Ədəbiyyat, sənət və fikir dərgisi
OZAN DÜNYASI № 4(11), 2012
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- OZAN DÜNYASI № 4(11), 2012
- OZAN DÜNYASI № 4(11), 2012 96 başqa, adi vaxtlarda od-ocaq səs eləyəndə közə-kösövə duz səpib “pis
- Hamısı ona görə- dir ki, biz həmin Anda BaĢlanğıcı, böyük DoğuluĢu, hər Ģeyin, əsa- sən də dörd ünsürün – Suyun, Torpağın, Odun, Havanın yenidən
OZAN DÜNYASI № 4(11), 2012 95 El arasında bağışlanmaz suçu olanlar, günah işləyənlər; namusa toxu- nanlar, yurd satanlar, yurd batıranlar, kasıbdan, sahibsiz qadından oğur- luq eləyənlər “eldən dışarı” edilərdi, yəni bu cür adamaları elliklə genə- Ģiyə yığıĢıb verdikləri qərarla kənddən qovardılar. İndi də tez-tez işlədi- lən belə bir ifadə var: “filankəs eldən dıĢqarı adamdı”. “ Kəndə qo- yulası adam deyil”. Eldən getməyi istəməyənlər, bağışlanmağını istə- yənlər o şərtlə bağışlanardı ki, “Deşmə keçid”dən keçsin, yəni yenidən doğulsun. “Deşmə keçid”dən keçənlər adını keçiddə qoyub çıxırdı, ço- xunun paltarları da keçiddə qalırdı. Ona görə də çıxacaqda bürüncəklə gözləyirdilər ki, onu çağa kimi doğuzdursunlar, qundaq kimi də bələyib büksünlər... Əllərindən tutub dartıb çıxardırdılar, sonra da: – Ay camaat, – deyirdilər, – Əli (adlar təxminidir) yenidən doğuldu, indi adı Lətifdi, Əli kimi yaşayammadı, indən belə Lətif kimi yaşayacaq... Yaddaşımıza qayıtsaq belə maraqlı etnoqrafik qaynaqlardan yəqin ki, çox tapa bilərik. Yuxarıda dedim ki, ola bilsin, bu adətin Novruz bayra- mıyla sıx bağlılığı yoxdur, amma torpağın ciddi səhvlər etmiş insanı yenidən doğmağı, yenidən həyata gətirməyi mənasında məncə bu günün özündə də çox xarakterikdir. Od çərĢənbəsi... İlin-Ayın son çərşənbələrində Su, Torpaq kimi Od da adi od kimi, yəni yalnız qaladığımız ocaq kimi, əlimizi yandıran, yaxan istilik kimi xatırlanmır, sayalı, müqəddəs, duyğularla anılır. Böyük alimimiz mər- hum prof. Məmmədhüseyn Təhmasibin dediyi kimi, Xalq odu atəşpə- rəstlikdən, zərdüştlükdən də öncələrdə qoruduğu, sirlərini, alxışlarını ifa- də etdiyi, ən əsası dualarını tapındığı vasitə kimi yaşadır... İl-Ay bayra- mında Od daha çox təmizlik vasitəsi kimi lazım olur. Bayram tonqalını həyətin girəcəyində qalayır ki, həyətə keçən özüylə ağırlıq gətirməsin, pis niyətsiz, ağırlıqsız-yağırlıqsız keçsin. Xalqın özü məsəl çəkir: “Od yuduğunu su yumaz”. Ona görə də deyir, heç olmasa ildə bir kərə özünü təmizlə, canını oddan keçirt, atıl tonqalın üstündən... “Qara yerdən üstünə qonan görünməzlər var, oda ver, yandır”. Doğrudan da oddan sonra adam özündə yüngüllük hiss edir. Ola bilsin ki, sudan çıxdıqlarına görə də bayram tonqalının alovu hamıya rahatlıq, dinclik gətirir... El arasında odla bağlı deyimlər çoxdur, amma bunları təsnif etmək lazımdır. Mənim