Эириш-Хейирбяй
Yüklə 2,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
65 Azərbaycan mədəniyyətinin də təkamül prosesini aydınlaşdırmağa xeyli yardım etdi. XX əsrin 60-cı illərindən etibarən Azərbaycan tarixinin or- ta çağlarının tədqiqi ilə məşğul olan tarixçilərin bir çoxu problemlərin daha dərindən araşdırılması mövqeyinə keçdi. Qafqaz Albaniyası, onun ictimai-iqtisadi, siyasi, dini-ideoloji, mədəni inkişafının bir sıra məsələləri K.V.Treverin, K.Əliyevin, Z.Bünyadovun əsərlərində işıqlandırıldı. VII əsrin ilk onilliklərindən ərəb işğalları nəticəsində yeni inkişaf mühitinə düşmüş Azərbaycanın Xilafət tərkibində olduğu tarixi dövr ilk dəfə olaraq Z.M.Bünyadovun monoqrafiyasında 184 elmi əksini tapmışdır. Əsərdə Azərbaycanın islamlaşması, islamaqədərki baxışların (atəşpərəstlik-zərdüştilik, xristianlıq, bütpərəstlik və s.) ölkənin həyatında təsir dairəsinin tədricən azalması, dövrün Azərbaycan şəhərləri, ərəb işğalından sonra ölkədə baş vermiş etnik proseslər kimi mədəni səciyyəli məsələlər də araşdırılmışdır. XX əsrin 60-cı illərində M.X.Şəriflinin Şirvanşahlar dövlətinə həsr olunmuş bir sıra məqalələrində Azərbaycan tarixinin zəif öyrənilmiş dövrünə (IX-XI əsrin I yarısı) nəzər salınmışdır. V.F.Minorskinin monoqrafiyası da 185
zəngin mənbə materialına və məzmunlu şərhlərə malikdir və Azərbaycan tarixinin az öyrənilmiş dövrünə – IX əsrin II yarısı – XI əsrin əvvəllərinə həsr olunmuşdur. O.Ə.Əfəndiyevin 60-cı illərin əvvəlində nəşr olunmuş monoqrafiyasında Azərbaycan tarixşünaslığında İ.P.Petruşevskidən sonra ilk dəfə olaraq Səfəvilər dövləti xüsusi tədqiqat obyektinə çevrildi və bu dövlət Azərbaycan dövlətçiliyinin mühüm
faktı kimi qiymətləndirildi. 186 F.M.Əliyevin Şimali Azərbaycan şəhərlərinə həsr olunmuş əsərində 187
XVIII əsrin II yarısında şəhər həyatının mühüm məsələləri araşdırılmışdır. Keçən əsrin 60-cı illərindən Azərbaycan tarixşünaslığında ayrı-ayrı şəhərlərin tarixinə həsr olunmuş əsərlər nəşr olunmağa başlandı. S.B.Aşurbəylinin monoqrafiyası 188 bu baxımdan ilkin əsərlərdəndir. Monoqrafiyada Bakı şəhərinin VIII əsrdən XIX əsrin əvvəlinədək olan inkişaf tarixi araşdırılmışdır. 60-cı illərdə Ə.Əlizadə, Z.Bünyadov, T.Musəvi, Ə.Rəhmani, Y.Behzadi,
66 R.Hüseynov Azərbaycan tarixinə dair bir sıra orta əsr qaynaqlarını tərcümə etməklə və nəşr etdirməklə xalqın mədəni-tarixi irsinin öyrənilməsi işini davam etdirmişlər. 189
Keçən əsrin 70-80-cı illərində Azərbaycan tarixçiləri xalqın tarixinin araşdırılması istiqamətində mühüm uğurlar qazandılar. Təbiidir ki, tarixşünaslıqda mövcud olan problemlər məcmusunun ağırlığı bu zaman ərzində də mədəniyyət tariximi- zin başlıca araşdırma obyektinə çevrilməsini qeyri-mümkün etmişdi. Lakin nəşr olunmuş əsərlərin Azərbaycanın mədəni təkamül prosesinin öyrənilməsi üçün əhəmiyyəti şübhəsizdir. Bu dövrdə də Azərbaycanın tədqiqatçıları Qafqaz Albaniyasına, onun mədəni irsinə xüsusi diqqət yetirmişlər. F.L.Osmanovun əsəri 190
20-dək yaşayış məntəqəsində aparılmış arxeoloji qazıntıların nəticələrinə əsaslanmışdır. Əsər müəllifi arxeoloji materiallar əsasında araşdırdığı dövrün sənətkarlığı, ticarəti və mədəni əlaqələri, ictimai quruluşu, təsərrüfat həyatı haqqında mülahizələrini bildirmişdir. Qafqaz Albaniyasının mədəni həyatına xüsusi diqqət yetirmiş araşdırıcılardan biri də R.Göyüşov olmuşdur. Onun əsərlərində arxeoloji materiallar və bəzi yazılı mənbələr əsasında Qafqaz Albaniyasında xristianlığın mövqeyi məsələsi tədqiqi olunmuşdur. 191 C.Xəlilovun əsərində 192
