Elbəyi CƏlaloğLU
Yüklə 2,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elbəyi Cəlaloğlu
- Elbəyi Cəlaloğlu 14 MEHRALI BƏY
- Bir neçə kəlmə də əsərdə rast gələcəyiniz bəzi adlar və toponimlər haqqında
- MEHRALI BƏY 15 Elbəyi Cəlaloğlu
- Elbəyi Cəlaloğlu 16 MEHRALI BƏY
- MEHRALI BƏY 17
Elbəyi Cəlaloğlu 14 gəldim, bu məqsədlə yeni mənbələr axtarmağa başlasam da, bu təşəbbüsümə tam nail ola bilmədim. Fikrimi açıq- layanda isə, jurnalist dostum Musa Nəbioğlu Beşir Sön- mezin “İndimola Mihrali bey Yemene” və Doğan Kaya- nın Azərbaycan türkcəsinə uyğunlaşdırılmış “Bir dastan qəhrəmanı Mehrəli bəy” kitabını mənə hədiyyə etdi. Əs- lində məlumatımı bütövləşdirmək üçün bu üç kitab ye- tərli idi. Valeh müəllimin də məlumat verdiyi Osmanlı Şərq qoşunları komandanı Qazi Əhməd Muxtar Paşanın bu igid haqqında olan qeydləri və Ordumühüm baş kati- bi Mehmet Arif bəyin “Başımıza gelenler” kitabı marağı- mı çəksə də onları oxumaq da mənə nəsib olmadı. Lakin bu kitablar haqqında Valeh Hacıların və Bəşir Sönməzin kitablarından yetərincə məlumat almaq mümkündür. Eləcə də XIX əsr Azərbaycan və Osmanlı tarixinə yenidən nəzər saldım. Bir qədər də internet axtarışlarından sonra əsəri başlamaq qərarını verdim. Bunun üçün beynimdə Mehralı bəyin şifrələrini yığmalı idim. Yuxarıda adını çəkdiyim kitabları bir neçə dəfə təkrar oxuduqdan sonra deyəsən istəyimə nail olmuşdum. Azərbaycan Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun, professor Valeh Hacıların və atam Aşıq Cəlalın xeyir-duası ilə 2008-ci il noyabrın 2-də əsəri başlamaq üçün ipucu tapdım. Bütün hadisələri tarixi faktlara əsaslanaraq yazdım. Tə- bii ki, bədii fikirlərim də istisna deyil, çünki hadisələrin az məlum olan tərəfləri də olur, belə olduqda bu məqam- lar yazıçı təfəkkürünün süzgəcindən keçmək məcburiy- yətində qalır. Elbəyi Cəlaloğlu 14 MEHRALI BƏY 15 Təsadüfi deyil ki, türk mənbələri Mehralı bəyi “ikinci Koroğlu”, “ikinci Battal Qazi” kimi qələmə verirlər. Meh- ralı bəy əfsanə deyil, bu, bir həqiqətdir. İgidlər türk tari- xində həmişə olub, var və olacaqlar. Onlar, sadəcə zama- nın bu cür qəhrəmanlara ehtiyacı olduqda zühr edirlər. Mehralı bəy isə nadir qəhrəmanlardandır və əsərdən də görəcəksiniz ki, o, qəhrəmanlar qəhrəmanıdır. Bir neçə kəlmə də əsərdə rast gələcəyiniz bəzi adlar və toponimlər haqqında Mehralı bəyin anasının adını heç bir mənbə düzgün ifa- də etmir. Valeh müəllim bu məsələyə ümumiyyətlə to- xunmasa da, Bəşir Sönməz onun adını bir yerdə “Saru- han” , digər yerdə “Hasne hanım“(səh.50), bir başqa yer- də isə “Ustuhan hanım”(səh.82,126) deyə anır. Eyni za- manda, Borçalıda görüşdüyüm, özünü Mehralı bəyin qar- daşı Alının nəticəsi hesab edən, Qarslı tarix müəllimi Fu- ad Türkayın dediyinə görə Türkiyə tarixi sənədlərində Mehralı bəyin anasının adı “Hasne hanım” olaraq çəkilir. Qeyd