Эириш-Хейирбяй
Yüklə 2,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
361 Yaxşı gündə yarü yoldaş çox olur, Yaman gündə heç bulunmaz, yox olur. Yad ellərin tənə sözü ox olur, Bir gün olur vətən deyib ağlarsan. 152
Bir çox ziddiyyətli hadisələrin canlı şahidi olmuş Molla Vəli Vidadi gerçəkliyə müdrikliklə yanaşır, həmkarlarını xülya- lar aləminə qapılmamağa çağırırdı. Bu baxımdan onun nikbin olan Vaqiflə həyat və sənət mübahisələri ədəbiyyat tariximizin diqqəti cəlb edən hadisələrindən idi. Şairin kədər fəlsəfəsi zəmanənin mənfiliklərinə etirazın nəticəsi kimi meydana çıxmışdı. Ümumiyyətlə, Vidadi ilə Vaqif XVIII əsr Azərbaycan ədəbi prosesinin başlıca nəhəngləri olmuşlar. «Hər ikisi bizim möhtərəm milli şairimizdir… Bu cür məşhur şairlər özgə millətlərin arasında zühur etmiş olsa idilər, bişübhə, indiyə kimi onların asarü əşarı dəfəat ilə çapdan çıxıb əbnayi-millət içində yayılmışdı». 153
«Vidadi ədəbi-bədii dilinin keyfiyyəti etibarilə köhnə dövrün son, yeni dövrün ilk şairidir». 154 Vidadi ilə Vaqi- fin gerçəkliyə münasibəti müxtəlifdir: Vidadi pessimist (bədbin), Vaqif isə optimistdir (nikbindir). Lakin «məzmun və bir sıra ifadələr də yenidir; həm də bu, formal deyil, funksional eynilikdir… Məzmun hər iki sənətkarın təqdimatında eyni ovqatın (hətta eyni dünyagörüşün) məhsuludur… Bununla belə mühüm bir stilistik fərq var; Vidadi «Gördüm», Vaqif isə «Görmədim» deyir, – bu cür oppozitiv münasibət onların təfəkkür tərzindən gəlir… Vidadi gördüyünə qarşı çıxır, Vaqif görmək istədiyini görə bilmədiyini deyir». 155
Molla Pənah Vaqi- fin poetik təfəkkürü Vidadinin poetik təfəkkürünün bilavasitə davamı kimi meydana çıxmışdır. Vaqif Qazax mahalının Salahlı kəndində anadan olmuş, 1797-ci ildə Ağa Məhəmməd şah Qacarın hökmü ilə Şuşada həbs olunmuş, şahın öldürülməsindən sonra azad olunmuş, lakin Qarabağda hakimiyyəti ələ keçirmiş Məhəmməd bəy Cavanşirin əmrilə qətlə yetirilmişdir. Şairlə birlikdə onun «Alim» təxəllüsü ilə şeir yazan oğlu Əliağa da öldürülmüşdür. Vaqif şair olmaqla yanaşı dövrünün tanınmış
362 dövlət xadimi idi. O, mədrəsədə təhsil almış, ərəb və fars dillərini öyrənmişdi. Şair memarlıq və astronomiya ilə də maraqlanırdı. Vaqif XVIII əsrin ortalarında Qarabağa köçmüş, Şuşada məktəbdarlıq etmişdir. 1769-cu ildə o, Qarabağ hakimi İbrahim xanın sarayına dəvət olunmuş, eşikağası, sonra isə baş vəzir vəzifələrini icra etmişdir. Vaqif Qarabağ xanlığının xarici siyasət məsələləri ilə məşğul olmuş, Azərbaycan xanlıqları, Ru- siya və gürcü hakimləri ilə münasibətləri inkişaf etdirməyə çalışmışdır. Vaqifin yaradıcılığı Azərbaycan poeziyası tarixində mühüm mərhələlərdən biridir. O, klassik şeir formalarında əsərlər yazmış, lakin şifahi xalq ədəbiyyatı, aşıq şeiri ilə daha çox bağlı olmuşdur. Nikbinlik, həyat