Эириш-Хейирбяй
Yüklə 2,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
68 tədqiqinə yardım edən araşdırmalar sırasında O.Əfəndiyevin ye- ni əsəri 206 (bu əsər 1993-cü ildə Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək nəşr olunmuşdur) mühüm yer tutur. Monoqrafiyada XVI əsrdə Azərbaycanın siyasi, ictimai-iqtisadi inkişafı ətraflı şəkildə tədqiq olunur. Mənbə zəmininin genişliyi əsərin mühüm xüsusiyyətlərindəndir. Müəllif Səfəvilər dövlətinin etnik mənşəyi, müəyyənliyi və mənsubiyyəti barədəki problemi tam həll etmiş, bu dövlətin Azərbaycan xalqının konsolidasiyası (bütövləşməsi) prosesində, mədəni təkamülündə həlledici rolu- nu 207 elmi dəlillərlə əsaslandırmışdır. Təbiidir ki, əsas diqqəti mühüm
problemlərin məcmusuna yönəlmiş müəllif
Azərbaycanın XVI əsrdəki mədəni inkişafına konkret tədqiqat obyekti kimi yanaşa bilməzdi. Ə.Rəhmaninin əsərləri 208
Azərbaycanın 1590-1700-cü illərdəki ictimai-siyasi, iqtisadi inkişafı prosesinin tədqiqindən ibarətdir. Müəllifin ikinci əsərinin bir fəslində XVII əsrdə Azərbaycanda elmin, incəsənətin, maarifin, ədəbiyyatın inkişafı probleminə toxunulmuşdur. 209
Orta çağlarda Azərbaycan mədəniyyətinin tərəqqisi probleminə S.Aşurbəylinin əsərində 210
də toxunulmuşdur. Lakin «Şirvanşahlar dövləti» monoqrafiyasının geniş tarixi dövrü əhatə etməsi (VI-XVI əsrlər), siyasi, ictimai, iqtisadi problemlərin başlıca tədqiqat obyekti olması S.Aşurbəyliyə mədəni inkişaf məsələlərinə daha çox diqqət yetirməyə imkan verməmişdir. Lakin müəllif orta çağların Azərbaycan mədəniyyətinin başlıca fakt və hadisələrinə Şirvanşahlar dövləti hüdudlarında, kifayətedici səviyyədə nəzər yetirə bilmişdir. Həmin müəllifin digər əsərlərində 211 orta əsrlərdə Bakının inkişafı, Azərbaycanın Hindistanla iqtisadi və mədəni əlaqələrinin gedişi tədqiq olunmuşdur. Son monoqrafiyada Mo- qol-Səfəvi mədəni əlaqələrinin xüsusilə güclənməsi faktı bir da- ha təsdiq edilir. S.Aşurbəylinin Bakı şəhərinin orta çağlardakı inkişaf tarixinə həsr etdiyi yeni əsərində Azərbaycan mədəniyyətinə dair xeyli material vardır. 212
inkişafı, mədəniyyət potensialının cəmləşdiyi şəhərlərdə ictimai-
69 iqtisadi proseslər M.X.Heydərovun əsərlərinin 213
başlıca tədqiqat obyektləridir. Keçən əsrin 60-cı illərinin əvvəllərində ilk məqalələrlə tarix elminə qədəm qoymuş bu müəllifin əsaslı səciyyə daşıyan monoqrafiyaları çox əhəmiyyətlidir. Dövrün (XIII-XVII əsrlərin) farsdilli mənbələrinə istinadən yazılmış həmin əsərlərdə ictimai, iqtisadi, siyasi, mədəni kompleks, daim dəyişən gerçəklik kimi Azərbaycan şəhərlərinin əksəriyyətinin ətraflı mənzərəsi verilmişdir. Son dövrdə orta əsr Azərbaycan şəhərlərinə həsr olunmuş xüsusi əsərlərin say və keyfiyyəti artmışdır. Bu baxımdan S.M. Onullahinin, H.Ciddinin, V.Muradovun əsərləri 214
diqqəti cəlb edir. Kollektiv elmi fəaliyyətin nəticəsi olan «Gəncə (tarixi oçerk)» əsəri 215
Azərbaycanın qədim şəhərlərindən biri olan Gəncənin ictimai-iqtisadi, siyasi, mədəni tarixinə həsr olunmuşdur. Əsərin şəhərin qədim və orta əsrlərinə aid olan ta- rixini əks etdirən qismində 216 memarlıq abidələri, digər mədəniyyət faktları haqqında bəhs olunur. Qasım Hacıyevin monoqrafiyasında 217 Bərdə şəhərinin bizim eradan əvvəl III əsrdən eramızın XVIII əsrinin sonunadək olan təkamül tarixi araşdırılmışdır. Əsərin IV fəslində 218 nəzərdən keçirilən dövrün Bərdə mədəni mühitinə aid olan faktlardan bəhs olunur. Mono- qrafiyada əslən bərdəli olan görkəmli alimlərin, din xadimlərinin haqqında da məlumatlar verilir. 219
