ƏlaqəLƏRİNDƏ M. Ə. RƏSulzadəNİn rolu
Yüklə 3,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- N Ə T İ C Ə
120 Ģair De-Magalon "Ukrayna poeziyası", Mustafa Çokayoğlu "ġərqi Türküstan", M. Ə. Rəsulzadə isə "Azərbaycanda milli əyinti" mövzularında konfranslar keçirmiĢdilər. M. Ə. Rəsulzadə Almaniyanııın Berlin Ģəhərində keçirilən müxtəlif tədbirlərdə də böyük fəallıq göstərirdi. Qeyd olunmalıdır ki, M. Ə. Rəsulzadənin PolĢada keçirilən tədbirlərdəki çıxıĢları mühacirətdə yaĢayan insanlarımızın apardığı azadlıq və milli istiqlal mübarizəsi, tariximizin öyrənilməsi baxımından çox əhəmiyyətlidir. 121 N Ə T İ C Ə 1920-ci ilin 27 Aprel iĢğalından sonra Türkiyədə və Avropada məskunlaĢan azərbaycanlı mühacirlər həmin ölkələrdə ciddi fəaliyyət göstərdilər. Onlar bu ölkələrdə həm siyasi təbliğatla məĢğul olur - təĢkilatlar yaradır, qəzetlər, jurnallar çap edirdilər, həm də müvafiq dövlət strukturlarına Azərbaycan probleminin həlli baxımından təsir etməyə çalıĢırdılar. Digər tərəfdən isə Azərbaycanlı mühacirlər beynəlxalq qurumlara müraciətlər edir, SSRĠ dövlətinin iĢğalçılıq siyasətini tənqid edirdilər. 1923-cü ilin sentyabr ayından Türkiyədə "Yeni Qafqasiya" jurnalının nəĢri ilə mühacirət mətbuatımızın əsası qoyuldu. Bu, SSRĠ dövlətinin yürütdüyü imperiya siyasətinin ifĢası baxımından böyük hadisə idi. Azərbaycan mühacirət mətbuatının əsasını qoyan, görkəmli dövlət xadimi M. Ə. Rəsulzadə bolĢevik iĢğalına qarĢı davamlı mübarizə aparırdı. 1931-ci ildə SSRĠ dövlətinin təzyiqi ilə siyasi mövqeli azərbaycanlılar Türkiyəni tərk etmək məcburiyyətində qaldılar. Elə həmin dövrdən Azərbaycan Ġstiqlal Mübarizəsinin səsi Almaniyadan, PolĢadan eĢidilməyə baĢladı. Əsasən PolĢada məskunlaĢan azərbaycanlılar burada siyasi fəaliyyətlərini davam etdirirdilər. Bu əlaqələrin yaradılmasında və inkiĢafında Azərbaycan Milli QurtuluĢ Hərəkatının tanınmıĢ ideoloqu M. Ə. Rəsulzadənin böyük xidmətləri vardı. Azərbaycanlıların Qafqaz xalqlarının birliyi uğrunda fəallıqları inkaredilməzdir. Bu baxımdan istər "Qafqaz istiqlal Komitəsi"nin yaradılmasında, istərsə də "Qafqaz Konfederasiya Paktı"nın imzalanmasında mühacirətdə yaĢayan həmvətənlərimizin rolu inkaredilməzdir. Əslində hələ 1920-ci illərin əvvəllərindən baĢlayaraq azərbaycanlı mühacirlər MarĢal Pilsudskinin qurduğu PolĢa dövləti rəsmiləri ilə əlaqələr yaratmağa baĢladılar. MarĢal Pilsudski böyük uzaqgörənliklə bolĢevizmin PolĢada və bütövlükdə Avropada törədəcəyi təhlükənin qarĢısını alması üçün SSRĠ iĢğalında qalan xalqların mühacirləri ilə six əməkdaĢlıq edirdi. Bu əlaqələr və danıĢıqlar PolĢa Xarici ĠĢlər Nazirliyinin ġərq Departamenti vasitəsi ilə aparılırdı. Arxivlərdə saxlanılan mövcud yazıĢmalar bunu bir daha sübut edir. Təsadüfi deyildir ki, SSRĠ iĢğalında qalan xalqların "Prometey" adlı təĢkilatı da 1926-cı ildə məhz PolĢada yaradıldı. Polyaklarla əsası hələ XIX əsrdə qoyulan dostluq əlaqələrimizi də qeyd etsək, azərbaycanlı mühacirlərin bu ölkədə daha azad və sərbəst mübarizə apardıqları qənaətinə