Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

 
 
35
Khömmei şarkıcısı bu çalgıyı khömmei söylerken çalmaz. Ancak khömmei şarkıcılığı 
ozanlık pratiğinden ayrılabilen bir kimlik değildir. Bu yüzden çoğu khömmei şarkıcısı 
bu enstrümanı çalmayı bilir ve khömmei söylemenin dışında şarkı söylerken bu çalgıyı 
çalar.  
 
Morin Huur iki telli ve yayla çalınan bir çalgıdır. Dikey şekilde yere yaslanarak 
çalınıyor ve kuyruk kısmının sonunda bir at başı yontması yer alır. Bu yüzden ‘at başlı 
çalgı’ olarak da anılır. Morin Huur’un sesi duru ve katışıksız değidir. Tıpkı khömmei 
söylerken çıkan sesler gibi bir sesi beraberindeki harmonikleriyle birlikte duyurmaya 
dayalı, oldukça kaba
21
 bir sesi vardır ve yeni müzikte kullanılan overtone çalma 
tekniklerini andırır. 20. yüzyıl popüler müzikte sıkça rastlanan sesin distort edilmesine 
benzetilebilecek bir ses dinamiği vardır. Morin Huur’un ilk olarak yapımı ve 
çalınmasına dair bir hikaye vardır
22
 ve bu hikaye bu çalgıyı çalacak olan kişiye ustası 
tarafından anlatılır. Bu hikayeye göre bu çalgının yapımı bir gölün, nehrin ya da su 
birikintisinin
23
 yanında at görünümünde güzel bir periye rastlayan bir adamla ilgilidir. 
At bir hayal gibidir. Onu görür ama eliyle dokunamaz. Her gece bunun sırrını çözmeye 
ve bunun sadece bir hayal ürünü olduğuna inanmak için suya tekrar tekrar gider. Ama 
aynı görüntüyü tekrar görür. Bundan vazgeçemez ve karısına arkadaşlarıyla içki içmeye 
gittiğini söyler. Gördüklerini kimseye anlatmaz bu atla iletişim kurmak için bu çalgıyı 
yapar. Bu hikayeye göre çalgının sesi adamın cesaretini ve bıkıp usanmazlığını dışa 
vurmaya yöneliktir. Bu hikaye Moğolistan’ın farklı yerlerinde farklı biçimlerde anlatılır. 
Özellikle Tuva’da anlatılan ve batıya gittikçe değişen çok daha farklı kültürel 
çeşitlemeleri dinlenebilir. 
 
 
 
                                                 
21
  Avrupa Saray Müziği kavramlarına göre  
22
 The Horse-head Fiddle and the Cosmopolistan Of Mongolia (Current Research in Ethnomusicology) 
Marsh, Peter. Taylor,K. 2009 Indianapolis s. 16-21 
23
 Bölgelere ve hikayeyi söyleyen ozanın tercihine göre değişir. 

---

 
 
36
 
Resim 6: Morin Huur (At Başlıklı Çalgı) 
 

---

 
 
37
 
Resim 7: Morin Huur çalan bir ozan ve enstrümanını çalış sırasında tutuşu. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
38
3.4 Moğol animizminde “Erkek Ozan”-“Kadın Manevi Lider” 
 
Moğol geleneksel göçebe kültüründe genellikle ozanlar erkek, manevi liderler ise 
kadındır. Ancak bunun geçerli olmadığı durumlar da vardır. Kadının gırtlak ve ses 
yapısının khömmei’ye uyup uymadığı tartışması ilk akla gelen mantıklı cevap arama 
eylemi olabilir. Ancak kadın hikaye anlatıcı ozanların khömmi söylediği örnekler 
olmuştur. Bunlar bir biçimde bir yadırganmayla karşılanmışsa bile bir süre sonra 
khömmei söyleyen kadının kötü ruhları çevresinde toplayıp sonradan pes ettirdiğine 
inanılarak kadınlar benimsenmiştir. Aynı inanç ciddi bir hastalık geçirip onu yenerek 
Şaman olma durumunu da betimler.  
 