Qafqaz Albaniyasının maddi mədəniyyəti məsələləri tədqiqat obyektidir. T.M.Məmmədov Qafqaz Albaniyasının və qismən Atropatenanın tarixini erməni mənbələrinə əsasən araşdırmışdır. 193 F.Məmmədovanın əsərləri 194 Azərbaycan tarix- inin Albaniya mərhələsinin öyrənilməsinə müstəsna təkan verməsi ilə əlamətdardır. Bu əsərlərin müəllifi Alban xristian kilsəsinin ölkənin mədəni həyatındakı rolu, erməni qriqoryan kilsəsinin təcavüzkar mövqeyi, albanların tədricən qriqoryanlaşması, erməniləşməsi, lakin onların etnik simasını tamamilə itirməməsi məsələlərini də araşdırmışdır. Bu dövrdə Qafqaz Albaniyasının mədəni həyatına, mədəni irsinə həsr olunmuş əsərlər arasında N.Y.Rzayevin monoqrafiyası 195 da
seçilməkdədir. Əsərdə sənətşünas Qafqaz Albaniyasında yaradılmış bədii keramika, metalın bədii emalı, şüşənin bədii emalı, daş, sümük və ağac üzərində bədii oyma, qliptika, plasti-
67 ka nümunələrinin tədqiqindən doğmuş nəticələri izhar etmişdir. IX əsrin II yarısında- XI əsrin I yarısında Azərbaycanda mövcud olmuş dövlətlərin tarixi M.X.Şəriflinin əsərində 196
öz əksini tapmışdır. M.Seyfəddininin 2 əsərində 197 XII-XV əsrlərdə Azərbaycanda sikkə zərbi və pul tədavülü məsələləri başlıca tədqiqat obyekti olmuşdur. A.Fazilinin monoqrafiyasında 198
tarixşünaslığında işıqlandırılması məsələləri tənqidi şəkildə araşdırılmışdır. S.Y.Qasımovanın monoqrafiyasında 199 Cənubi Azərbaycanın III-VII əsrlərdə etno-siyasi və ictimai-iqtisadi ta- rixinin bir sıra problemləri tədqiq olunmuşdur. Orta çağların Azərbaycan mədəniyyəti problemlərinin araşdırılması gedişində M.A.Dadaşzadənin monoqrafiyasına 200 müraciət olunması zəruridir. Müəllifin etirafına görə, monoqrafiya əsasən etnoqra- fik tədqiqatın nəticəsidir. Əsərdə Azərbaycan xalqının mənəvi həyatında mühüm yer tutan dini etiqadlar (zərdüştilik və is- lam),
201 xalq bayramları, 202 xalq oyunları və əyləncələr 203
başlıca tədqiqat obyektləridir. Burada müxtəlif bayramların təşəkkülü problemləri təhlil olunur, xalq oyun və mərasimlərinin əhəmiyyəti və rolu işıqlandırılır. Monoqrafiya müəllifi İranda nəşr olunmuş əsərlərə, habelə Avropa müəlliflərinin əsərlərinin fars dilinə tərcümə variantlarına xüsusilə istinadlanmış, «mark- sizm klassiklərini», M.Qorkini, V.Belinskini də «unutmamışdır». Azərbaycan mədəniyyətinin təkamül prosesi- nin erkən orta əsrləri nəzərdən keçirilərkən İ.H.Əliyevin monoqrafiyasından 204 istifadə olunması zəruridir. Azərbaycanın cənub qisminin əski keçmişi (antik dövrü) Atropatena, onun mədəni irsi ilə üzvi surətdə
bağlıdır. İ.H.Əliyevin monoqrafiyasının VI və VII fəsillərində Atropatenanın maddi mədəniyyəti, dini baxışlar, Avesta problemi, zərdüştilik və onun təşəkkülü, inkişafı məsələləri tədqiq olunmuşdur. 205
Həmin dövrü öyrənmədən eramızın ilk əsrlərindən başlanan dövrün Azərbaycan mədəniyyətinin mahiyyətinin dərk olunması qeyri- mümkündür. Keçən əsrin 80-ci illəri Azərbaycan tarixşünaslığının inkişafında məhsuldarlığı ilə əlamətdardır. Problemin hərtərəfli Yüklə 2,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|