A.Nuriyevin və Ə.Babayevin monoqrafiyası 220 da Bərdə şəhərinin tarixini əks etdirir. Arxeo- loji tədqiqatın nəticəsi olan bu əsərin III fəslində 221
Bərdə şəhərinin tarixi-memarlıq abidələrindən, şəhərdə yetişmiş görkəmli şəxsiyyətlərdən və elm xadimlərindən bəhs olunur. A.Məmmədlinin Balakən, Şəki, Zaqatala bölgələrinin tarixinə, etnoqrafiyasına, həmin bölgədə yaşayan əhalinin adət və ənənələrinə, islamaqədərki mədəniyyət faktlarına, əsasən təsadüf nəticəsində aşkara çıxmış yeraltı tarixi abidələrinə, yerüstü mədəniyyət faktlarına həsr olunmuş 2 monoqrafiyası 222 (elmi-
publisistik üslubda yazılmasına baxmayaraq) Azərbaycanın orta çağlar mədəni mühiti haqqında müəyyən təsəvvür yaratmağa imkan verir.
70 Keçən əsrin 90-cı illərindən indiyədək S.Aşurbəylinin, N.Vəlixanlının, V.Piriyevin, Ş.Fərzəlibəylinin, N.Əliyevanın, M.Seyidbəylinin, Y.Mahmudovun, T.Nəcəflinin, E.Mirzəyeva- nın, X.Qasımovun monoqrafiyaları 223 nəşr olunmuşdur. Qeyd olunmuş əsərlərin hamısında Azərbaycan mədəniyyətinin orta çağlardakı inkişaf məsələlərinə az və ya çox dərəcədə toxunulmuşdur. X.Qasımovun monoqrafiyasında 224
başlıca tədqiqat obyekti XVI-XVII əsrlərin Azərbaycan mədəniyyətidir (müəllif bu mövzuda namizədlik dissertasiyasını 1992-ci ildə müdafiə etmişdir). X.Qasımovun bu monoqrafiyası Azərbaycan tarixşünaslığında orta çağların milli mədəniyyətinin əsas tədqiqat obyektinə çevrildiyi ilk əsər kimi diqqəti cəlb edir. Tarixşünaslığın icmalından görünür ki, keçən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərinədək Azərbaycan mədəniyyətinin orta çağlardakı təkamül tarixi araşdırıcılarımızın əsas tədqiqat obyek- ti olmamışdır. Bu hal obyektiv gerçəklikdən doğmuşdu: Azərbaycan tarixi problemlərinin çoxluğu, bu problemlərin mürəkkəbliyi, onları həll etmək zərurəti tarixçilərimizi mədəniyyət tariximizə əsas tədqiqat obyekti kimi yanaşmaq imkanından məhrum etmişdi. Bir sıra elmi problemlərin uğurlu həlli sayəsində əsrin sonlarına doğru Azərbaycan mədəniyyəti tarixinə başlıca araşdırma predmeti kimi yanaşmaq imkanı yarandı. XX əsrin sonlarına doğru çoxcildlik «Azərbaycan tarix- i»nin ilk cildləri nəşr olundu. «Azərbaycan tarixi»nin II və III cildləri 225
vətənimizin orta çağlarda ictimai-iqtisadi, siyasi, mədəni təkamülü prosesini işıqlandırır. Həmin cildlərdə Azərbaycanın orta əsr mədəniyyəti məsələləri də öz əksini tapmışdır. Lakin orta çağların Azərbaycan mədəniyyətinin ardıcıl surətdə, kompleks şəkildə araşdırılması problemi hələ də aktualdır və bu əsər müəllifinin qarşısında duran başlıca vəzifədir. Azərbaycan mədəniyyəti, onun mühüm elementləri- ədəbiyyat, incəsənət, din və maarif, elm, fəlsəfə, memarlıq, təsviri incəsənət və s. haqqında müxtəlif tədqiqatçıların əsərləri vardır. Lakin orta əsrlərdə Azərbaycanda ədəbiyyatın, dilin və ədəbi dilin, dinin rolu, mövqeyi və maarifin inkişafı, Yüklə 2,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|