Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

 
 
40
Bazı budist meditasyonlarındaki ses üretimini khömmei’ye çok benzer. Hatta bazı 
pratiklerde ses yapısı bakımından vokal tekniği açısından khömmei’nin aynısı olabilir. 
Ancak bu biçimleri khömmei olarak incelemek sosyal bilimler açısından bir hatadır. 
Vokal tekniği ve duyum olarak da, benzeştikleri söylenebilse bile, khömmei’den rahatça 
ayrılabilirler. Çünkü khömmei’ye benzeyen meditasyon pratikleri bir hikaye anlatmaz 
ve seriyel bir yapı ortaya çıkmaz. Daha çok tek başına uzun bir tek solukls söylenen tek 
bir sese dayalıdır. 
 
Budizmin Moğolistan’a yayılmasından sonra lama’ların ve budist rahiplerin 
meditasyonlarının bir parçası olarak icra ettikleri ve gırtlaklarından birden fazla ses 
çıkarmaya dayalı kargyraa ve szygyt de, bazı kaynaklarda, Khömmei çeşitleri içersinde 
incelenir. Ancak, bunlar bir şarkı söyleme biçimi, yada ozanlık pratiği, değildir. Amacı  
insanın çıkardığı ve vücudunun içine doğru titreştirdiği sesler aracılığıyla, ‘yerküreyle 
birleşmek’, ‘toprağa kök salmaktır.’ Bu açıdan bakıldığında, khömmei ile ilgili 
kaynaklarda khömmei biçimleri olarak geçen kargyraa ve szygyt tekniklerinin 
antropolojik açıdan khömmei ile ilgisi yoktur. Hatta khöömmei’nin amacı bu 
meditasyon tekniklerindeki ses üretimlerinin tam tersidir. Meditasyondaki ses üretimi 
içe, yer küreye, aşağıya doğru kök salma amacında olan endojenik bir süreçtir. 
Khömmei ise, dışarı ses vermek, yukarı doğru ses vermekle ilgilidir. 
 
 
4.1 Sosyal Amaç Ve İşlev Açısından Khömmei 
 
Moğol avcı-hayvancı göçebe toplumunda Khömmei söylemenin geleneksel olarak 
kategorize edilebilecek iki amacı var. Bunlardan birincisi av sırasında avlanacak olan 
hayvanı menzile çekmek. Bu çeşit Khömmei’de, özellikle, avlanacak olan hayvanın 
yemi olacak hayvanın seslerini taklit etmek ve bunu titreşimler yoluyla ‘ava giderken 
avlanacak’ olan hayvana göndermek.  
 

---

 
 
41
Bir diğer Khömmei söyleme amacı ise, ‘uzun şarkı’ ve ‘kısa şarkı’ geleneğiyle ilişkili 
olarak incelenebilecek bir hikaye anlatıcılığı biçimi olarak yaşamaktadır. Uzun şarkı’lar 
erkekler tarafından söylenen ve gerçek olduğu varsayılan eski hikayeleri ve destanları 
anlatan şarkılardır. Hikaye anlatıcılığı bu avcı-göçebe toplum için önemli bir yer işgal 
ediyor ve son derece gerekli bir işlevi taşıyor. Avcılık gibi, ozanlık pratiği ile ilgili 
olarak, hikaye anlatıcılığı da, erkeklerin görevidir. Bu yüzden, khömmei genellikle 
erkekler tarafından söylenmektedir. Sözlü anlatım geleneğine sahip avcı-hayvancı 
göçebe Moğol toplumu kuşaktan kuşağa sosyal belleği bu hikayeler ve khömmei olarak 
söyledikleri bu ‘uzun şarkılar’ yoluyla aktarıyor. ‘Uzun şarkılar’ ozanlar tarafından 
söyleniyor. Bu hikayeler çeşitli zamanlarda çeşitli yerlerde anlatılabiliyor. Kalabalık bir 
şölende, ya da 3 kişi arasında, söylenebiliyor. Bir edebiyat kategorisi olan destan ise bu 
performansların derlenmesiyle oluşmuştur ancak genellikle sadece söylenen sözlerin 
kayda geçirilmiş halini temel aldığından bu pratiği tamamıyla yansıtmaktan çok 
uzaktır.
26
 Erkek-işi olan khömmei, aynı zamanda, bir ozanlık biçimidir. Çünkü, 
eğitimini tamamlamış her khömmei şarkıcısı, bir hikaye-anlatıcısı olarak, kendi 
khömmei’sini besteleme hakkını da kazanmış oluyor. 
 
