ƏHMƏd salmanov, ƏLİ SÜleymanov, bakir məHƏRRƏmov azərbaycanin neftli-qazli rayonlarinin paleogeologiyasi
Yüklə 5,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ə.Salmanov, Ə.Süleymanov, B.Məhərrəmov
14 1872-ci ildən 1884-cü ilə kimi Abşeron yarımadasında neft istehsalı nisbətən azalmışdı. Belə ki, 1872-ci ildə cəmi 26,1 min ton,1882-ci ildə 818,0 min ton neft istehsal olunmuşdu. Neft istehsalı 1884-cü ildən sonra sürətlə artmağa başlayır. 1887-ci ildə neft istehsalı 2327,4 min ton, 1892-ci ildə 4658,1 min ton, 1897-ci ildə 6948,9 min ton, nəhayət, 1901-ci ildə isə 10978,8 min tona çatdırılır. XX əsrin əvvəllərində Böyük Qafqazın cənub-şərq batımında nisbətən daha dəqiq geoloji-tədqiqat işləri aparılır. 1902-ci ildə K.İ.Boqdanoviç Xəzəryanı-Quba əyalətinin və Şimali Qobustanın Mezozoy çöküntülərinin yayılma sahələrinin sxematik xəritəsini qurur. 1903-cü ildə Binəqədi, 1904-cü ildə Pirallahı adası neft yataqlarının istismarına başlanılır. 1904-cü ildə uzun zaman qaz yatağı hesab olunan Suraxanı, 1910-cu ildə isə Şubanı sahələrində neftli horizontlar aşkar edilir. XX əsrin əvvəllərində Rusiya neft sənayesində baş verən böhranla əlaqədar olaraq, Bakıda da neft istehsalı xeyli azalır. 1905-ci ildə burada çıxarılan neftin miqdarı 6784,0 min ton, 1913-cü ildə isə 7626,9 min ton olur. 1918-1919-cu illərdə neft istehsalı getdikcə azalaraq 3425 min tona, 1920-1921-ci illərdə isə 2457 min tona qədər aşağı düşür. 1901-1920-ci illərdə Geoloji Komitə tərəfindən Abşeron yarımadası, Şamaxı-Qobustan, Xəzəyanı-Quba rayonlarında və Aşağı Kür çökəkliyində geniş miqyaslı geoloji planalma işləri aparılır. Azərbaycanın geologiya və neft-qazlılığını M.V.Abramoviç, N.İ.Andrusov, K.İ.Boqdanoviç, P.Q.Volaroviç, D.V.Qolubyatnikov, İ.M.Qubkin, K.P.Kalitski, K.V.Xariçkov, N.İ.Uşeykin, N.İ.Lebedev, S.A.Kovaleviski, D.V.Samoylov, S.İ.Çarnotski və b. araşdırırlar. K.İ.Boqdanoviç tərəfindən hazırlanan Mezozoy çöküntülərinin sxematik xəritəsi 1914-1916-cı illərdə İ.M.Qubkin tərəfindən xeyli Azərbaycanın neftli-qazlı rayonlarının paleogeologiyası 15 dərəcədə dəqiqləşdirilir. O, Abşeron yarımadasının şimal-qərb hissəsində dəqiq geoloji planalma işləri aparır. Bununla yanaşı Şimali Qobustanda da dəqiq geoloji xəritəalma işlərini davam etdirərək, xeyli sayda təbii neft çıxışları aşkar edir. 1912-ci ildə Xilmilli kəndindən 4-5 km şərqdə 25,5 m dərinliyində şurf qazılır və üst Təbaşirin Santon çöküntülərindən neft axını alınır. 1915-ci ildə F.F.Osvald Böyük və Kiçik Qafqazın tektonik quruluşunun öyrənilməsilə məşğul olur. 1916-cı ildə V.V.Boqaçov Acınohur rayonunda geoloji- tədqiqat işləri aparır. O, rayonun stratiqrafiyası və Əlicançayla Göyçay arasındakı sahənin tektonikası haqqında qısa məlumat verir. V.V.Boqaçov ilk dəfə Ərəş yaylasının sinklinal xarakterli olduğunu müəyyən edir. 1918-1920-ci illərdə Azərbaycanda 6 sahədə (Balaxanı- Sabunçu-Ramana, Bibiheybət, Binəqədi, Xırdalan, Suraxanı, Pirallahı adası) neft istismar olunurdu. Bu sahələrin heç birində neftin ehtiyatı və tutduğu sahənin konturları müəyyən deyildi. 1920-ci ilə kimi Azərbaycanın ərazisində geoloji-xəritəalma işləri 1100 km 2 sahəni - Respublika ərazisinin 1,3%-ni əhatə etmişdi. Qeyd etmək lazımdır ki, neftli-qazlı rayonların geomorfologiyası, tektonikası və çöküntülərin litostratiqrafiyası aşağı səviyyədə öyrənilmişdi. Ayrı-ayrı stratiqrafik kompleks çöküntülərinin toplanmasının fiziki-coğrafi, geotektonik və geokimyəvi şəraitləri ümumiyyətlə tədqiq edilməmişdi. 1920-ci ildə “Azərneft” geoloji- kəşfiyyat bürosu yaradıldıqdan sonra, Azərbaycanın geologiyası və neft-qaz yataqlarının öyrənilməsi istiqamətinin yeni dövrü başlanır. 1920-1930-cu illərdə İ.M.Qubkin, V.V.Boqaçov, V.V.Veber, D.V.Qolubyatnikov, M.F.Mirçink, V.P.Renqatrten, S.A.Kovaleviski, |