eşqi onun poeziyasının ümdə xüsusiyyətlərindəndir. Şairin əsərləri hələ sağlığında ikən Cənubi Qafqazda geniş yayılmışdı. Vaqifin Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində ən böyük xidməti klassik üslubla şifahi xalq şeiri ənənələrini üzvi şəkildə birləşdirə bilməsidir. İstedadı, bi- liyi, ali mənəvi keyfiyyətlərinə görə Azərbaycan xalqı onun haqqında «hər oxuyan Molla Pənah olmaz» məsəlini yaratmışdır. Vaqif poeziyasında acı kinayə ilə xoş zarafat, çılğınlıqla müdriklik, coşqun sevinclə narahatlıq hissləri üzvi surətdə birləşmişdir. Orta əsr şairlərinin çoxundan fərqli olaraq Vaqifin divanı, yaxud şeir toplusu qalmamışdır. Lakin Azərbaycan poeziyası ilə maraqlanan onlarla ədəbiyyat həvəskarı böyük söz ustasının əsərlərini toplamış, həmin əsərləri müxtəlif cüng və bəyazlara köçürmüşlər. Vaqifin əsərləri məzmun zənginliyi ilə seçilir. Onun başlıca diqqət, tərənnüm, məhəbbət obyekti gözəldir. Məsələn, şairin qoşmalarından birində deyilir:
Sevdigim, ləblərin yaquta bənzər, Sərasər dişlərin dürdanədəndir, Sədəf dəhanından çıxan sözlərin, Hər biri bir qeybi-xəzanədəndir… …Xumar-xumar baxmaq göz qaydasıdır, Lalətək qızarmaq üz qaydasıdır, Pərişanlıq zülfün öz qaydasıdır,
363 Nə badi-səbadən, nə şanədəndir… Müştaqdır üzünə gözü Vaqifin, Yolunda payəndaz üzü Vaqifin, Sənsən fikri, zikri, sözü Vaqifin, Qeyri söz yanında əfsanədəndir. 156
Lakin gözəllik, ülvi insani hisslər, təbiət aşiqi olan Vaqif dövrünün ictimai-siyasi problemlərini də
nəzərdən qaçırmamışdır. XVIII əsrin tanınmış dövlət xadimlərindən olmuş Vaqif bir çox saray fitnə-fəsadlarının şahidi olmuş, həmin mənfi hallara fəal münasibətini şeirlərində izhar etmişdir. Onun «Görmədim» rədifli müxəmməsində bu münasibət daha aydın surətdə aşkara çıxır:
Mən cahan mülkündə mütləq doğru halət görmədim, Hər nə gördüm əyri gördüm, özgə babət görmədim. Aşinalar ixtilatında sədaqət görmədim, Biətü iqrarü imanü dəyanət görmədim. Bivəfadan lacərəm təhsili-hacət görmədim…
…Hər sədavü səs ki, dünyaya dolub əksər əqəl, Cümlə məkrü alü fənnü, fitnədir, cəngü cədəl, Dirhəmü dinar üçündür hər şeyə yapışsa əl, Müqtədilərdə itaət, müqtədalərdə əməl, Bəndələrdə simü, bəylərdə ədalət görmədim… …Qədr bilməz həmdəm ilə eylədim ömrü təbah, Vaqifə, ya rəbbəna, öz lütfünü eylə pənah, Səndən özgə kimsədə lütfü inayət görmədim. 157
Molla Pənah Vaqif əsrlərlə təcrübədən keçmiş, müxtəlif ölkələrin, xalqların tarixi ərzində özünü doğrultmuş obyektiv bir həqiqətin («üç şeydə vəfa yoxdur: atda, padşahda və tacirdə») 158
mütəfəkkirdir. Şair anlamışdı ki, mahir, bilikli, istedadlı, xalqın hörmətini qazanmış şəxslər hökmdarlara onların məhdud (siya- si) məqsədləri üçün lazım olurlar. Həmin məqsədlərinə nail
Yüklə 2,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|