edim ki, bu adların heç biri Qazax-Borçalı reallığına cavab vermir, lakin Fuad bəyin dediklərinə inanaraq “Hasne” adının üstündə dayandım və əsərdə Mehralı bə- yin anasının adını bu ada bir qədər uyğun gələn “Hüs- niyyə” olaraq qələmə aldım. Eləcə də, Keşəli kəndində Məmli ağanın dostu Əhməd ağanın arvadının (Mehriban) və Maraslıda Musa çavuşun atasının (İslam) adını da şərti seçdiyimi nəzərinizə çatdı- MEHRALI BƏY 15 Elbəyi Cəlaloğlu 16 rıram. Mehralı bəyin sevgilisinin və ya arvadının doğulduğu Keşəli kəndinin adında da müəmmalar var. Bu kəndin adı türk mənbələrində “Keçəli” kimi gedir. Professor Va- leh Hacılar araşdırmasında bu haqda yazaraq güman edir ki, həmin kənd əski adı “Haceli” olan Abdallı kəndidir. Müşviq Çobanlı isə Azərbaycan türkəcisənə uyğunlaşdır- dığı Doğan Qayanın “Bir dastan qəhrəmanı: Mehrəli bəy” kitabının izahatlar verilmiş 45-ci səhifəsinin 8-ci bölü- mündə bu kəndin Qarapapaqların bir qolu olan Keşəli tayfalarının yaşadığı Keşəli kəndi olduğunu qeyd edir. Məncə, ikinci versiya daha inandırıcı görsənir, lakin bura- da başqa bir məsələ meydana çıxır. Keşəli kəndi Kürüstü Dəmirçihasannıda, Sınıq körpüdən Tiflisə gedən yolun təxminən 15 kilometrliyində yerləşir. Həmin kəndlə Dar- vaz kəndinin arasında olan nisbətən uzaq məsafə bir qə- dər fikirlərimi dolaşdırdı. Lakin keçmiş zamanlarda hey- vandarlıqla məşğul olub, yayda yaylağa, qışda qışlağa köç edən əhalinin bir qisminin yaylaqda oturaq həyat sürməyə başlaması da həqiqətdir. Başkeçid kəndlərində özünü Keşəli əsilli sayan sakinlərin sayı indi də az deyil, buna misal olaraq indiki “Yırğançay” kəndinin adını bü- tövlükdə çəkə bilərik. Eləcə də, Kalinino rayonunun “So- yuq bulaq”, “İlməzli”, “Cücəkənd” və “Qaraisəli” (hər dörd kəndin əhalisi Ermənistanda yaşamış digər azərbay- canlılar kimi 1988-ci ildə ermənilər tərəfindən deportasi- ya olunmuşlar) əhalisinin bir hissəsinin də Keşəli tayfa- sından olduğu bildirilir. Ola bilsin ki, Keşəli əsilli əhali Elbəyi Cəlaloğlu 16 MEHRALI BƏY 17 (bu türk tayfasının da köklü araşdırmaya ehtiyacı var) o dövrdə yerləşdikləri yeni yaylaq yerlərində də dədə-baba yurdunun adını bir qədər yaşatmışlar. Güman edirəm ki, “keşəli” komponentindəki “ş” səsi türk mənbələrində öz yerini “ç” səsinə vermişdir. Onu da deyim ki, nədənsə, “Keşəli” olduğunu zənn etdiyim, mənbələrdə adı çəkilən “Keçəli” kəndinin XIX əsrdə məhz Başkeçid ərazisində yerləşmiş olduğunu güman edirəm. Bütün bu dedikləri- mə rəğmən bu toponimi əsərdə “Keşəli” olaraq saxladım. Əziz oxucum, beləliklə, böyük həvəslə Allah eşqinə ər- səyə gətirdiyim “Mehralı bəy” əsərini sizin öhdənizə bu- raxıram. “Varını verən utanmaz” deyiblər, indi də söz si- zindir, əsər tərəfinizdən sevilərsə, özümü xoşbəxt sana- ram. MEHRALI BƏY 17 Yüklə 2,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|