ƏlaqəLƏRİNDƏ M. Ə. RƏSulzadəNİn rolu
Yüklə 3,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
118 sahəsində qazanmıĢ olduğu müvəffəqiyyətləri inkar etmək qeyri-mümkündür. Məruzəçi də bunu göstərməmiĢdir. Fransa inqilabı hürriyyətin zəfərini elan etmiĢdir, XVIII əsrin böyük ideoloqları bu əsas üçün mücadilə etmiĢlərdir. Bu əsasın zəfəri insanlıq tarixinin irəliləyən yürüĢünü təmin edərək, fikir, fəlsəfə, elm, texnika, ədəbiyyat və sənət kimi mədəniyyətin hər sahəsində fövqəladə nəticələr vermiĢdir. ġəxs hürriyyəti ilə bərabər Fransa inqilabı ictimai müsavat ideyasını da irəli sürmüĢdür. Fəqət Fransa inqilabı ideoloqlarının nəzərində bir-birini təkmil edəcək olan bu iki əsas bütün əsr boyu daima mübarizə halında olmuĢdur. XIX əsrin tarixi -Ģəxs hürriyyəti ilə ictimai müsavat ideyaları arasındakı mübarizənin tarixindən ibarətdir. ġəxs hürriyyəti ideoloqları -yəni liberallar, əsas olaraq fərdə üstünlük verirdilər və onların zehniyyətində birincilik vətəndaĢındır. Dövlət, Ģəxsin haqqını və məsuliyyətini qorumaq üçün qurulmuĢdur. Dövlət bir "gecə gözətçisi" hökmündədir və yalnız vətəndaĢların milli və Ģəxsi haqlarının qorunması ilə məĢğul olmalıdır". (169, s. 12) Sonra M. Ə. Rəsulzadə sosial siniflər arasında gedən amansız mübarizəni vurğulayır. Göstərir ki, artıq bu mərhələdə proletar ilə kapitalistlər qarĢılaĢır və mübarizənin ideoloqları - beynəlmiləlçi-sosialistlər ortaya çıxırlar. Bir tərəfdən klassik liberalizm, digər tərəfdən də klassik sosializm öz aralarında yorulmaz mübarizə aparırlar. M. Ə. Rəsulzadə göstərir ki, Fransa inqilabı ictimai bərabərlik məsələsini həll edə bilmədi. Rusiya inqilabı isə əsas olaraq sinif mübarizəsi fikrinə önəm verdi, liberalizmə qarĢı savaĢ açdı. ġəxsin hürriyyəti ilə parlament demokratizmini “burjua xurafası" adlandırdı. M. Ə. Rəsulzadə fikrini belə davam etdirirdi: "Əsas olaraq Ģəxs hürriyyətini alan klassik liberalizm kimi, sinif mücadiləsindən gələn klassik sosializm də eyni dərəcədə internasional və kosmopolitdirlər. Ġkisinin də nəzərində milli məhdudluqla dövlət hüdudları hürriyyət və ictimai müsavat fikirlərinin cahana Ģamil bir Ģəkildə qalib olmalarına manedirlər" (169, s. 13). M. Ə. Rəsulzadə bu qənaətə gəlir ki, "Millətlər üzərində hakim çağdaĢ ruhun həqiqi adı Milli Təsanüddür. Bu ideoloji sistemində ixtilafları ilə insaniyyət faciəsini iki fikir mənĢəyi təklif olunur. ġəxs ilə kollektiv arasındakı mücadilə ilə bu cəmiyyətə mənsub siniflər arasındakı vuruĢma, mövqelərini milli barıĢ və anlaĢmaya tərk etməlidirlər. Küllün - millət –dövlətin mənfəətləri digər bütün mənfəətləri tənzim edərlər" (169, s. 13). M. Ə. Rəsulzadə müxtəlif ideoloji cəbhələrin mövcudluğu Ģəraitində "prometeyçilərin" hansı ideoloji xətti təyin etməsinin çətin olmadığını göstərir. Və bildirir ki, mənsub olduğumuz hərəkatların xüsusiyyətlərinə görə biz milli inqilab təmsilçiləriyik. Milli haqlarımızın tanınması və milli xüsusiyyətlərimizin özgə və xarici qüvvələrin hər cür təcavüzdən qorunmasını istəyirik. 