(19), 2014
27 hər açan səhərə çevrilir. Zamanlar arasında sərhəd itir. Pənahın ömrünün bir günü min aya, həftələrə, illərə dönür. Sənətkarın “mən”i çevril- məkdən – tənasüx etməkdən doymur. O, dağlarda qartala, düzlərdə aslana, dəryalara, göllərə dönür. “Mən” daha sonra od-ocaq, yanan işıq olur. O, işıqdan aşığa dönüb bu tənasüx-təcəllalardan “hər yanda söz açır, məclislərə sözü ilə yaraşıq verir”. Sözlə yaradılış, çevrilmə başa çatır. Varlıq və onun tacı olan insan Sözdən yarandığı kimi, sonda da Sözə çevrilir. Və Söz yaradılışın bütün mahiyyətinin əsasında durur. Bu, Pənahın inandığı həqiqət idi. Pənah bütün varlığı ilə sözə, onun ilahi mahiyyətinə inanmış, elə cismani ömrünü bitirdikdən sonra məhz Sözə çevrilib, əbədi Söz ömrü yaşaya- cağına inanmış, bu inamını uca səslə bəyan etmişdir: Bir gün köçsəm mən həyatdan, // El çıxarmaz məni yaddan. // Aşıq Pənah, təmiz addan, // Bu dünyada yaxşı nə var. Fəlsəfi subyektivuizmin əsasında insan “mən”inin mütləqləşdirilməsi durur: “Mən varam – dünya var, mən yoxamsa – dünya da yoxdur”. Təbii ki, bu hökm öz həqiqətinə malikdir. Yəni bu aydındır ki, mən olmayan- dan sonra da dünya mövcud olmaqda davam edir. Lakin burada dünya dedikdə “mən”in subyektiv təcrübəsində gerçəkləşən dünya nəzərdə tutulur. Yəni mən varamsa – dünyanın varlığından xəbər tuturam, yoxamsa – demək, mənim xəbər tutacağım dünya da mənim üçün yox- dur. Bu, bir fəlsəfi yanaşmadır, lakin biz burada fəlsəfə açmaq niyyətində deyilik. Bizi maraqlandıran “Mən varam – dünya var, mən yoxamsa – dünya da yoxdur” ehkamında “mən” subyektinin mövqeyidir. Bu hökmdə “mən” idrakın fövqünə qaldırılır: gerçəklik “mən”dən keçərək mənəvi hala, idraki təcrübəyə çevrilir. Bunu xüsusilə bədii ədəbiyyatda – poeziyada bariz şəkildə müşahidə etmək mümkündür. Şair nədən danışırsa-danışsın, bütün hallarda öz “mən”indən danışır. O nədən bəhs açırsa-açsın, bütün hallarda “mən”in qavrayıb bədii təcrübəyə çevirdiyi gerçəkləri nəql edir. Bu halda Aşıq Pənahın da yaradıcılığında gerçəkləş- miş, təsvir olunmuş dünya onun sənətkar “mən”inin subyektiv yaşantılarının təcrübəsidir. Elə buna görə də biz bir folklorşünas kimi hər bir sənətkarın əsl bioqrafiyasının onun poeziyasında inikas olunduğu qənaətindəyik. Aşıq Pənahın həyat – ömür yolu, bütün düşüncələri onun yaradıcılığında əks olunmuşdur. Aşıq Pənah bir insan kimi, bir sənətkar kimi kimdir sualına ən dolğun, ən ətraflı cavabı ilk növbədə onun poeziyası verir. Bu böyük sənətkar müdrikcəsinə dərk etmişdir ki, bir gün gələcək, tədqiqatçılar onun poeziyasında Aşıq Pənahın sənətkar kimliyi haqqında suala cavab arayacaqlar. Bunu fəhm edən sənətkar özü bizlərə üz tutaraq yol göstərmişdir: OZAN DÜNYASI № 4(19), 2014
28
El içində axtar məni. İş üstündə – gah əkində, Gah biçində axtar məni.
Bu şeir sənətkarla bizlər arasında bir körpüdür: ondan keçib Pənahın poetik sehrlərlə dolu dünyasına daxil olmaq olar. Gəraylı üstündə qoşul- muş şeirin hər bir misrası dərin məna yükünə malikdir. Burada, demək olar ki, bütün sözlərin alt məna qatı var. Məsələn, birinci misrada sənətkar “uzaq eldən gələn qonağ”a xitab edir. Burada “qonaq” əslində məcazdır. Sənətkar burada “qonaq” sözünü iki mənada – həm həqiqi mənada, həm də məcazi mənada işlətmişdir. Təbii ki, Pənahın qapısını açan hər kəs onun qonağı idi. “Aşığın qapısı – elin qapısıdır” deyərlər. Lakin Pənah “qonaq” sözünü məcazi mənada da işlətməklə onu bədii fiqura – məna vahidinə çevirmişdir. Bu halda “qonaq” dedikdə sənətkarın poetik dünyasının qapısını açıb, oraya daxil olmaq istəyən hər bir kəs nəzərdə tutulur. Bu halda qonağın “uzaq eldən gəlməsinin” qabardılması da diqqəti cəlb edir. Sənətkar “uzaq eldən gələn qonaq” dedikdə onun poeziyasına nabələd olan, bu söz gülşənindən ilk dəfə xəbər tutan, sorağını ilk dəfə alıb gələnləri nəzərdə tutur. Bəs sənətkar onu arayanlara, axtaranlara öz yerini necə nişan verir? Pənah bildirir ki, onu el içində, iş üstündə – əkənlərin-biçənlərin yanında axtarmaq lazımdır. Bu ünvan da iki məna qatına malikdir:
quruculuğu gedirdi və Pənah da kənddə yaşayan sənətkar kimi, birbaşa əkənlərin-biçənlərin yanında idi. O, zəhmətkeşləri, halal zəhmətlə həya- tın firavanlığını təmin edənləri tərənnüm edirdi. Ġkincisi, şeirin alt qatı: burada bütün mənalar “el içində” obrazında cəmləşib. Aşığın varlığı elə bağlıdır. “Aşıq elin anasıdır” deyirlər. Bu sözün mənası çox ağırdır. Ana övladlarından ötrü hər dərdə yanan, onlar- dan ötrü öz varlığını qurban edən insandır. Övladlarsız anaya həyat yox- dur. Aşıq da elin anası kimi, bütün varlığı ilə elə bağlıdır. Elsiz Pənahın həyatı yoxdur. Lakin bu dediklərim məsələnin emosional tərəfidir. Məsə- ləyə bədii yöndən nəzər saldıqda başqa bir mənzərənin şahidi oluruq. Pənah “El içində axtar məni” deməklə öz poetik şəxsiyyətinin məşhur- luğuna işarə edir. Yəni mənim sözlərim, sənətim xalq içində məşhurdur. Mənim sözlərim dillərin əzbəridir.
Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|