Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

 
 
43
araya getirerek sentezlemek için kayıt teknolojisiyle basit doğrusal bir tahmin modeli 
çıkarmaktı. Doğrusal Tahmin modeli (LPC). Yeniden bir araya getirme tekniğinin iyi 
kaliteyle yapılması difoninin tayf rezonans aralığının özelliştirilmesine yani özel bir 
çalışma metoduyla yeni ses üretim alışkanlıklarının geliştirilmesine dayandığını 
göstermiştir. Bu çalışmaya göre difonik sese göre normal sesin arasındaki tek farklılığın 
iki ses üretim tekniğinde de kullanılabilecek belirgin bir frekansın difonik ses üretiminde 
alışılmadık bir biçimde daraltılmış bir aralık genişliğinde kullanılıyor olmasıdır. 
 
Bazı araştırmacılar gırtlaktan söyleme tekiniğindeki ses üretiminin bir sesli harfin 
söylenmesi sırasındaki ses üretimindeki prensibin aynısına dayandığı konusunda 
birleşmiş görünmektedirler. Bloothoofs gırtlaktan söyleme tekniğinin bütün 
araştırmasının bir sesli harf telafuzunun fonetiğine benzerliği üzerinden incelebileceğini 
söylemektedir.  
 
Diğer makale yazarları, buna zıt olarak, ton üstü yaratımında fizik kullanımının sesli harf 
üretiminde benzemekle beraber, sonuç olarak geçerli ton üstülerin kendi ses 
özelliklerinin sesli harfe benzeri üretiminden uzak olduğu görüşündedirler. Onlara göre 
hem akustik hem de algısal nedenlerden dolayı ton üstü bir melodi sesli harf üretimi 
olarak tanımlanamaz. 
 
Akustik olarak bir sesli harfin söylenişi duyuşta belirgin frekans yapısından dolayı açıkça 
ayırt edilebilir.  Ton üstü şarkı söylemede difonik belirginlik ön plandadır.
29
 
 
 
 
 
                                                 
29
 “On The Magic Of Overtone Singing” Cosi, Pierrot; Tisato; Griziano İtalya Ulusal Bilgi Teknolojisi 
Bilimleri Enstitüsü- Diyaletojolik Fonetik Bölümü yayın yılı belirtilmemiş. 
 
 

---

 
 
44
4.2.1 “Khömmei” denilen teknik  
 
Khömmei her ne kadar doğuşkanlı ses üretim pratiklerinin genel adı olarak kullanılsa da 
ayrıca teknik olarak bir alt türdür. Bu alt türün özelliği difonik (bkz. Teknik kavramlar) olarak 
söylenmesi ve en yaygın olan khömmei biçimi olmasıdır. Pes ses sürekli duyulur ancak üst 
perdedeki tiz doğuşkanlar yer değiştirerek eş zamanlı olarak duyulurlar. Khömmei bir şarkı 
söyleme biçimi olmamasına karşın bu türde söylenen khömmei’nin bazen çok kısa melodiler 
üretmesi gözlemlenebilir. Ancak bunların nota ile ifade edilmesi açıklayıcı olmayabilir. 
Çizgisel tarifi şu biçimde yapılabilir: 
 
            
Üst Hat (Tiz):                                   (Susabilir)  ___    -  - - 
 
Orta Hat (Orta Perdeli insan sesi frekansı): _________----_____________----________-_ 
  
Alt Hat (Pes):                                                 _____________________________________ 
 
4.2.3 “Szygt” denilen teknik 
 
İlk duyulduğunda ıslığa benzetilebilecek kadar tiz doğuşkanların bir arada duyulması ile diğer 
alt türlerden ayırt edilebilir. Khömmei’ye göre daha zor söylenildiği düşünülür. Difoniktir. 
 
Üst Hat (Daha Tiz):  (Susabilir)  - -     -    -    -    - _______________-- 
 
Orta Hat (Tiz):                              -  -    -   - ___----______________--___ 
 
Alt Hat (Orta Perdeli insan sesi frekansı):  ________________________________ 
 
 
 
 

---

 
 
45
4.2.4 “Kargyra” denilen teknik 
 
Şarkı aralarında hiç kullanılmayan tek tekniktir. Sadece Moğollarda değil, Tibet’li ya da 
Lama Budistlerce meditasyon amacıyla da kullanılır.  
 
Diğer iki alt türden farkı ses üretimin tamamının khömmei ya da szygt de olduğu gibi 
boğaz, gırtlak ve ağızda değil; diyafram da ve karnın içinde üretilmesidir. En zor 
söylenebilen khömmei tipidir. 
 
Üst Hat (Orta Perdeli insan sesi frekansı): susabilir______________  -              -  
    
Orta Hat (Pes):                              __________  ______________   ____________    ___ 
 
Alt Hat Daha (Pes):                        ___________________________________________ 
 
Bu türlerin haricinde Eüzengiiler (üzengiler) ve boranbadyr (Boranbadir) diye iki üslup 
da vardır. Ancak bunlar Rus müzikolog Aksenov’a göre khömmei alt tipi kabul 
edilmezler. Daha çok bir üslup gibidirler. Üzengiler bir khömmei’nin ritmik biçimde 
söylenmesi demektir. Boranbadyr ise üç ya da iki khöömmei türünün karışık olarak 
söylenmesidir ve khömmei eğitimindeki son aşamayı temsil eder. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
46
4.3 Form Açısından Khömmei’nin Kullanılması 
 
4.3.1 Destan’ların arasında kullanılan Khömmei 
 
Destanlara tamamen ya da kısmen ezgiyle söylenirse uzun şarkı da denir. Ozan Uzun 
Şarkı’ların aralarında khömmei performansı yapabilir. 
 
4.3.2 “Kısa şarkı”ların arasında kullanılan khömmei 
Günümüzde khömmei daha çok kısa şarkılarda kullanılmaktadır. Duulai (Düz, 
duru bir sesle söylenen şarkının aralarında ve bitişlerinde kullanılır. Kısa şarkıya 
çoğu zaman şarkı boyunca bir Morin Huur eşlik eder ve şarkının melodisinin 
aynısını çalar. Şarkının aralarında söylenen Khömmei’ye ise bazen eğer iki kişi 
tarafından söylenen bir şarkıysa khömmei’nin doğuşkanlı ve çatallı yapısını 
güçlendirmek için sadece khömmei söylendiği sırada onu taklit eden bir boru eşlik 
eder.  
Kısa Şarkı’da Khömmei performansına bir örnek: 
Şarkının sözleri Moğolca’dan Fransızca’ya ardından Türkçe’ye çevrilmiştir. 
Şarkının Adı: Dünzhin Garav (Bir dağın adına –muhtemelen Çangay 
(Kanagay (Türkçe Dergah)Dağları’na refere eder. 
(Morin Huur Çalmaya başlıyor arkasından ezgiyle sözler melodiye eşlik 
ediyor.) 

---