119 M. Ə. Rəsulzadə ciddi iĢlənmiĢ bir ideologiyanın vacibliyini mütləq Ģərt olaraq irəli sürürdü: "Beynəlmiləl qüvvətlərin amansız mücadilə dövrü olan yaĢadığımız bu zamanda bütün fəal qüvvələrini bir rəhbərliyə tabe tuta bilən mil- lətlərdir ki, müvəffəqiyyətlə savaĢ məqsədlərinə çatırlar. Bizim belə bir ideya sistemini məlum iĢdir ki, yalnız millətin ictimai təbəqələri arasında təsanüd güdən və vətəndaĢların fədakarlıqlarına dayanan millətçilik təĢkil edir. Bir milllətçilik ki, öz xalqının tarixi - kültür dəyərlərini yüksəltmək planını ilk nəzərdə görərək, millətin sadə siyasi istiqlalı üçün deyil, milli hüdud daxilində ictimai ədalətin də təmininə çalıĢır" (169, s. 13). M. Ə. Rəsulzadə inqilabçı Rusiyanın məkrli siyasətinə də aydınlıq gətirir. Göstərir ki, Rusiya "dünya inqilabı" pərdəsi altında sovet sosialist sisteminə yeni dövlətlər daxil edəcək və o dünyanın əsl sahibinə çevriləcək. Lakin millətçiliyin yeni dinamik və inqilabçı qüvvətlərinin meydana gəlməsi Sovet Rusiyası üçün ciddi təhlükələr yaratdı. M. Ə. Rəsulzadə çıxıĢının sonunda dedi: "Məsələni bu qədər müĢtərək və müzakirəyə qoyan məruzəçiyə təĢəkkür edirik. Məsələ, məncə, çox zamanında qoyulmuĢdur. Yeganə düĢmən Rusiya ilə mücadilədə anti-sovet və anti-rus qüvvələrlə ittifaqa gedən "Prometeyçilik" anlayır və qətiyyən gözdən qaçırmır ki, irəlidə bu mühüm müttəfiqlərdən bəziləri ilə ixtilafa da düĢə bilir. Çünki müttəfiqlərin növü müxtəlif olur. Yalnız kommunizmə qarĢı müttəfiqlər ola bilir ki, onlarla yoldaĢlığımız müəyyən bir mənzilə qədərdir. Yalnız kommunizmə qarĢı deyil, aləlümum Rus imperializminə qarĢı müttəfiqlər də ola bilir ki, bunlarla dostluğumuz da səmimi və daimidir. Bu növdən müttəfiqlər bizcə öz məmləkətləri üzərində daimi təhlükə kimi duran imperializm qüvvəsini zəif salmaq üçün Rusiyanın parçalanmasında tarixən əlaqədar olan dövlətlər və beynəlmiləl qüvvələrdir. Qonaqpərvərliyindən istifadə edərək, əfkari- ümumiyyəsini təmsil edən cəmiyyət adamları ilə birlikdə siyasi vəziyyət icabı hərarətlə müzakirə və münaqiĢəyə imkan yaradan qonaqpərvər Lehistanı biz bu məmləkətlər sırasında görürük. Lehistanın ġərq siyasəti, digər bəzi siyasətlərin "Rus məsələsi"nə yanaĢmasından fərqlidir. Bu siyasət kök etibarı ilə tədafi bir mahiyyətdədir və Leh istiqlalının geri alınması üçün "Sizin də bizim də hürriyyətimiz üçün" Ģüarından hərəkət edən Ģanlı istiqlal mücadiləsi ənənəsinə dayanmaqdadır" (169, s. 14). Bundan əlavə Fransanın Paris Ģəhərində "Qafqaz, Türküstan və Ukrayna Dostluğu Cəmiyyəti" də fəaliyyət göstərirdi ki, bu qurumun da toplantılarında M. Ə. Rəsulzadə və digərləri çıxıĢlar edirdi. Bu qurumun Ġdarə Heyətinin sədri A. ġulkin sədr müavini M. Çokayoğlu, katibi isə azərbaycanlı Abbas bəy Atamalı oğlu idi. Cəmiyyətin xətti ilə Reno Pimen "ġərqi Avropada milliyyət məsələsi", Yüklə 3,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|