Ekspluatatsiyasi instituti transport vositalari kafedrasi transport vositalarining elektr

5.4. O‘t oldirish tizimidagi ish jarayoni 
O‘t oldirish tizimida sodir bo‘ladigan jarayonlarni uch bosqichga bo‘lish mumkin: 

1) uzgich kontaktlari tutashishi va o‘t oldirish g‘altagining birlamchi chulg‘amida tokning ortib

borishi; 
2) uzgich kontaktlarining uzilishi va o‘t oldirish g‘altagining ikkilamchi chulg‘amida yuqori
kuchlanishning induktsiyalanishi; 
3) o‘t oldirish shamlari elektrodlari orasida uchqunli razryad hosil bo‘lishi.
Bu uch bosqichni batafsil ko‘rib chiqamiz. 
Birinchi bosqich. Uzgich kontaktlari tutashganda akkumulatorlar batareyasining kuchlanishi U,
birlamchi tok i ni hosil qiladi va u quyidagi zanjir bo‘yicha o‘tadi (5.5-rasm): akkumulatorlarlar 
batareyasining musbat qutbi - qo‘shimcha qarshilik
- o‘t oldirish g‘altagining birlamchi chulg‘ami - uzgich 

kontaktlari - massa - akkumulatorlar batareyasining manfiy qutbi. Kirxgofning ikkinchi qonuniga ko‘ra:

U + E

s
= iR . (5.1) 

Bunda R = R

1
+ R

q
birlamchi zanjirning umumiy qarshiligi; R
1
-
birlamchi chulg‘ami qarshiligi; R
q
- 

qo‘shimha qarshilik; E

s
- birlamchi chulg‘am o‘ramlarida induktsiyalangan o‘zinduktsiya EYUKi. 


dt

di

L

e

s



.
Bu ifodani (5.1) ga qo‘ysak, birlamchi tok o‘sish jarayonining differensial tenglamasi hosil bo‘ladi: 

iR

dt

di

L

U



.
Bu differensial tenglama yechilsa, quyidagi ifoda hosil bo‘ladi: 

i

U

R

e

R

L

t





(

)
1
, (5.2) 

---

---

52

Demak, uzgich kontaktlari ulangan holda birlamchi tok eksponenta bo‘ylab ortib, o‘zining maksimal -
barqaror qiymatiga intiladi (5.3- rasm, a) : 


I

U

R
1


.