Ədəbiyyat, sənət və fikir dərgisi
Yüklə 1,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- OZAN DÜNYASI № 3, 2010 110 Dilican dərəsində bir Göygöl də var
- Salahlı, həmiĢə vətəni səslə, O səni sağaldar düĢəndə xəstə. Qılınc da dayandı baĢımın üstə, Mən Vətən satmadım candan ötəri
- «Qızıl Qələm», «Vətən» fəxri media və «Araz» ali ədəbi mükafatları laureatı EHTĠRAM BORCU
- OZAN DÜNYASI № 3, 2010
- Zəlimxan Yaqub
- AĢıq sənətinə, saza-sözə biganə olmayan bir adam kimi bu kita- bın layihə rəhbəri, xalq Ģairi Zəlimxan Yaquba, müəllifi Musa Nəbi
- M.Qasımlı.
- AĢıq Oruc Əhmədov.
- S.Qəniyev.
- S.Məmmədov.
- Няшриййатын директору: профессор Н.Б.Мяммядли Korrektor: ElĢad ÇOBANLI
OZAN DÜNYASI № 3, 2010 110 Dilican dərəsində bir Göygöl də var, Ətrafında bülbül də var, gül də var. Orda hər nə varsa, bax bu eldə var, Damcılıya bulağa gəl, bulağa. Paşa Salahlının yaradıcılığında belə deyişmələri çoxdur. Paşa Salahlı poeziyası öz imkanları daxilində günün tələblərinə cavab verir, öz aktuallığını qoruyub saxlaya bilir. Onun şeirlərinin əsas təsvir obyekti sevgidir: Salahlı, həmiĢə vətəni səslə, O səni sağaldar düĢəndə xəstə. Qılınc da dayandı baĢımın üstə, Mən Vətən satmadım candan ötəri. Paşa Salahlı qoşma, gəraylı, divani, qəzəl janrında yazıb-yaradıb. Onun şeir dili olduqca sadə və yaddaqalandır. Təbiət vurğunu olan şairi Kəlbəcər rayonunda işləməsi daha da təbə gətirib. Dövlət məmuru olduğuna baxmayaraq, şeirlərində yalnız obyektivliyin, dürüstlüyün tərəfdarı olub ki, bu da bizə onu yaxından tanımaqda bir açardır. Onun bir çox şeirlərində açıq-aydın tənqidi fikirlərinə də rast gəlirik, bu da ondan xəbər verir ki, o, sadə xalqın içərisində yaşayan olub, insanlardan özünü heç də seçməyib. O, həmişə haqlı olanın, kasıbların dostu olub. Paşa Salahlının şeir külliyyatı çox zəngindir. Nə qədər kitab şəklində nəşr edilsə, haqqında məqalələr yazılsa da, yenə də geniş tədqiqata ehtiyacı var. Buna baxmayaraq onun şeirləri kifayət qədər eldə-obada, aşıqların dilində əzbərdi. Şairin ilk şeirləri 1960-cı ildə Respublika Yaradıcılıq Evi tərəfindən nəşr edilən ―Aşıqlar‖ kitabında, 1976-ci ildə ―Səhər şəfəqləri‖ kitabında, ―Aşıq Pəri‖ məclisinin ―El şairləri‖ kitabında və bir sıra qəzet, jurnal, almanaxlarda nəşr olunub. 1990-cı ildə ―Göyəzən çiçəkləri‖, 2006-cı ildə ölümündən sonra isə ―Salahlı, sözünü qanana söylə‖ kitabları nəşr edilib. Paşa Salahlı 2003-cü il dekabrın 19-da dünyasını dəyişib, Daşsalahlı kəndində dəfn olunub. OZAN DÜNYASI № 3, 2010 111 YENĠ NƏġRLƏR Səməndər MƏMMƏDOV Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, «Qızıl Qələm», «Vətən» fəxri media və «Araz» ali ədəbi mükafatları laureatı EHTĠRAM BORCU Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun rəhbərlik etdiyi layihə əsasında Musa Nəbioğlunun hazırladığı, yenicə nəşr olunmuş “Ozan-aşıq dünyası” kitabı haqqa qovuşmuş aşıqlarımıza əsl qədirşünaslıq nümunəsidir. Z.Yaqub sədr seçiləndən sonra Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin fəaliy- yətində irəliyə doğru böyük bir sıçrayış müşahidə olunmaqdadır. Bu da onunla bağlıdır ki, bizim ayrı-ayrı bölgələrdə unudulan, yaddan çıxan aşıqlarımızın hamısının fəaliyyətinə işıq tutuldu, həyat və yaradıcılıqları ilə bağlı məlumat toplanmağa başlandı, aşıqların yaradıcılıq gecələri, Aşıq Şəmşirin, Azaflı Mikayılın, aşıq sənətinin digər böyük isimlərinin