Manevi lider-şaman ise ağırlıklı olarak kadınlardır. Ancak erkek örneklerine de 
rastlanabilir. Geleneksel Moğol toplumunda manevi lider olan erkeklerin tam anlamda 
cinsel bir ruhani denge içinde erkek olmadıkları düşünülür. Daha güçlü manevi liderler 
ise kadınlar olarak görülmektedir. 
 
 
3.5 İnsanda “Üç” Ruhun Bulunması İnancı ve Khömi’deki “Üç” Ses 
 
Khömmei’de amaç ozanın birden fazla ve birbiriyle rezonans yapıp güçlenen sesler 
çıkarmasıdır. Bu sesler bazen iki bazen de üç’tür. Doğuşkanlara ve frekanslara göre 
sayıları değişebilse de kişisel görüşüm Khömi’nin Moğol toplumu için ifadesinin 
yukarıdaki animizm bölümündeki insanın içinde üç tane ruh bulunmasıyla ilgili olduğu 
yönündedir. 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
39
4. Bölüm  
 
Khömmei Pratiği 
 
Khömmei ozana özgü olan bir “ses ile söyleme” biçimidir.
24
 “Khömmei” kelimesi bazı 
batılı kaynaklar tarafından özel bir vokal tekniğini anlatmak amaçlı kullanılır. Ancak, 
kelimenin antropolojik açılımı bu vokal tekniğini de içermekle birlikte, khömmei’yi 
kendi sosyal ve geleneksel bağlamı içinde bir türü anlatmak için kullanmaya dayalıdır. 
 
Khömmei söylemekte kullanılan ve overtone-singing (doğuşkanlı şarkı söyleme) denen 
teknik, çok katmanlı bir vokal tekniğidir. Bir kişi tarafından söylenir. Söyleyen kişi iki, 
ya da üç, sesi gırtlağından aynı anda ayrı vokal partileri olarak olarak çıkarır. Eş-
zamanlı olarak duyulan bu sesler insan kulağı tarafından bariz olarak birbirinden 
ayrılabilir. Overtone-singin, diğer vokal tekniklerine kıyasla, çatallı ve pürüzlüdür. 
Bazen seslerin birbirini kuvvetlendirdikleri görülebilir ve bu sesler yükselen armonikler 
olarak duyulur. Moğolistan’da ve Tuva bölgesinde, bu vokal tekniğiyle ilgili olarak 
şimdiye kadar pek çok ses kaydı yapılmıştır. Bu tekniği throat-singing (gırtlaktan 
söyleme) olarak adlandıranlar da vardır.
25
 Aynı performans tekniği batı Moğolistan’da 
Bayitler, Turgutlar, Ural-Altaylılar tarafından da kullanılır. Bazı Moğol khömmei 
şarkıcıları bu tekniğin Altın Orda zamanında Khalka civarından batıya geldiğini 
söylerler. Bunlara göre Khömmei, ismini de buradan almıştır. Khömmei’nin kendine 
özgü bir eğitimi, kuralları, hikayesi ve animizmle bağlantılı olarak incelenmeye açık 
tarafları vardır. Moğolistan’da bazı şarkıcılar tarafından ‘göğe doğru yükselen’, 
‘uçuşan’ sesler olarak tanımlanan, değişen bu yüksek perdeden ezgiler dip kök seslerle 
bir arada söylenir.  
 
                                                 
24
  Bazı kaynaklarda kelimenin khöömmi ya da  khömi diye geçtiğine rastladım. Türkçe olarak  hömi diye 
okunup yazılabilir. 
25
 Rough Guide To World Music Of Central Asia Anthology, Rough Guides. U.S.A. 2006. S. 56 
 

---