gəlirik. PolĢa ordusunda 1923-1925-ci illərdən baĢlayaraq azərbaycanlı hərbçilərin müqavilə əsasında xidmət göstərmələri də böyük maraq doğurmaqdadır. Kitabda Azərbaycanlı hərbçilərin 1920-ci illərdən baĢlayaraq PolĢa ordusunda müqavilə əsasında xidmətdə olmaları haqqında da oxuculara ilk dəfə olaraq 122 məlumat verilir. Tədqiqat iĢində hərbçilərdən - Gəncə üsyanının məĢhur qəhrəmanı Cahangir bəy Kazımoğlunun, Ġsrafil bəy Yadigarın və baĢqalarının fəaliyyətləri də araĢdırılmıĢdır. PolĢa arxivlərindəki sənədlərdən məlum olur ki, bu dövlətin Türkiyədə, Ġrandakı səfirləri azərbaycanlıların siyasi fəaliyyətləri ilə daim yaxından maraqlanmıĢlar. PolĢa dövləti isə Sovet imperiyasının iĢğalında qalan Azərbaycandakı prosesləri ardıcıl olaraq izləmiĢdir. Azərbaycan-PolĢa əlaqələrinin mühacirət dövründə sistemli və əsaslı Ģəkildə formalaĢmasında M. Ə. Rəsulzadənin xidmətləri danılmazdır. 1930-cu ildə M. Ə. Rəsulzadənin rus dilində VarĢavada nəĢr edilən "Panturanizm və Qafqaz problemi" kitabı böyük əhəmiyyətə malik idi. Bu əsəri ilə M. Ə. Rəsulzadə PolĢa ictimaiyyətinə çox ciddi məlumatlar, tarixi bilgilər çatdırırdı. Avropalıları qeyri-dəqiq məlumatlarla çaĢdırmaq istəyənlərə qarĢı M. Ə. Rəsulzadənin yazdığı bu kitab olduqca aktualdır. Bundan əlavə, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin, Mirzə Bala Məmmədzadənin, Əli Azərtəkinin, Mustafa Vəkillinin "Prometey" klubunda və onun nəĢr orqanı olan "Prometey" jurnalındakı çalıĢmaları çox əhəmiyyətli idi. 1936-cı ildə PolĢanın VarĢava Ģəhərində "Prometey”in təĢkilatçılığı ilə keçirilən “Dil Qurultayı" tarixi bir hadisə idi. Diqqət edək ki, Sovetlər Birliyində yürüdülən ruslaĢdırmaya qarĢı həmin qurultay ciddi zərbə vurdu. "Prometey"çilər qurultaydan sonra Millətlər Liqasına müraclət edib bu siyasətin dayandırılmasını tələb etdilər. Azərbaycanlı mühacirlər bu proseslərdə çox böyük fəallıq göstərirdilər. M. Ə. Rəsulzadənin 1938-ci ildə VarĢavada nəĢr edilən "Azərbaycan müstəqillik uğrunda mübarizədə” kitabı polyak dilində çap olunan əsaslı mənbə idi. PolĢanın tanınmıĢ xadimi, senator Sedlitskinin giriĢ sözü ilə nəĢr edilən bu kitabda Azərbaycanla bağlı geniĢ məlumatlar verilmiĢdi. Kitabda Azərbaycan-PolĢa əlaqələrinin də tarixinə toxunan M. Ə. Rəsulzadə yazırdı: "Bu münasibətlər üç əsas üzərində dayanır: 1) Azərbaycanın Qafqaz xalqları ailəsinə mənsubluğu. 2) Ölkə əhalisinin əsasən türklərdən ibarət olması. 3) Rusiya imperializminin bu xalqı əsarətdə saxlaması" (84, s. 185). Rusiya iĢğalına qarĢı polyaklar da uzun müddət mübarizə aparmıĢ, çoxlu sayda siyasi insanları isə mühacirətdə yaĢamaq məcburiyyətində qalmıĢdı. Ġndi eyni taleyi digər xalqlarla birlikdə azərbaycanlılar yaĢayırdılar. Odur ki, polyaklar bu xalqların mühacirətdəki təmsilçilərinə diqqətli yanaĢırdılar. M. Ə. Rəsulzadənin bu kitabında çoxlu sayda tarixi fotolar da verilmiĢdir. Həmin fotolardan polyakların memarlığı ilə Bakıda tikilən məĢhur binaları da tanımaq mümkündür. Yüklə 3,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|