yubileyləri təşkil olundu. Sevinirəm ki, həmin tədbirlərin bir çoxunda iştirak etmək mənə də nəsib olmuşdur. Təbii ki, aşıq sənətinə və bu sənətin nümayəndələrinə olan diqqət və qayğıdan danışanda ilk növbədə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin və Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, hörmətli millət vəkili, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Azərbaycan Mədəniyyə- tinin Dostları Fondunun rəhbəri Mehriban xanım Əliyevanın adları öncə qeyd olunmalıdır. Azərbaycan mədəniyyətinin böyük qayğıkeşləri olan bu iki şəxsin diqqətcil münasibəti sayəsində bu gün aşıq sənətinə cəmiy- yətin marağı və dəstəyi artıb. Aşıqların 2008-ci ildə keçirilən V qurultayından sonra müşahidə olu- nan yaxşı tendensiyalardan biri də odur ki, ayrı-ayrı aşıqlarımızla bağlı, onların həyat və yaradıcılıq yolundan bəhs edən kitablar nəşr olundu, həmin kitabların təqdimatı keçirildi. Bu nəşrlər sırasında hələlik sonun- cusu, dəyərinə görə isə önüncü yerə keçəni az əvvəl işıq üzü görmüş ―Ozan-aşıq dünyası‖ kitabıdır. ―Nurlan‖ nəşriyyatında çap olunmuş bu kitabda əsasən XIX-XX əsrlərdə yaşayıb fəaliyyət göstərmiş, bu gün haqq dünyasında olan və bir çoxları geniş ictimaiyyətə bəlli olmayan OZAN DÜNYASI № 3, 2010 112 aşıqlar haqqında məlumat və onların fotoşəkilləri verilir. Kitab əsasən S.Mümtaz adına Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivindəki materiallar əsasında hazırlanmışdır. Kitabda həmçinin XX əsrin əvvəllərindən bəri müxtəlif tədbirlərdə və aşıqların qurultaylarında çəkilmiş nadir fotoşəkillər də öz əksini tapmışdır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri- Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə yardımı ilə nəşr edilən bu kitabın layihə rəhbəri və baş məsləhətçisi xalq şairi Zəlimxan Yaqub, müəllifi isə Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin katibi, ―Ozan dünyası‖ jurnalının baş redaktoru Musa Nəbioğludur. Redaktorlar filologiya elmləri doktoru, professor Məhərrəm Qasımlı və filologiya elmləri namizədi Elxan Məmmədlidir. Zəlimxan Yaqub "Borcu- muzdur bu ehtiram" deyibən kitaba yazdığı ön sözdə daşı- dıqları məqsədi belə açıqlayıb: "Məqsəd ondan ibarətdir ki, ozan-aşıq sənətində fəaliyyəti, xidməti olmuş insanların imkan daxilində heç biri yaddan çıx- masın, heç kəs unudulmasın. Bu şəkil və məlumatlarla ya- xından tanış olduqca istər-istə- məz insanın içindən bir yanğı hissi gəlib keçir. Bir görün nə qədər böyük sənətkarlar, böyük şəxsiyyətlər, sinəsi sözlə dolu, xəzinəli insanları itirmişik. Hər aşığın sinəsində nə qədər nağıllar - dastanlar, bayatılar, oxşamalar qara torpağa pay olub, yazıya alınmayıb, lentə köçü- rülməyib. Bu kitabda yazıdan daha çox şəkillər danışır. Çəkildiyi andan tarixə dönən, bizə çox həqiqətləri, çox mətləbləri aşkar edən şəkillər!.. Baxın, xatırlayın, sevin, qiymətləndirin, dəyər verin bu şəkillərə. Bu şə- killər sazımızın və sözümüzün, ruhumuzun və qəlbimizin, duyğuları- mızın və düşüncələrimizin şəkilləridir. Biz onlara baxdıqca yenidən kö- kümüzə, yaddaşımıza qayıdacağıq. Bu qayıdış geriyə getmək deyil, keç- mişə hörmət və ehtiram, gələcəyə, bu sənətin gələcəyinə inam deməkdir!" M.Nəbioğlunun kitabda yer alan "Müəllif sözü"ndə ilk əvvəl Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun AAB-nin sədri seçilməsiylə bu sənətin inki- şafında bir növ yeni mərhələnin