Şamanın tek başına inisiyasyonlarda, ritüellerde ya da sağaltım/tedavi amacıyla 
khöömmei’yi kullandığı da gözlenebilir. Ya da ozan olmayan birinin ikame etme 
amacıyla ya da amatörce söylendiği de olur. Ancak tüm bunlar ender durumlardır. 
 
 
 
 
 
                                                 
26
  Hazırlayanlar: Arıkoğlu Ekrem,  Borbaanay, BuyanTuva Destanları Mögaa Şagaan Toolay, Tana-
Herel, Ton-Aralçın Haan, Kangıvay-Mergen, Bayan-Toolay, Aldın Çaagay .Türk Dil Kurumu 
Yayınları. Ankara 2007 s.7-8. 
 

---

 
 
42
4.2. Teknik Açıdan Khömmei  
 
Khömmei söylerken pentatonik bir seri kullanılır. Harmonikler, normal olarak, bir 
perdenin renklenmesi şeklinde duyulur. Overtone-singing’de
27
, bu armonikler bu 
örnekte olduğundan daha şiddetli ve--daha az tek-düze, daha fark edilebilir olarak- 
duyulur. Dudakların, dilin ve gırtlağın önceden öğrenilmiş titiz hareketleriyle söylenen 
ezgiler bir kök sesin değişen farklı armonikleri olarak çıkar. Alttaki ses üstteki sesin 
değişmesiyle birlikte değişir, ancak çoğu duyumda, üstteki sese göre daha az 
değişiyormuş gibi duyulur. Eşzamanlı olarak farklılaşarak, değişerek çıkan daha tiz 
armonikler ise, üstteki diğer katmanı oluşturur ve gırtlak hareketleriyle değiştirilir.
28
 
 
Yakın geçmişte bir çalışma Khomei’nin ve genel olarak gırtlaktan söyleme tekniklerinin 
ses özelliklerini analiz etti. Bu çalışmanın odaklandığı yer ton üstü söyleme (Overtone 
singing) melodilerinin tam olarak nasıl üretildiğini keşfetmekti. Bunlar ton üstü şarkı 
söylemede deki ses üretimini, sanatkarların ton üstü şarkı söylemede kullandığı ses 
aralığını; onun gereken fiziksel özellikleri taşıması ve performans sırasında kullandığı 
vücut duruşundan şarkı söylerkenki ağız boşluğunun aldığı duruma kadarki 
özelliklerinin payı gib hiptozlere yer verdiler. 
 
İlk olarak Aksenov difoniyi ses üretimi organ sistemindeki bir filtrelemenin sonucu olarak 
açıkladı. Birkaç yıl sonra Smith, Tibet rahip ilahilerinin akustik analizlerini konu aldı. 
1971’de Leip Khomei konusunda ilginç bir rapor yayınladı. Daha sonrayasa Tran Quang 
Hai bütün difonik teknikleri içeren derin bir araştırma yaptı. 1989’da difonya 
mekanizması iki farklı metodolojiyle gösterilmiştir. İlk metodoloji ses üretimi sisteminde 
bulunan organların çalışmasını klinik cihazlarla incelenmesine dayalıydı. Optik aralıgöz 
cihazı her hareket sonucu dışarıya sinyal yollayan bir cihazdır ve ilk metodolide bu cihaz 
kullanılmıştır. Böylece ses üretimine katkıda bulunan organlardaki kıvrımların titreşimi 
mükemmel bir biçimde açığa çıkmıştır. İkincisi metod ise sesleri çözmek ve yeniden bir 
                                                 
27
  Rough Guide To World Music Of Central Asia Anthology, Rough Guides. U.S.A. 2006. S. 78 
28
  Humming Way To Your Happiness: An Introduction to Tuva and Overtone Singing From 
Around The World Galgut, Peter. O Books. 2005.U.S.A. s. 40-41, 57-58  
 

---