Ədəbiyyat, sənət və fikir dərgisi
OZAN DÜNYASI № 4(19), 2014
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- OZAN DÜNYASI № 4(19), 2014
OZAN DÜNYASI № 4(19), 2014
29 Zimistanla yoxdur aram, Mən əbədi bir baharam. Bülbüllərin səhər-axşam Cəh-cəhində axtar məni.
Sənətkar “Zimistanla yoxdur aram, // Mən əbədi bir baharam” deməklə ilk baxışda dünyanın gedişatına etiraz edir. “Zimistan” sözü dilimizə fars dilindən keçmə bir kəlmə olub, mənası qış deməkdir. Lakin bu, ilk baxışda belədir. Aşıq Pənah bilirdi ki, varlığın bütün ünsürləri bir- birinə bağlıdır: qış olmasa – bahar, bahar olmasa – qış olmaz. Bəs onda sənətkar “Zimistanla yoxdur aram, // Mən əbədi bir baharam” misraları ilə nə demək istəyir? Burada onun poeziyasına xas üslub kimi dərin məna var. O, qışla baharı bir-birinə qarşı qoyub, birini inkar, o birini təsdiq etmir. Burada biz qışla baharın əbədi dövriyyəsinin fövqündə duran sənətkar “mən”inin obrazını görürük. O, “Mən əbədi bir baharam” deməklə məhz bədii yaradıcılığı nəzərdə tutur. Qışda təbiət donub yuxuya daldığı halda, Aşıq Pənahın söz dünyasında əbədi bahardır. Burada qış olmur. Qışda da, baharda da onun söz dünyası daim yaşıl, təzə-tər, təravətlidir. Sonrakı misralar (“Bülbüllərin səhər-axşam // Cəh-cəhundə axtar məni”) bunu tam şəkildə təsdiq edir. Şərq poeziyasında, aşıq şeirində bülbülərin cəh- cəhi aşiqlərin eşqi, nəğmələri ilə eyniləşdirilir. Pənah bununla öz sevgi- sinin əbədiliyinə işarə edir. Qışın tufanları, yazın şövqü onun poeziasının əbədi ritmini dəyişə bilmir. Bu, İlahidən gələn aşiqlikidir: yaza-yaya, qışa-payıza baxmır.
Xəbər versin yüz zəfərdən. İgidlərin dağ titrədən Nərəsində axtar məni. Pənah vurğunudur sazın, Toy-düyünün, xoş avazın. Dəli Kürün, Xan Arazın Gur səsində axtar məni.
“Soruş məni nəğmələrdən” deyən sənətkar yaratdığı şeirlərin, oxu- duğu mahnıların dillər əzbəri olduğuna işarə edirsə, “İgidlərin dağ titrədən // Nərəsində axtar məni” misraları ilə şeirlərinin insanların mənə- OZAN DÜNYASI № 4(19), 2014
30 viyyat dünyasına güc-qüdrət verdiyini nəzərə çarpdırır. Pənah “sazın, toy-düyünün, xoş avazın vurğunudur”. O, öz sənəti və yaradıcılığı ilə elin üzünü güldürür, qəlbini sevnc hissləri ilə doldurur, ürəklərinə yaşamaq gücü verir. Sənətkar “Dəli Kürün, Xan Arazın gur səsində axtar məni” deməklə artıq öz yaradıcılığı və sənətinin Azərbaycan miqyasında tanındığını vurğulayır. Kür-Araz həmişə Azərbaycanın simvolu olub. Əgər Pənahın varlığı artıq Dəli Kürün, Xan Arazın gur səsinə qarışıbsa, demək, o, artıq böyük bir sənətkara çevrilib. Aşıq Pənah öz varlığını aşıq sənətindən, bədii yaradıcılıqdan kənarda təsəvvür etməmişdir. Ona görə də deyir ki:
Aşıq Pənahın sənətkar kimliyini bəyan edən bu şeirin hər bir bəndi xüsusi tədqiq olunmağa layiqdir. Çünki “Sənətimdədir” adlı bu şeirdə birbaşa ariflərə xitab olunub: “Saz tutum, ariflər dinləsin məni...” “Arif” sözü müasir oxucu, yaxud dinləyici üçün adi məna kəsb edən söz olsa da, aşıq poeziyasında, aşıq sənətinin mayasını, əsasını, kökünü təşkil edən təsəvvüfdə bu sözün çox ağır mənası var. Azərbaycan dilində bu gün də el arasında yaşayan bir poetik ifadə var: “Mən arifəm, işarədən qananam”. Buradan aydın olur ki, ariflik işarətlə, xüsusi işarələrin dili ilə bağlıdır. Arif olan işarələrin dilini bilir. Demək, ariflik – dünyanı qavra- yışın xüsusi bir səviyyəsidir. Bu, elə bir səviyyədir ki, burada varlığı təşkil edən hər bir element özü olmaqla bərabər, həm də xüsusi bir işarədir. Bəs bu nə məqam, nə dildir? Məsələ burasındadır ki, arifliyə təsəvvüfdən kənar yanaşmaq müm- kün deyildir. Çinki ariflik mənəvi kamilləşmə yolu ilə Allaha qovuşmaq üçün yol gedən sufinin təkamül yolunun konkret pilləsidir. Belə ki, təsəvvüfdə bu yol dörd əsas mərhələdən keçir: Birinci pillə: Şəriət; İkinci pillə: Təriqət; Üçüncü pillə: Mərifət; Dördüncü pillə: Həqiqət. Şəriət mənəvi kamilliyin birinci pilləsidir. Quran və şəriəti bilmədən, onun hökmlərinə əməl etmədən yola çıxmaq mümkün deyildir. Sufi bu pillədə Ģakir adlanır. OZAN DÜNYASI № 4(19), 2014
31 Təriqət – ikinci pillədir. Bu pillədə yolçu bütün mənəvi və fiziki pisliklərdən qurtulub təmizlənir. Sufi bu pillədə tariq adlanır. Mərifət – üçüncü pillədir. İkinci pillədə öz könül dünyasını dünya ilə hər cür bağlılıqdan təmizləyən sufi bu pillədə qəlbini elm-biliklə süslən- dirir. Sufi bu pillədə arif adlanır. Daha sonra axırıncı – sufinin öz cismində yox olub (fəna-fillah), Allahda doğulacağı (bəqa-billah) pillə gəlir. Beləliklə, ariflik elm-bilik, yəni maarif – mərifətlə bağlıdır. Aşıq Pənah da üzünü ariflərə tutursa, demək, onun hər bir kəlməsini işarə kimi anlamaq və məna axtarmaq lazımdır. Sənətkar deyir:
Sevindi könüllər, açıldı dillər. Göyləri fəth etdi bizim nəsillər, Onların qüdrəti sənətimdədir.
Bu bənddə məna sanki gün kimi aydındır: sənətkar öz zamanının uğurlarını tərənnüm edir. Lakin unutmaq olmaz ki, Pənah öz şeirini arif- lərə xitabən deyir. Demək, şeirin hər bir misrasında sətiraltı məna, mətn- altı işarə var. Məsələyə bu yöndən baxdıqda başqa bir mənzərənin şahidi oluruq. Belə ki, Pənah iqlimlərin, ayların, fəsillərin dəyişməsini vurğula- maqla zamanın əbədiliyinə və bununla da əbədi olan, zamanla dəyişmə- yən həqiqətlərə işarə edir. O, “Göyləri fəth etdi bizim nəsillər” deməklə insanın kosmosa uçmasına münasibətini bildirir. Lakin “Onların qüdrəti sənətimdədir” deməklə bir işarə də verir: insan kosmosa uçsa da, dünyanın əzəldən məlum olan həqiqətləri dəyişmədi. İnsan yer planetinin hüdudlarını aşaraq göylərə qalxdı: lakin həqiqət həqiqət olaraq qaldı. Təbii ki, Pənah bunu açıq şəkildə deyə bilməzdi. Lakin şeirdə ariflər üçün nəzərdə tutulmuş iaşarə qatı var və özünü arif sayan hər kəs bu işarələrdən Pənahın nə demək istədiyini başa düşə bilər.
Xoş keçir həyatım, günüm, növrağım. Cənnət qucağıdır ana torpağım, Onun bol neməti sənətimdədir.
Burada sənətkar və həyat münasibətlərinin aşıqlığa məxsus modeli öz əksini tapmışdır. Aşıqlıq – əzəl başdan aşiqlikdir. Bu sənətin mayasında eşq var. Bu cəhətdən Pənahın yaratdığı şeirlər onun təkcə şairlik isteda- Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|