başlanğıcının qoyulduğu, aşıq sənətinin xalqımızın milli-mənəvi sərvəti kimi dünya mədəniyyəti inciləri sırasında OZAN DÜNYASI № 3, 2010 113 özünün layiqli yerini tutmasında Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, millət vəkili, mədəniyyə- timizin hamisi Mehriban xanım Əliyevanın xidmətləri vurğulanır, mədə- niyyətimizin və incəsənətimizin inkişafına göstərilən qayğı və diqqətin sənət adamları ilə yanaşı, bu sahənin araşdırıcıları üçün də yeni imkanlar açdığı qeyd olunur. Müəllif bu kitabın yalnız dünyasını dəyişmiş aşıq- larla bağlı ilk təşəbbüs olduğunu, heç şübhəsiz, bu sıradan adları kitaba düşməyənlərin də olduğunu yazır, bu istiqamətdə axtarışların davam et- dirildiyini bildirir və növbəti nəşrin daha çox aşığın haqqında mə- lumatları əks etdirməsi üçün oxuculardan informasiya dəstəyi istəyir. "Ozan-aşıq dünyası" kitabına başqa adla "Aşıqlar ensiklopediyası" da demək olar. Çünki bu, sadəcə olaraq bioqrafik məlumatlar, şəkillər top- lusu deyildir. Müşahidəli oxucu diqqət yetirib aşıqlar haqqında onların təkcə eyni sənətin sahibi olmasından əlavə, başqa ümumi cəhətlərini də tapa bilər. Məsələn, kitabdan məlum olur ki, aşıqların heç də hamısı Al- lahın onlara bəxş etdiyi ömür payını başacan yaşaya bilməyib, onların bəziləri düşmənlərimiz tərəfindən qətlə yetirilmişlər. Xalqın başına gələn müsibət və faciələr bu zümrədən də yan ötməmiş, daha doğrusu, aşıqlar azadlıq, torpaqlarımızın bütövlüyü uğrunda mücahidlərimizin ön sırala- rında yer aldıqlarından yağı düşmənin daim nişangahında olmuşlar. Misallar çoxdur: Şəkili Molla Cuma 1920-ci ilin may ayında rus ordusu Şəkinin kəndlərinə hücum edərkən öldürülüb; Nəcəf Daşkəndli 5 fevral 1919-cu ildə erməni generalı Selikovun başçılığı ilə "Küllü təpə" deyilən yerdə belinə odlu samovarı bağlanaraq və beş oğlu ilə birgə vəhşicəsinə öldürülüb; Şirvanlı Aşıq Mirzə Bilal 1937-ci ildə ―xalq düşməni‖ adı altında güllələnib; Aşıq İdris Aşıq Şirin oğlu Məhərrəmovun 1944-cü ildə cəbhədə itkin düşməsi barədə "qara kağız" gəlib, Quşçu İbrahim II Dünya müharibəsindən geri dönməyib; Xəstə Bayraməli 1952-ci ildə məkrli erməni siyasətinin qurbanı olub, onun ölümü ilə kifayətlənməyən ermənilər bütün külliyyatını da ələ keçirib məhv ediblər; ―Aqil‖ təxəllüsü ilə tanınan Niftalı Qafarov 1943-cü ildə Ukrayna cəbhəsində döyüşlərdə həlak olub; Ərdəbildə doğulub Borçalıda yaşayıb-yaratmış Məşədi Hüseyn 1952-ci ildə sürgündə vəfat edib və s. Əlbəttə ki, aşıqlar haqqında yazılmış kitabları ayrı-ayrılıqda nəzərdən keçirdikdə belə ümumiləşdirmələri aparmaq, təhlil etmək çətin olur. Diqqəti çəkən bir məqam da odur ki, kitab aşıqlar sülalələrini aşkar etmək imkanı da yaradır. Nəzər yetirdikcə məlum olur ki, sənət sahəsində bilgilərini öz övladlarına ötürən aşıqlarımız da az olmayıb. Məsələn, öyrənirik ki, Ağdamlı aşıq Abbasqulu aşıq Valehin nəvəsidir; Gədəbəyli Aşıq Əsgərin ocağı sənətkarlar ocağı olub, qardaşı Qulu, oğlanları OZAN DÜNYASI № 3, 2010 114 Hidayət və Firudin, qızı Ulduz xanım onun yolunu davam etdiriblər; Aşıq Bəşir isə 1867-ci ildə Göyçədə məşhur ustad aşıq Ələsgərin ailəsində dünyaya gəlib; Aşıq Alı Dərəçiçəkli öz oğlu Şəmilin və bacısı oğulları Məmmədin və Sadıq Sultanovun ustadı olub; Ustad Aşıq Ələsgərin kiçik oğlu Aşıq Talıb da gözəl hafizəyə, gözəl təbə malik olub; XX əsr Azər- baycan aşıq sənətinin ən qüdrətli