fikrimcə odla bağlı Novruz bayramı ərəfəsində deyilən ifadələr adi günlərdə deyilən ifadələrdən seçilir. Od çərşənbəsinə aid olan ifadələrdə birbaşalıq var, quraşdırma, əfsanə, nağıl yoxdur; yəni OZAN DÜNYASI № 4(11), 2012 96 başqa, adi vaxtlarda od-ocaq səs eləyəndə közə-kösövə duz səpib “pis- liyimizi danıĢan, gözün bu odda yansın” deyimini Od çərşənbəsində, İlin-Ayın son çərşənbəsində deməzlər. İlaxır çərşənbədə “Oda arxa çevirmə”, “Oda tüpürmə”, “Gorum ol, ocaq, gorumda yan” ifa- dələrini, deyimlərini işlətməzlər. Bəzi toy adətlərimizdə olduğu kimi, qız evinin adamları oğlan evindən “köz oğurlamağa” cəhd etməz. Novruz bayramı ərəfəsində elə bil Odun ilkinə – doğuluşuna qayıdılır; Oda tapınmağa, Odun böyüklüyünə sığınmaq istəyi yenidən yaranır, hardasa böyüklü-kiçikli özümüzdən asılı olmadan, hansısa bir təbii qüvvənin təsiriylə oda sığınırıq da, tapınırıq da. Eyni zamanda demək olar ki, Odun üstünə çıxırıq, Odun üstündən keçirik, başqa vaxtlarda nə olur- olsun Odu tapdamazdıq, heç arxamızı da çevirməzdik, amma İlin-Ayın son çərşənbəsində Odla ağırlığımzı-yağırlığımızı yuyuruq, keçən ildən qalma gərəksiz şeyləri yandırırıq, səhərəcən tonqallarımız yanıb bizim üçün iş görür, könlümüzə-ruhumuza ümidlər, uğurlar verə-verə bizi sa- bahlara göndərir. Suyla yuyunub-yaxandığımız kimi, odla da yuyunu- ruq. Odun-ocağın bizdən aşağıda, ayağımızın altında olmağı lazım gəlir, üstündən atdanırıq, üstümüzün suyunu, ağırlığımızı Oda tökürük, yanı- mızı, arxamızı çeviririk... Başqa vaxt belə eləməzdik. Hamısı ona görə- dir ki, biz həmin Anda BaĢlanğıcı, böyük DoğuluĢu, hər Ģeyin, əsa- sən də dörd ünsürün – Suyun, Torpağın, Odun, Havanın yenidən bir-birinə qovuĢması, təmizlənməsi dönəmini yaĢayırıq... Keçirdi- yimiz həmin An-Od, yəni İlin-Ayın Od çərşənbəsində qaladığımız tonqallardakı alov yaşadığımız bütün zamanlardan bizə daha yaxın, daha səmimi, daha istiqanlıdır. Ona görə də bilməliyik ki, o an hər şey yara- nışdan, doğuluşdan necə varsa eləcədir; bütün başlanğıclarda, doğuluşlarda olduğu kimi, təmiz, arı-durudur... Yel çərĢənbəsi – Hava... El arasında Ağyel-Qarayel ifadələri alxışlar-qarğışlar mənasında çox tez-tez işlədilir. Alxış kimi: “Üstünnən qara yellər əsməsin”, “Ağ yelə tuş olasan səni”, “Xıdır Nəbi babanın Yel atı dadına çatsın həmişə”, “Üstündən acı yellər əsməsin”, “Günün ağ olsun...” Qarğış kimi: “Qarayeldən gözün açılmasın”, “Yoluna Qarayellər əssin” Səmt-yön mənasında da ifadələr var: “Yağış Ağyel səmtdəndi, tez kəsəcək”, “Üzü Qarayelə getmə...” Ağyel deyəndə cənub-güney, Qarayel deyəndə şimal- quzey nəzərə alınır. Belə deyimlər var: “Ağyel çox olarsa yandırar”, “Qarayel çox olarsa dondurar”... “Yüyət gününü duru havada elə”. Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|