sənətkarlarından olan Dədə Şəmşirin də ilk müəllimi məhz atası Aşıq Qurban olub; Göyçəli Aşıq İdris Məhərrə- mov atası Aşıq Şirinin; Şəmkirli Aşıq Çoban atası Aşıq Hüseynin yolunu davam etdiriblər. Belə sülalələr dövrümüzdə də vardır. Aşıqlar arasında çox prinsipial insanlar da olub. Kitabdan öyrənirik ki, Aşıq Ələsgərin şəyirdi Aşıq Hüseyn Səməd Vurğun vəfat edəndən sonra əlinə saz almayıb; Aşıq Mirzə Bayramov sənətə olan həvəsi ucba- tından molla məktəbindən qaçıb; mollalar şamaxılı Aşıq Feyzi Mirzəye- vin gəncliyində sazını sındırsalar da, yolundan döndərə bilməyiblər; tovuzlu Aşıq Ələkbər Əsgərov isə hər iki gözdən şikəst olmasına bax- mayaraq, güclü hafizəsi sayəsində dastanlarımızı əzbər bilir, bədahətən şeirlər söyləyirmiş. Kitabda haqq dünyasına qovuşmuş qadın aşıqlarımız barədə də mə- lumatlar yer alıb. Onlardan Göyçə mahalının Daşkənd kəndindən Savad Nəsibovanın; Şərurun Parça kəndindən olan Nabat Paşa qızı Cavado- vanın; Borçalıdan Başkeçidin Hamamlı kəndindən Sona Qara qızı Əliye- vanın; Tovuzun ilk qadın aşıqlarından olan Sayat xanımın; Aşıq Mikayıl Azaflının qızı Dilarə Azaflının və başqalarının həyat və yaradıcılıqlarına işıq tutulmuşdur. Kitabda həmçinin Şeyda Əziz, Həsən Pərvanə, aşıqların zəri olan şair Nəbi Miskin Faxralı və digərləri kimi öz dövrlərinin ən istedadlı, qabiliyyətli şair aşıqları haqqında da məlumat yer alıb. M.Nəbioğlu kitabı hazırlayarkən S.Mümtaz adına Azərbaycan Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivinin materiallarından əlavə çox dəyərli ədəbiyyatdan da yaralanmışdır. İstifadə olunmuş ədəbiyyat sırasında Zə- limxan Yaqubun "Hüseyn Saraçlı dastanı", Qara Namazovun "Aşıqlar" kitabı, Məhərrəm Qasımlının "Ozan-aşıq sənəti", İlhamə Qəsəbovanın "XX əsr Qazax aşıqları və el şairləri", Araz Yaquboğlunun "Daşkənd aşıqları və şairləri", Tərlan Göyçəlinin "Göyçə aşıq məktəbi", Seyfəddin Qəniyevin "Şirvan aşıqları", Məhərrəm Hüseynlinin "Tovuz aşıqları" və başqa etibarlı mənbə kimi xidmət edən əsərlər vardır. Böyük zəhmət hesabına ərsəyə gələn bu kitab Azərbaycan aşıq sənə- tinin dərin köklərə, qeyri-adi məziyyətlərə malik olan, dünya musiqi- sində, ümumiyyətlə incəsənətdə misilsiz bir təzahür olduğunu yenidən təsdiqləyir. Aşıq sənətinin insani, fəlsəfi, emosional, akustik köklərinin OZAN DÜNYASI № 3, 2010 115 açılması, onun ümumbəşəri sərvət olduğunun elmi surətdə sübuta yetiril- məsi və bunların layiqli səviyyədə dünyaya çatdırılması Azərbaycanın aktual milli işidir, aşıq havalarının insanın emosional durumuna, davranış tərzinə, insani səciyyəsinə təsiri də gələcəyin xüsusi tədqiqat sahəsini təşkil etməlidir. Məlum olduğu kimi, gənc nəslin mənəvi-estetik tərbiyəsinə Azərbay- canda həmişə mühüm dövlət əhəmiyyəti olan bir iş kimi baxılmış, bu sahədə qarşıya təxirəsalınmaz vəzifələr qoyulmuşdur. Təsadüfi deyildir ki, müstəqillik yolunda inamla irəliləyən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında, Təhsil Qanununda, Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin, möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin məruzə və çıxışlarında böyüməkdə olan nəslin mənəvi zənginliyinin, estetik mədəniyyətinin yüksəldilməsi məsələlərinə, bu istiqamətdə xalqımızın zəngin ənənə- lərindən, milli dəyərlərindən maksimum səmərə ilə istifadə olunmasına xüsusi diqqət yetirilmişdir. Bu yüksək mənəvi dəyərlər baxımından aşıq sənəti mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ömrü xalqın ömrü kimi əbədi olan aşıq havaları xalqımızın mənəviyyat aləmində geniş yer tutmuş, fəlsəfi- estetik mahiyyətinə görə diqqəti cəlb edərək, müxtəlif nəsillərdən olan insanların, o cümlədən gənc nəslin bədii-estetik inkişafında böyük rol oynamışdır. Bu nöqteyi-nəzərdən, xalqımızın çox dəyərli mənəvi-sərvət çeşməsi olan aşıq sənətinə Ümumtəhsil məktəblərində musiqi fənlərinin tədrisində geniş yer ayrılması məqsədəuyğundur və bu məsələdə haq- qında danışdığımız "Ozan-aşıq dünyası (haqqa qovuşmuş aşıqlarımız)" kitabından bəhrələnmək, onun daim yenilənməsi məqsədə müvafiq olan, daha çoxtirajlı nəşrlərindən istifadə etmək olar. AĢıq sənətinə, saza-sözə biganə olmayan bir adam kimi bu kita- bın layihə rəhbəri, xalq Ģairi Zəlimxan Yaquba, müəllifi Musa Nəbi- oğluna və toplunun ərsəyə gəlməsində yardımçı olan bütün Ģəxslərə minnətdarlığımı bildirirəm. Onların gördükləri iĢ əsl qədirĢünaslıq nümunəsi kimi dəyərləndirilməlidir. OZAN DÜNYASI № 3, 2010 116 MÜNDƏRĠCAT Ə.Qarayev. Aşıq sənəti yeni inkişaf mərhələsində. ...................... 3 I Beynəlxalq Aşıq festivalı ............................................................. 6 ―Ozan-aşıq sənətinin təbliği fəaliyyətimizin prioritet istiqamətlərindən biridir. .................................................. 21 M.Qasımlı. Güney aşıq mühitləri .................................................. 24 Növrəs Ġman. Şeirlər. .................................................................... 37 E.Çobanlı. Sazın ədaləti, Ədalətin sazı ......................................... 43 Z.Yaqub. Onun yaşadığı ömür ...................................................... 44 X.Məhərrəmovun xatirə gecəsi keçirilib ........................................ 49 Xalqın ruhu, xalqın mənəviyyatı bu sənətdə ifadə olunur .............. 50 AĢıq Oruc Əhmədov. Şeirlər ........................................................ 55 V.Hacılar. Ozan-aşıq mədəniyyətinin formalaşması və inkişafı mərhələləri .................................................................... 56 S.Qəniyev. Şirvanlı Aşıq Hacalının könül dünyası. ...................... 65 Ġsmayıl Vəliyev. Aşıq sənəti: Qaynaqlar və ənənələr. .................... 71 Zəki Ġslam. Şeirlər. ........................................................................ 81 Ġ.Cavad. Oğuz yurdunun sənət dünyası. ......................................... 86 L.Həsənov. Ənənəvi aşıq musiqisinin janr xüsusuyyətləri ............ 90 Cənubdan səslər .............................................................................. 100 Z.Mansurova. A.Tufarqanlının məhəbbət lirikası ........................ 105 Ġ.Qəsəbova. Paşa Salahlı. .............................................................. 109 S.Məmmədov. Ehtiram borcu. ....................................................... 114 OZAN DÜNYASI № 3, 2010 117 Няшриййатын директору: профессор Н.Б.Мяммядли Korrektor: ElĢad ÇOBANLI Йыьылмаьа верилмиш 3.12.2010 Чапа имзаланмыш 24.12.2010 Шярти чап вяряги 7,5. Сифариш № 382. Каьыз форматы 70х100 1/16. Тираj 500 Jurnal «Нурлан» няшриййат-полиграфийа мцяссисясиндя щазыр диапозитивлярдян чап олунмушдур. E-mail: nurlan1959@yahoo.com Тел: 497-16-32; 050-311-41-89 Цнван: Бакы, İчяришящяр, 3-ъц Магомайев дюнэяси 8/4. Yüklə 1,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|